نخستین کتابشناسی ناشنوایان

توان ‏‏نامه
فصلنامه مطالعاتی و اطلاع ‏رسانی ویژه معلولیت و توانمندسازی
Quarterly of Studies and Information Specially Disabled and Empowerment

شماره 4-5، بهار و تابستان 1395، 128 صفحه
با تحقیقات ویژه: جامعه‌سازی جبار باغچه‌بان؛ کتاب معلولیتی؛ معلولیت در افغانستان
(Jabbar baghche ban’s Sociology, Book for Disabled People, Disability in Afghanistan)
دریافت کامل مجله: PDF، 5 MB

نخستین کتابشناسی ناشنوایان

ثمینه باغچه‌بان
(برگرفته از کتاب بهره ناشنوایان، ص 148-170. این مقاله توسط آقای محمد نوری ویرایش و تنظیم نهایی شده است.)

توضیح
کتابشناسی به معنای فهرست آثار تألیفی و منتشر شده پیرامون یک یا چند موضوع یا متعلق به یک شخص از اقدامات زیربنایی در هر فرهنگ محسوب می‌شود. به همین دلیل کتابشناسی را گونه‌ای از مرجع شناسی می‌دانند.
ثمینه باغچه‌بان در آخر کتاب بهره ناشنوایان (1356)، همه آثاری که برای تعلیم و تربیت ناشنوایان تا آن زمان تألیف و عرضه شده بود را فهرست کرد. این فهرست از چند جهت اهمیت دارد:
1ـ نخستین کتابشناسی در این موضوع است.
2ـ نشانگر زیر ساخت‌های فرهنگی در جامعه ناشنوایان می‌باشد. چون آثار بعدی به گونه‌ای از این آثار نشأت گرفته و اقتباس شده است.
3ـ معرِّف دغدغه‌ها و طرز فکرهای رهبران فکری ناشنوایان است.
4ـ گویا و معرفی کننده افرادی است که رهبری فکری ناشنوایان را بر عهده داشته‌اند.
برای پیگیری چهار مسئله فوق اصل این کتابشناسی را می‌آورم.

فهرست کتب
حساب
جبار باغچه‌بان، نقاشی جبار باغچه‌بان با همکاری پایگاه، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، مطبعه چاپ رنگی.
این کتاب برای استفاده پدران و مادران و آموزگاران کودکان ناشنوا در روش آموزش حساب نوشته شده است. در این کتاب تصویرهای بسیار نقاشی شده که آموختن حساب به ناشنوایان را آسان می‌کند. مطلب‌های این کتاب به این شرح است:
چرتکه حساب/ تذکارهایی برای آموزگار/ چهار عمل: جمع، تفریق، ضرب تقسیم/ تعلیم سه مفهوم کمتر ـ مساوی ـ جفت در حساب/ جمع و تفریق برای پرورش فکر کودکان.
این کتاب نخستین کتاب حسابی است که ویژه ناشنوایان تألیف شده است.

هلن کلر، داستان زندگی من
هلن کلروجان آلبرت میسی، ترجمه ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، سال انتشار: چاپ اول 1334، چاپ دوم، 1350، چاپ سوم 1353، 376ص (چاپ سوم).
این کتاب شرح زندگی هلن کلر است که در نوزده سالگی پس از یک بیماری شدید بینایی و شنوایی خود را کاملاً از دست داد. ولی علی رغم این نقص‌های شدید به یاری معلم خود «آن سولیوان» علیه محرومیت‌ها برخاست و به جایی رسید که موجب اعجاب همگان شد.
این کتاب دارای سه بخش است:
بخش اول: در این بخش هلن کلر با روحی امیدوار کننده راجع به زندگی و تجارب تلخ و شیرین خویش و چگونگی تحصیل گفت‌‌وگو می‌کند. در قسمتی هلن کلر می‌نویسد:
«امیدوارم که خوانندگان گمان نبرند که تنها سرگرمی و تفریح من کتاب است و بس. برعکس، سرگرمی‌های من متعدد و گوناگون است» و در اینجا از علاقه خود به ورزش‌های گوناگون، دریا، مزرعه و شب‌های مهتاب و گرمای خورشید و… صحبت می‌کند و می‌گوید هر یک از ما خاطره‌های ناپیدایی از زمین سبز و زمزمه آب داریم و کوری و کری نمی‌تواند این گوهری را که نسل به نسل به ما رسیده از ما برباید.
بخش دوم: این بخش شامل نامه‌های هلن کلر است که نموداری از رشد فکری و نیروی بیان اوست. نخستین نامه را هلن کلر سه ماه و نیم پس از آغاز آموزش نوشته و رشد فکری و قدرت نگارش او در طی این نامه‌ها بسیار چشمگیر و اعجاب انگیز است.
بخش سوم: در این بخش شرح مکمل زندگی و تحصیلات هلن کلر آمده است. در این بخش نامه‌های «آن سولیوان» معلم هلن کلر که خود نیز گرفتار اختلال بینایی بوده گردآوری شده است. خواندن یادداشت‌های این معلم بزرگ برای پدران و مادران و مربیان کودکان ناشنوا و نابینا بسیار ارزنده است. درباره «آن سولیوان» گفته‌اند:
«برای اینکه هلن کلر دیگری به وجود بیاید باید «سولیوان» دیگری هم وجود داشته باشد». خواندن این قسمت از کتاب نیز بسیار آموزنده و لذت بخش است. این قسمتی از نخستین نامه‌های آن سولیوان است:
«تقریباً همه وقت در باغ هستیم، همه چیز در حال شکفتن و روییدن و درخشیدن است. بعد از ناشنایی بیرون می‌رویم و کارگرها را تماشا می‌کنیم. هلن مثل هر کودک دیگری دوست دارد گل بازی کند. امروز عروسکش را در گل کاشت و نشان داد که امیدوار است قدش به بلندی من برسد. می‌بینی که چه قدر باهوش است، ولی نمی‌دانی این دختر چه اندازه بخیل و زیرک است…»
خواندن این کتاب برای کلیه معلولان و کسانی که به نوعی با این گروه در تماس هستند بسیار آموزنده و امید بخش است.

