احکام اعمی در فقه اسلامی

احکام اعمی در فقه اسلامی

اباذر نصر

پایان‌نامه دفاع شده در مقطع کارشناسی ارشد توسط محمد کرمی است. دیگر مشخصات آن این‌گونه است:
مقطع: کارشناسی ارشد؛ استاد راهنما: محمد عادل ضیایی؛ رشته گرایش: فقه شافعی؛ استاد مشاور: جلیل امیدی؛ دانشگاه تهران؛ تاریخ دفاع: 1384
کلیدواژه‏ها: نابینا – فقه – احکام دینی – عبادت (اسلام) – معاملات (فقه) – ولایت – شهادت (گواهی) – جنایت

دین اسلام، دین کامل و شاملی است و جامعیت و شمول احکام آن ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی مکلفان را در بر می‌گیرد. اما با توجه به تفاوت احوال مکلفان، این احکام برای همه یکسان نیست. از جمله احوال عارض بر مکلفان، نابینایی است. این پایان نامه به بررسی احکام شخص نابینا (اعمی) پرداخته و درصدد پاسخ به این سؤال است: آیا احکام اعمی در مسائل مختلف با شخص بصیر متفاوت است یا خیر؟ اگر متفاوت است تا چه حدودی و مبتنی بر چه ضابطه و قاعده‌ای است؟ در این نوشتار به شیوه استقرایی مسائلی که در آنها حکم اعمی و بصیر آمده؛ بررسی و پس از ذکر اقوال فقهای مذاهب، حکم هر مسأله بیان شده است. این مسائل شامل کلیه ابواب فقهی (عبادات، معاملات، عقود و تصرفات، ولایات و غیره) می‌شود. گرچه در نگاه اول به نظر می‌رسد نابینایی تأثیری در صحت یا نادرستی تصرفات شخصی ندارد، اما پس از بررسی و ذکر شروط لازم در هر مورد می‌توان دریافت که در هر یک از این مسائل اگر نابینا بودن، شخص را برای انجام یک تکلیف دچار مشقت شدید کند یا اهلیت او را برای انجام یک تصرف مخدوش یا ساقط نماید در آن موارد حکم اعمی با بصیر یکسان نیست. نابینایی در تکالیف شرعی موجب دفع مشقت، و در تصرفات، مانع صحت مباشرت وی می‌شود. در صورتی که آن تصرف نیابت پذیر باشد شخصی به عنوان وکیل به نیابت او برای انجام آن اقدام می‌نماید. اما اگر فقدان قوه باصره تأثیر در اهلیت او برای انجام تصرف مذکور نداشته باشد، مباشرتش در انجام آن همانند شخص بصیر جایز و صحیح است.
این پایان‌نامه شامل مقدمه، شش فصل و نتیجه‌گیری است. ابتدا تعریف اعمی و تفاوت‌های کلی او با بصیر ذکر شده، سپس احکام اعمی در عبادات و تصرفات معوض و غیر معوض بررسی و بیان گردیده است، در ادامه حکم اقسام ولایت، شهادت، جنایت و مسائل دیگر ذکر گردیده و در پایان به جمع بندی مطالب و نتیجه‌گیری پرداخته شده است.
این پایان‌نامه جزو معدود پایان‌نامه‌هایی است که از منظر فقه به مسائل معلولان می‌پردازند؛ با اینکه در کشورهایی مثل عربستان سعودی، ده‌ها پایان‌نامه در مسائل مختلف فقهی معلولان دفاع شده، اما در ایران هنوز اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته است.