مشکلات سخن گفتن اطفال، مجموعه‌ای«برای آینده بهتر، شماره دو
ک.وان رایپر، ترجمه ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، چاپخانه باقرزاده با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین تهران، تیرماه 1339.
این کتاب شش بخش دارد که در آن راجع به مسائل زیر گفتگو می‌شود:
بخش اول: چگونه می‌توان از پیدا شدن نقص در تکلم پیشگیری کرد و پدران و مادران در این باره چه نقشی می‌توانند داشته باشند.
بخش دوم: طفل چگونه زبان باز می‌کند و حرف زدن را یاد می‌گیرد و پدر و مادر در این مرحله چه وظایفی دارند.
بخش سوم: نخستین کلمه‌هایی که کودکان می‌گویند کدامند و آموختن این کلمه‌ها چه اهمیتی برای طفل دارد.
بخش چهارم: بعضی از اشتباهات تکلمی کودکان جنبه عمومی دارد، چگونه مادران و پدران می‌توانند از تلفظ نادرست کودکان پیشگیری کنند و او را به درست سخن گفتن علاقه‌مند سازند.
بخش پنجم: علل مختلف لکنت: رو به‌ رو شدن با ناملایم‌ها، اصلاح مداوم و بی‌جای گفتار کودک، تند حرف زدن، عدم اطمینان…
پدر و مادر چه وظیفه‌ای دارند و کی باید به متخصص رجوع کنند.
بخش ششم: عادت به گوش کردن، تربیت حافظه سمعی کودکان، بازی‌های زبان برای کلاس‌های کودکستان و حرف زدن نوجوانان در سال‌های بلوغ از جمله مطالبی است که در این بخش مورد بحث قرار می‌گیرد.

چگونه لکنت را درمان کنیم، مسائل روانی و تربیتی کودکان
ترجمه: ع.عبادی، از منشورات انجمن ملی حمایت کودکان، سال نشر 1342، 95ص.
این کتاب دارای یک مقدمه به قلم دکتر محمد دفتری و قسمت دیگری به نام «درباره لکنت» به قلم دکتر محمود منصور است. اهم مندرجات این کتاب چنین است:
لکنت علاج پذیر است، چگونه لکنت پیدا می‌شود، اندرز به پدران و مادران و راهنمایی ایشان، پیشگیری از توسعه لکنت، پیشگیری از بازگشت لکنت.
در قسمت «درباره انواع لکنت» به قلم محمود منصور چنین نوشته شده است.
1ـ نوع تونیک: فرد مبتلا به این نوع لکنت هنگام حرف زدن دچار یک نوع حالت انقباضی یا بی ‌حرکتی دستگاه تولید کننده صدا می‌شود به قسمتی که نمی‌تواند در آن حالت حتی یک کلمه بگوید، سپس یک باره موج کلمه‌ها از دهان وی بیرون می‌ریزد.
2ـ نوع کلونیک: شخص مبتلا به این نوع لکنت به صورتی تشنجی هجاهای کلمه‌هایی را که می‌خواهد تلفظ کند تکرار می‌کند.
3ـ نوع تونیکو کلونیک: شخص مبتلا به همان حالت انقباضی صحبت خود را شروع می‌کند و یا تکرار هجاهای اول کلمات به صحبت خود ادامه می‌دهد.

طرح ریزی‌ فرهنگی و مبانی آن (مجموعه مقاله‌ها) دباره برنامه سوم فرهنگ کشور
ناشر: وزارت فرهنگ، اداره کل مطالعات و برنامه‌ها، جلد اول، سال 1342، 192ص.
این کتاب دارای سه بخش و یک مقدمه است:
بخش اول: طرح ریزی کلی فرهنگی و مبانی آن
بخش دوم: طرح ریزی بخش‌های مختلف فرهنگ
بخش سوم: تحولات فرهنگی در کشورهای دیگر
در بخش دوم مقاله‌ای تحت عنوان «نکاتی چند درباره آموزش و پرورش کر و لال‌ها» در صفحات 146-141 به قلم ثمینه باغچه‌بان نوشته شده است. اهم مطالب این مقاله عبارت است از:
معنی و مفهوم کری، تاریخچه آموزش ناشنوایان در دوره‌های مختلف تاریخی، نظر و فرضیه‌های دست اندرکاران آموزش و پرورش و ناشنوایان و چگونگی و چرایی این نظرها، شمه‌ای از تاریخ تعلیم و تربیت کر و لال‌ها در ایران، روش‌های آموزش در ایران، مشکلات و موانعی که در جامعه ما در خصوص آموزش و پرورش کودکان ناشنوا وجود دارد.

روش آموزش کر و لال‌ها
جبار باغچه‌بان، سال نشر 1343، 166ص.
جبار باغچه‌بان در این کتاب به طور فشرده روش کار خود را که حاصل چهل سال تجربه بوده شرح داده است. در قسمت نخستین راجع به روش تعلیم تلفظ لب‌خوانی، علامت‌های دستی برای مخارج صدا، روش اصلاح حرف‌هایی که مخرج مشترک دارند بحث کرده و سپس به شرح روش سوادآموزی پرداخته است.
در بخش «صنعت سخن سازی» درباره اصول زبان آموزی کودکان شنوا و راه استفاده از آن در آموختن زبان به ناشنوایان گفتگو شده و در قسمت بعد که شامل بخش عمده‌ای از این کتاب است باغچه‌بان درباره ابتکار خود «زبان مصور» و کاربرد آن در آغاز تدریس به ناشنوایان بحث کرده و روش تدریس آن را مفصلاً شرح داده است.
در مقدمه این بخش مؤلف می‌نویسد:
مقصود از گفتار آموزی آموختن گفتار با اصول و قواعد زبان و آشنا کردن ذهن طفل کر و لال به طرز بیان و ادای مقصود قبل از تعلیم الفبا است. این یک دوره مقدماتی است که دو هدف دارد:
یک ـ آموختن ساختمان زبان: برای نیل به این هدف بچه‌ها مقصود خود را به جای نوشتن کلمه‌ها با تنظیم علامت‌های کلمه‌ها و شکل‌های اشیاء و ربط آنها با ادات و ضمیرها بیان می‌کنند و اگر در این میان نوشتن بعضی از کلمه‌ها (مانند نام کودکان و کلمه‌های دیگر یا حرف‌ها و هجاهای ادات و ضمیرها، ضرورت داشته باشد) شکل‌های کلی این کلمه‌ها مانند علامت‌های قراردادی در زبان مصور به طور کلی نویسی، یا نقاشی، به طفل آموخته می‌شود.
دو ـ تعلیم لب‌خوانی و تلفظ: هدف دیگر تعلیم لب‌خوانی و تلفظ کلمه‌هایی است که برای تعلیم ساختمان زبان و تمرین آن به شکل علامت به شاگردان آموخته شده است.
باغچه‌بان این کتاب را برای راهنمایی آموزگاران و پدران و مادران کودکان ناشنوا نوشته و در نظر داشته است که برای خود بچه‌ها نیز کتاب‌های مصوری که با همین روش تهیه کرده است چاپ کند تا مانند کتاب درسی در دسترس آنان باشد. متأسفانه این کتاب‌ها هنوز چاپ نشده‌اند.

لکنت زبان
ن.پ. تیاپوگین، ترجمه عبدالوهاب عبادی، ناشر: چاپ نیکپو، تاریخ چاپ و طبع و نشر دی‌ماه سال 1345، 256ص.
عنوان مندرجات این کتاب بدین قرار است:
مقدمه
فصل اول ـ تکلم و «مکانیسم» آن
فصل دوم ـ اختلال‌های تشنجی موقع گفتار، علت بروز لکنت، خلاصه کسالت و علامت‌های اولیه آن.
فصل سوم ـ پیشروی و توسعه لکنت، ترس در گفتار، اساس و علت بیماری در مرحله دوم، معاینه و بررسی مبتلایان به لکنت.
فصل چهارم ـ معالجه لکنت و شرایط مربوط به آن، اهمیت و فایده تکلم شمرده، تمرین حرف‌های صدادار، معالجه خردسالان پنج تا ده ساله، معالجه کودکان نابالغ، نوجوانان و بزرگسالان، کارهایی که باید خارج از گروه انجام گیرد و…
فصل پنجم ـ لکنت در اثر صاعقه
فصل ششم ـ پیش‌گیری لکنت
فصل هفتم ـ یادآوری و اندرز کسانی که لکنت دارند، یادآوری و اندرز به پدران و مادران آنان.
(سه قسمت اخیر به قلم مترجم کتاب است)
در مورد معالجه لکنت در این کتاب چنین نوشته است:
منظور از درمان لکنت زبان و هدف اصلی آن باید نکات ذیل باشد:
الف ـ بر طرف کردن تلفظ غلط کلمه‌ها و بی‌تربیتی و ناهمواری‌های تکلم و تبدیل آن به یک تکلم و تلفظ صحیح
ب ـ بر طرف کردن حالت تشنج که ریشه روانی دارد و واکنش آسیبی آن باعث سنگینی و سماجت این عارضه و ناراحت شدن شخص می‌شود و در نتیجه وقفه‌های گفتاری را پیش می‌آورد.
ج ـ بالا بردن اعتماد به نفس برای مکالمه درست و استوار که به طور کلی با مکالمه عجولانه گذشته متفاوت باشد.

بیماری‌های گوش و حلق و بینی
پرفسور آی سیمسون‌ هال و پرفسور برنارد، اچ، کولمن، ترجمه: دکتر هوشمند نیرسیناو دکتر بهمن جباری و دکتر نصرت‌اله دبیر وزیری، ناشر کتاب فروشی دانشجو، سال نشر: 1347، تجدید چاپ 1351، 467ص.
هر چند که مؤلفان در مقدمه این کتاب نوشته‌اند: «منظور از تدوین این کتاب ذکر کلیه بیماری‌های گوش، حلق، بینی نبوده است» با این همه کوشیده‌اند که مطالب مهم و با ارزش و گسترده‌ای را به بهترین وجهی بیان کنند.
این کتاب دارای مباحث زیر است:
آناتومی گوش/ فیزیولوژی شنوایی/ بیماری‌های گوش خارجی/ بیماری‌های گوش میانی/ بیماری‌های غیر چرکی گوش/ اعمال جراحی ماستویید/ شیمی درمانی/ آماده کردن بیماران برای عمل جراحی و ترکیبات دارویی.

دنیایی که سکوت خوانده می‌شود: مطالبی در اصول آموزش کودکان کر و لال
محمود پاکزاد، از منشورات کانون کر و لال‌های ایران، طبع چاپ متحد، سال نشر 1345، 174ص.
این کتاب در چهار فصل زیر این عنوان‌ها تألیف شده است:
فصل اول ـ تاریخ تعلیم و تربیت کوکان کر و لال
فصل دوم ـ شنوایی و کری با دو بخش عمده:
بخش اول: تشریح و فیزیولوژی دستگاه شنوایی.
بخش دوم: گوشی‌ها
فصل سوم ـ تعلیم و تربیت اطفال کر و لال قبل از دوران مدرسه با دو بخش مختلف:
بخش اول: در راهنمایی اولیای اطفال کر و لال
بخش دوم: در تربیت شنوایی
فصل چهارم ـ مختصری در صوت و «فونتیک» زبان فارسی در سه بخش:
بخش اول: در صدا
بخش دوم: در علم اصوات
بخش سوم: در چگونگی تعلیم اصوات زبان فارسی به کر و لال‌ها
نویسنده در پیشگفتار کتاب می‌نویسد:
«امید است با تدوین آن توانسته باشم شما را با دشواری‌ها و نحوه آموزش کرها آشنا سازم و راه منحصر به فردی را که منجر به شکستن این سکوت ابدی می‌شود به شما عرضه نمایم، تا آنان که محکوم به سکوت ابدی بوده‌اند کلامی بیاموزند و سخنی بگویند و دنیای آنان بیش از این دنیای سکوت خوانده نشود.»

بیماری‌های گوش
دکتر غلامحسین علیم مروستی، ناشر دانشگاه تهران، سال نشر 1345، 850ص.
این کتاب در زمینه تخصص بیماری‌های گوش و به لحاظ استفاده دانشجویان پزشکی و پزشکان تألیف شده است.
مطالب عمده کتاب عبارت است از:
تشریح دستگاه شنوایی/ بازرسی دستگاه شنوایی/ سنجش شنوایی/ آزمایش‌های گوش/ کوپولومتری/ رادیوگرافی/ توموگرافی گوش/ علامت‌های گوشی/ سمعک و موارد استعمال آن/ وزوز گوش/ سر گیجه/ مفلوج پی چهره/ بهداشت گوش و جراحی کری/ تمپانوپلاستی/ بیماری‌های گوش.

سنجش شنوایی (ادیومتری)
پرفسور جمشید اعلم، دکتر راول مقصودی، دانشگاه تهران، سال نشر 1340، 563ص.
این کتاب در زمینه «ادیومتری» برای دانشجویان و پزشکان و کسانی که خواهان اطلاعات علمی در ادیومتری هستند تألیف شده است و مباحث گوناگون آن عبارت است از:
احساس و سنجش و اندازه‌گیری/ صوت/ لگاریتم و دسی بل/ ارتفاع صوت/ شدت صوت/ آستانه مطلق/ ادیومتری کلینیکی یا تونال/ ادیوگرام/ میدان شنوایی/ خستگی شنوایی/ ادیومتری وکال/ فواید ادیومتری/ علت کری‌های گوش/ مطالعه کلینیکی کری‌ها.

آمادگی: آغاز آموزش
ثمینه باغچه‌بان، نقاشی پرویز کلانتری ـ عزیزاللّه پایان، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1347، 26ص.
این کتاب برای استفاده پدران و مادران و مربیان کودکستان نوشته شده است.
این کتاب تمرین‌هایی برای زبان آموزی و تربیت شنوایی و تربیت حس بینایی و دقت و پرورش قوای بدنی طفل ناشنوا دارد، همچنین دارای راهنمای تدریس است.

کبوتر و بادبادک: قسمت اول ـ ویژه ناشنوایان
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، نقاشی: علی‌اصغر معصومی، خطاط: محمد احصایی، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1347، 44ص.
این کتاب قسمت اول کتاب اول ویژه ناشنوایان است. هدف این کتاب آموختن زبان و خواندن و نوشتن دوازده حرف صامت و چهار مصوت در قالب کلید سوم زبان است:
(که ـ چه را ـ به که ـ فعل). این کتاب توأم با زبان مصور نوشته شده است.
این کتاب دارای راهنمای تدریس است.

کلاغ پر: قسمت دوم از کتاب اول، ویژه ناشنوایان
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، نقاشی: غلامعلی مکتبی، هوشنگ عزیزی، خطاط: محمد احصایی، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال چاپ 1347، 44ص.
این کتاب قسمت دوم از کتاب اول است و چون کتاب کبوتر و بادبادک هدف آن آموختن زبان و خواندن و نوشتن یازده حرف صامت و دو حرف مصوت تازه در قالب کلید زبان است. در این کتاب کلید زبان به صورت زیر تدریس می‌گردد:
(چه که ـ چه را ـ به که ـ کجا ـ فعل) این کتاب توأم با زبان مصور نوشته شده است.

عمو زنجیرباف: قسمت سوم از کتاب اول، ویژه ناشنوایان
ثمینه باغچه‌بان، نقاشی: غلامعلی مکتبی، هوشنگ عزیزی، خطاط، محمد احصایی، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال چاپ 1347، 44ص.
این کتاب قسمت آخر کتاب اول است. در این کتاب بقیه حرف‌های الفبا تعلیم داده می‌شود و تصویرهای بسیاری نقاشی گردیده تا درک معانی جمله‌ها و کلمه‌ها را برای کودکان ناشنوا آسان‌تر کند. در این کتاب طی تمرین‌های زبان نحوه پرسیدن و پاسخ دادن در قالب کلید زبان تعلیم داده می‌شود.
از این کتاب برای تدریس ناشنوایان استفاده می‌شود.

راهنمای تدریس آمادگی: آغاز آموزش
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، سال نشر 1347، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، 63ص.
این کتاب روش تدریس کتاب آمادگی است. مندرجات این کتاب بدین قرار است:
فن کلاس داری/ برنامه کار آموزگار در دوره اول (کلاس مقدماتی)/ دوران آمادگی/ جدول صداهای زبان فارسی/ اهمیت استفاده از شنوایی در تعلیم و تربیت کودکان کر و لال/ تربیت شنوایی/ زبان آموزی/ کارت خوانی/ تربیت حواس کودکان/ ساخت کتاب آمادگی/ راهنمای صفحات کتاب آمادگی/ آزمایش.
الفبای دستی باغچه‌بان ضمیمه این کتاب است.

زبان مصور و کلید زبان: راهنمای تدریس کتاب اول
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1347، 193ص.
این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است که مندرجات هر بخش آن از این قرار است:
بخش اول: آفرینش زبان/ زبان چیست؟/ کلید زبان شفاهی/ زبان مصور چیست؟/ کلید زبان/ کلید اول زبان/ تمرین زبان/ کلید دوم زبان/ تمرین زبان/ کلید سوم زبان/ تمرین و بازی زبان/ کلید چهارم زبان/ برنامه زبان آموزی/ کلید پنجم زبان/ کلید ششم زبان.
بخش دوم: «روش تدریس کتاب کبوتر و بادبادک»
روش تعلیم الفبای باغچه‌بان یا روش آمیخته/ اصول تعلیم خواندن و نوشتن/ تهیه جدول الفبای باغچه‌بان/ آموختن رنگ‌ها/ پرسش‌های مربوط به معلومات عمومی/ آزمایش فهم مطلب/ آزمایش دستور زبان
بخش سوم: «روش تدریس کتاب کلاغ پر»
نمونه تقویم کلاس/ کلید زبان.
بخش چهارم: «روش تدریس کتاب عمو زنجیرباف»

کری چیست و چه می‌توان کرد؟ (راهنمای آموزگاران)
دکتر اکبر صفی‌زاده و ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1347، 102ص.
این کتاب در یک مقدمه و پنج قسمت تهیه و تنظیم شده است. مباحث این کتاب عبارتند از: آغاز آموزش و پرورش کر و لال‌های در اروپا و آمریکا و ایران/ پیدا شدن روش شفاهی/ روش‌های مختلف آموزش و پرورش کر و لال‌ها و تأثیر کری در رشد و اخلاق کودکان.
علاوه بر آن کتاب حاوی مباحث پزشکی و فنی در خصوص دستگاه شنوایی و دستگاه گفتار و صوت و سنجش شنوایی و انواع سمعک‌ها (ساختمان، طرز کار و مواد استعمال) آنها است. مطالعه این کتاب برای پدران و مادران کودکان ناشنوا، مربیان و ادیومتریست‌ها مفید است.

زبان مصور، کلید زبان: کر و لال‌ها را چگونه گویا کنیم؟
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1347، 80ص.
کتاب زبان مصور برای استفاده آموزگاران جهت تعلیم زبان مصور نوشته شده است. در این کتاب مؤلف کوشیده است که روش تدریس «زبان مصور» را به نوعی ساده و در قالب کلید زبان بیاموزد. این کتاب شامل بخش‌های زیر است:
کلید زبان شفاهی/ لب‌خوانی/ مصور کردن کلمات/ حل معمای زبان/ زبان مصور چیست؟/ اسم‌های ذات، ضمیرها، فعل‌ها، ادات/ کلید زبان (کلید اول زبان): چون و چراها/ تعلیم پرسش چیست و کیست/ تعلیم پرسش که؟ چه‌را؟/ تعلیم ضمیر تو و شناسنه(ی) کلید دوم زبان: که، چرا، به که، فعل، تعلیم حرف ربط «و»/ تعلیم ادات آیا، بلی، نه/ کلید سوم زبان: که، چه‌را، به که، کجا، فعل، تعلیم کسره اضافه/ کلید چهارم زبان: که، کی، چه را، به، که، کجا، فعل/ کلید پنجم زبان: که، چه، کی، که‌را، به که، کجا، چه رنگ، فعل/ کلید ششم زبان

تاریخ زبان فارسی، زبان شناسی ایرانی جلد(1)
دکتر پرویز ناتل خانلری، تاریخ نشر: چاپ اول سال 1338، چاپ دوم سال 1349، چاپ سوم سال1350، 237ص.
این کتاب دارای دو باب و یک مقدمه است.
باب اول: اصول و کلیات مندرجات این باب عبارتند از: زبان چیست/ گفتار/ واحد صوت‌های ملفوظ/ دستگاه گفتار/ مصوت/ صامت/ ترکیب واک‌ها/ تحول زبان/ تحول واک‌ها/ تحول صرفی، تحول نحوی/ تحول الفاظ و معانی/ انواع زبان‌ها/ خانواده زبان‌های هند و اروپایی/ زبان‌های غیر ایرانی در سرزمین ایران باستان.
باب دوم: زبان‌های ایران تا آغاز اسلام
نویسنده در باب اول، قسمت «زبان چیست؟» می‌نویسد: «زبان دیدنی یا زبان اشاره‌ای میان بعضی از طوایف و ملل هنوز معمول است و لالان غالباً این زبان را به کار می‌برند»
مطالعه این کتاب به ویژه قسمت اول از این نظر که چگونگی ادای حروف الفبا را از طریق دستگاه گفتار نشان می‌دهد برای مربیان و آموزگاران کودکان ناشنوا مفید و ضروری است.

آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان
بررسی گروه تحقیق شماره(47) مؤسسه عالی حسابداری، سال تحصیلی 1350-1349، نام‌های گروه تحقیق: بانوان: معصومه امامی، نازیلا پازوکی، فریده حاجی یعقوبی، هایده فرسایی. آقایان: نادر بیدنی، محمدرضا سرافراز، پروانه مشاوریان، ایرج مؤسسیان.
مهم‌ترین مندرجات این بررسی درباره مطالب زیر است:
علل کری/ انواع مختلف کری/ تاریخچه تعلیم و تربیت کودکان کر و لال در دنیا و ایران/ معرفی جبار باغچه‌بان/ فعالیت‌ها و آثار وی/ نحوه تدریس ناشنوایان/ چگونگی کاربرد الفبای ناشنوایان.

آموزش کودکان استثنایی در ایران: کتاب مصور به دو زبان فارسی و انگلیسی
دکتر هما آهی، چاپ شده در چاپخانه وزارت آموزش و پرورش، سال نشر 1350، 199ص.
این کتاب دارای پیش گفتاری درباره کودکان استثنایی است. در پیش گفتار لزوم آموزش و تعلیم کودکان استثنایی، به نوعی که بتوانند در مرحله اول به خود و بعد به جامعه یاری دهند، شرح شده و مؤسسه‌ها و مرکزهایی که برای آموزش این گونه کودکان لازم است معرفی گردیده است.
در قسمت دوم که قسمت اصلی کتاب است تصویرهایی از مرکزهای گوناگون آموزشی و تعلیماتی برای کودکان استثنایی (عقب ماندگان ذهنی، ناشنوایان، نابینایان، و دیگر معلولان) آمده است و برای هر یک از تصویرها شرحی مناسب انتخاب شده است.
در بخش آخر تمام مراکز آموزشی و حرف‌های در تهران و شهرستان‌ها نام برده شده است.

شناخت و آموزش کودکان افزیک
هورتسن بری، ترجمه: ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، از منشورات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، سال نشر 1352، 111ص.
این کتاب مطالب مهمی در خصوص کودکان افزیک دارد از جمله:
نارسایی‌های گفتار، سنجش شنوایی و زبان، سنجش توانایی روان حرکتی، سنجش تعادل عاطفی و اجتماعی، پرورش و درمان کودکان افزیک با توجه به وضع محیط کودک و برنامه زبان آموزی و پرورش مهارت‌های مربوط به آنان.
علاوه بر آن در بخش سوم کتاب گزارشی از وضع کودکان و پیشرفت آنها نقل شده است. مطالعه این کتاب برای افرادی که از نظر حرفه با کودکان و افراد افزیک کار می‌کنند همچنین برای پدران و مادران این گونه کودکان و مربیان کودکستان مفید است.

سخنی چند با پدران و مادران کودکان ناشنوا
کارشناس مسئول تهیه و تنظیم پرویز حقیقت، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات دفتر امور کودکان استثنایی وزارت آموزش و پرورش، سال نشر 1352، 46ص.
سخنی چند با پدران و مادران کودکان ناشنوا عنوان نشریه‌ای است که پدران و مادران کودکان ناشنوا را با چگونگی وضع خاص فرزندان آنان آشنا می‌کند و همچنین آنها را راهنمایی می‌کند که چگونه و به چه ترتیب کودکان خود را به سن دبستان رسیده‌اند به یکی از کلاس‌ها مدارس خاص ببرند تا به زندگی طبیعی در جوار هم‌سالان خود راه یابند.

مجموعه مقاله‌های گروه رفاه معلولان
«سمینار ملی رفاه اجتماعی»، 18 تا 22 اسفند1352، از منشورات سازمان برنامه و بودجه، دبیرخانه شورای عالی رفاه اجتماعی، سال نشر 1351، 262ص.
این جزوه‌ حاوی مقاله‌هایی درباره تأمین رفاه اجتماعی گروه‌های خاص است. دو مقاله از این مجموعه درباره ناشنوایان است.
مقاله اول: به نام ناشنوایان، نوشته ثمینه باغچه‌بان، از صفحه 82 تا 118 که درباره برنامه تأمین رفاه اجتماعی و توانبخشی ناشنوایان ایران در دو قسمت نوشته شده است: بررسی وضع موجود و پیشنهاد برنامه‌های اجرایی
فصول این مقاله به شرح زیر است:
مقدمه/ شناخت ناشنوایی/ آمار ناشنوایان ایران/ اختلال‌های ناشی از ناشنوایی و خصوصیت‌های ناشنوایان/ نظری به وضع ناشنوایان (وضع اجتماعی آنان، اشتغال و آموزش… سازمان‌های رفاهی).
خصوصیت‌های برنامه رفاه اجتماعی و توانبخشی ناشنوایان، این مقاله علاوه بر فصول ششگانه حاوی دو پیوست است:
پیوست اول: خلاصه و گزیده برنامه‌های رفاهی و توانبخشی ناشنوایان
پیوست دوم: توصیه‌های ویژه‌ای برای تدوین قانون حمایت ناشنوایان
مقاله دوم نوشته دکتر هما آهی است که نویسنده وضع موجود تعلیم کودکان استثنایی را در ایران مطرح کرده است. قسمتی از این مقاله در خصوص آموزش و پرورش ناشنوایان است که در صفحه‌های 61 تا 64 مجموعه مذکور چاپ شده است.

آمادگی: آغاز آموزش ناشنوایان
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، نقاشی: پرویز کلانتری و عزیزاله پایان، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1352، 26ص.
این کتاب برای استفاده پدران و مادران و مربیان کودکستان نوشته شده است و در طی تمرین‌های منظم به کودک ناشنوا تلفظ و لب‌خوانی کلمات ساده را در قالب جمله‌های ساده می‌آموزد.
این کتاب همچنین فصلی درباره تمرین‌های زبان آموزی و تربیت شنوایی و بینایی و دقت و پرورش بدنی طفل دارد.

دویدم و دویدم
قسمت اول کتاب اول، ویژه ناشنوایان همراه با روش تدریس
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، خطاط: محمد احصایی، نقاشی: غلامعلی مکتبی و هوشنگ عزیزی، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، سال چاپ 1352، 44ص.
کتاب دویدم و دویدم یک نمونه ساده از کتاب‌های مخصوص ناشنوایان است که به همراه تصویرهای مناسب تعلیم معنای جمله‌ها و کلمه‌ها را آسان می‌کند. در این کتاب شانزده حرف صامت و چهار مصوت و کلید زبان در حد زیر تدریس می‌شود.
(که ـ چه‌را ـ به که ـ فعل)
در این کتاب در قالب کلمه‌های ساده طرز جمله‌بندی به شاگردان ناشنوا تعلیم داده می‌شود.

زیر گنبد کبود:قسمت دوم کتاب اول، ویژه ناشنوایان همراه با روش تدریس
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، نقاشی: علی‌اصغر معصومی، خطاط: محمداحصایی، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات آموزشگاه باغچه‌بان، تاریخ نشر، 1351، 44ص.
زیر گنبد کبود نظیر کتاب دویدم و دویدم از کتاب‌های ویژه ناشنوایان است. در این کتاب بقیه حروف الفبا و کلید زبان در حد زیر تدریس می‌شود.
(که ـ چرا ـ کی ـ چه راـ به که ـ کجا ـ فعل)
در این کتاب کوشش شده است که اصول زبان یعنی پرسش و پاسخ و جمله سازی آموخته شود و شاگردان ناشنوا به طور غیر مستقیم با دستور زبان فارسی آشنا شوند.

دوران آمادگی: آغاز آموزش ناشنوایان
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، چاپ شده در چاپخانه موسوی، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر 1351، 162ص.
این کتاب روش تدریس کتاب آمادگی است. مندرجات این کتاب شامل این قسمت‌ها است:
مقدمه/ وضع روحی کودکان و افراد ناشنوا/ وضع ناشنوایان و آموزش آنان در جهان/ آغاز آموزش و پرورش کودکان ناشنوا در ایران/ سازمان‌های مربوط به ناشنوایان/ روش‌های مختلف آموزش ناشنوایان/ زبان چیست؟/ کلید زبان شفاهی/ فن کلاس داری/ برنامه کار آموزگار در دوره اول/ دوران آمادگی/ تعلیم لب‌خوانی/ تعلیم تلفظ الفبای دستی باغچه‌بان/ دستگاه گفتار/ جدول صداهای زبان فارسی/ اهمیت استفاده از شنوایی در تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا/ آزمایش شنوایی/ تربیت شنوایی/ هدف‌های تربیت شنوایی در دوران آمادگی/ زبان آموزی/ کارت خوانی/ تربیت حواس/ نمونه کوشش‌های کودکان ناشنوا در دوران کودکستان و آمادگی/ ساختمان کتاب آمادگی/ راهنمای کتاب آمادگی/.
الفبای دستی باغچه‌بان ضمیمه این کتاب است.

زبان آموزی: روش تدریس دو کتاب دویدم و دویدم و زیر گنبد کبود
ثمینه باغچه‌بان (پیرنظر)، چاپ شده در چاپخانه 25 شهریور، از منشورات آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان، سال نشر سال 1353، 150ص.
این کتاب برای استفاده پدران و مادران و آموزگاران در آموزش زبان به ناشنوایان تهیه شده است و همراه با جدول‌ها و تصویرها است.
در این کتاب روش تدریس دو کتاب دویدم و دویدم و زیر گنبد کبود شرح داده شده است و شامل این نکات است:
مقدمه/ زبان چیست؟/ کلید زبان شفاهی/ تعلیم کلید اول، دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم زبان/ روش تدریس خواندن و نوشتن خط فارسی

نخستین سمینار ملی: رفاه اجتماعی
از منشورات سازمان برنامه و بودجه، دبیرخانه شورای عالی رفاه اجتماعی، سال نشر 1352.
این جزوه مجموع مقاله‌ها مطرح شده در سمینار رفاه اجتماعی است که خلاصه کرده و رؤوس مطالب آنها را آورده‌اند. قطع نامه «کمیته» رفاه معلولان (جسمی، روانی، اجتماعی) در 58 ماه و موادی در خصوص ناشنوایان از مطالب مهم این جزوه است.

پشت دیوار سکوت: سیستم‌های آموزشی کر و لال‌ها در ایران و جهان
دکتر فرهاد قرشی، چاپ شده در چاپخانه فلاح آستانه اشرفیه، سال نشر اردیبهشت‌ماه 1354، 220ص.
این کتاب در یک مقدمه و پنج فصل و بخش‌های متعدد که اهم آنها بدین شرح است تنظیم و گردآوری شده است:
فصل اول: گوش و صدا
در قسمت‌های اول و دوم و سوم این فصل به تشریح و فیزیولوژی گوش، صدا انگیزه شنوایی و چگونگی شنیدن پرداخته است.
فصل دوم: ناشنوایی
در قسمت اول و دوم و سوم این فصل کری و انواع آن، علل کری، توجیه آماری از نابهنجاری‌های منجر به کری شرح داده شده است.
فصل سوم: اطلاعات لازم
در این فصل تشخیص کری در دوران شیرخوارگی، تست‌های شنوایی و تست‌های استعداد و جنبه‌های اجتماعی سلامت مورد بحث قرار گرفته است.
فصل چهار: نگاهی به تاریخ
این فصل در شش قسمت تنظیم شده که شامل تاریخچه‌ای از آموزش کر و لال‌ها و وسایل آموزشی آنان در جهان و ایران است.
فصل پنجم: آموزش و پرورش
این فصل در سیزده قسمت تنظیم گردیده که مندرجات آن بدین قرار است:
مقدمه/ دوران آمادگی/ صوت‌های زبان فارسی/ طریقه تعلیم حرف‌های فارسی/ تمرین تنفس/ آموزش تکلم/ خواندن و نوشتن/ اعداد/ مقیاس‌ها/ حساب‌/ نقاشی/ کار/ ورزش/ تحصیل دبستانی/ تحصیل دبیرستانی/ پیشنهادهای اصلاحی/.
از ویژگی‌های این کتاب ذکر منابع فارسی و خارجی است که در انتهای کتاب آورده شده است.

پیک شنوایی و گفتار
از منشورات روابط عمومی، سازمان ملی رفاه ناشنوایان، چاپ سایه، 87ص.
هدف از نشر این نشریه آشنا کردن مردم دشواری‌های ناشنوایان همچنین شناساندن کوشش‌هایی است که سازمان ملی رفاه ناشنوایان ایران برای رفع دشواری‌ها انجام می‌دهد.

سمعک چیست و کودک شما و سمعک او
از منشورات جمعیت حمایت کودکان کر و لال
این دو نشریه اطلاعات لازم در مورد سمعک و طرز استفاده از آن را در اختیار کسانی که از سمعک استفاده می‌کنند می‌گذارد.

جزوه مربوط به آموزشگاه‌ حرفه‌ای: ناشنوایان
از منشورات روابط عمومی سازمان ملی رفاه ناشنوایان
در این جزوه دوره‌های آموزش حرف‌های ناشنوایان، همچنین شرایط پذیرش کارآموز و نحوه کاریابی را شرح داده‌اند.

جزوه‌های جمعیت حمایت: کودکان کر و لال
جزوه‌هایی برای راهنمایی پدران و مادران، قاضیان، آموزگاران، پلیس، همچنین کسانی که دشواری‌های شنوایی دارند از طرف جمعیت حمایت کودکان کر و لال انتشار یافته است.

بررسی و تحلیل
جمعاً 34 عنوان کتاب در این مأخذشناسی معرفی شده و تماماً درباره مسائل و موضوعات ناشنوایی است. اولین کتاب در سال 1334 و آخرین کتاب در سال 1354 منتشر شده است. یعنی طی 20 سال، 34 عنوان کتاب منتشر شده است. یعنی هر سال 7/1 عنوان کتاب در حوزه ناشنوایی منتشر شده است.
این کتابشناسی به ترتیب تاریخ نشر کتاب‌ها تنظیم و مرتب شده است.