راهنمای فیلم معلولیتی

راهنمای فیلم معلولیتی

سعید محمدیاری

۱.
برای اولین بار کتابی درباره فیلم‌های معلولان مددجو منتشر شد. این کتاب به معرفی فیلم‌های سینمایی، مستند و کوتاه می‌پردازد که به گونه‌ای، معلولان در آن نقش دارند یا سوژه و موضوع آن مرتبط با معلولین است. مشخصات چاپی این کتاب:
راهنمای فیلم معلولیت: فیلم‌های فارسی، اباذر نصراصفهانی، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴، ۱۸۴ص، مصور.
نویسنده در مقدمه درباره ضرورت و ویژگی‌های این اثر می‌نویسد:
در همه جوامع فرهنگی، ¬فیلم یک نیاز جدی، یک وسیله انتقال فرهنگی و ابزاری برای آموزش و تعلیم و تربیت است. امّا تلقی عمومی در عامه مردم این است که فیلم وسیله‏ای برای تفنن و سرگرمی و مناسب برای اوقات فراغت است. معمولاً مردم در وقت‌های بیکاری برای رفع خستگی جسمی و روحی، فیلم تماشا می‏کنند.
اما فیلم در جهان مدرن، بیش از تفنن و گذران اوقات فراغت کارآیی و تأثیر دارد. فیلم‌ها، مستقیم یا غیر مستقیم، آداب و رسوم اجتماعی، باورها و تفکرات را انتقال می‏دهند و مدل خاصی از زندگی را ترویج¬ می‏نمایند. ¬نیز ابزاری برای آموزش مفاهیم علمی و محتوای دانش‌ها می‏باشند. اطلاع‌رسانی ترویج باورهای دینی و افزایش رویکرد و گرایش جامعه به اعتقادات مؤثر و آرای سودمند و حتی درمان روحی¬‌ـ روانی، کارکردهای مهم فیلم در عصر جدید است. دفتر فرهنگ معلولین با تأسیس معاونت فیلم و عکس درصدد گسترش فرهنگ فیلم‌های معلولیتی است. «فرهنگ فیلم معلولیتی» مقوله جدیدی در جامعه معلولان است و منظور توسعه فرهنگ‌سازی در جوامع معلولان با افزایش کارایی فیلم است. آسیب‌ها و مشکلات جامعه معلولان؛ رابطه مردم و روش برخورد آنان با آحاد معلولان؛ مهارت‌افزایی، آموزش، اشتغال‌زایی و تعامل خود معلولان با یکدیگر و مشکلات فراوان دیگر را می‌توان از طریق فیلم سامان‌دهی و اصلاح کرد. همه این مشکلات را با حرف و سخن (گفتار) یا کتاب و نشریه (نوشتار) نمی‏توان مرتفع کرد یا حداقل کاهش داد. حتماً باید از فیلم (صوت و تصویر) هم استفاده کرد. متأسفانه نهادهای رسمی تولید فیلم یا رسانه‏های بررسی و مطالعه فیلم، کمتر به فیلم معلولیت یا فیلم معلولان در ایران پرداخته‏اند. با اینکه در جهان فیلم معلولیت یک پدیده بسیار مهم است؛ ابعاد اقتصادی (تأثیر آن در افزایش اشتغال‌زایی جامعه معلولان)، اجتماعی (تنظیم مناسبات مردم و معلولان یا روابط خود معلولان) و فرهنگی این نوع فیلم قابل توجه است.
۲.
این کتاب در معاونت فیلم و عکس مؤسسه معلولان فرهیخته تهیه شده است. این معاونت در سه فاز گردآوری، پژوهش و ترویج به تدبیر و برنامه‏ریزی می‏پردازد. در فاز گردآوری با جمع‏آوری همه فیلم‌های مطلوب از سراسر جهان، امکان استفاده و کارهای بعدی فراهم می‏آید. اما قبل از گردآوری باید فیلم‌ها شناسایی شود و راه‌های تهیه آنها کارشناسی گردد. به همین منظور کتاب حاضر تدوین شده است.
اولویت مهم در عرصه فیلم معلولیتی، اطلاع‌رسانی است. خانواده‌هایی که بعضی از اعضای آنها معلول است معمولاً نمی‌دانند چه فیلمی برای آنها مناسب است و اساساً چه فیلم‌هایی تولید و پخش شده است؟ از این‌رو معاونت فیلم و عکس متعهد شد، اطلاعات لازم را اخذ و پس از بررسی و پردازش در قالب کتاب، مقاله و غیره در اختیار جامعه قرار دهد.
نیز قرار شد این معاونت، به نقادی فرآیند گذشته، نقد برخی فیلم‌های نامطلوب و مخرب و پیشنهاد برای فیلم‌های مطلوب و مؤثر بپردازد و با جذب پژوهشگران متخصص فیلم به راه‌کارهای آمیزش معنویت اسلامی و فیلم، راه را برای بهره‏وری بهتر و مؤثرتر از فیلم فراهم آورد.
بخش ترویج شامل پیشنهاد بسته‌های آماده شامل فیلم‏نامه و راه‌کار به مراکز تولید فیلم به منظور آموزش معلولان مستعد برای هنرپیشگی و نیز استفاده از معلولان در ساخت فیلم؛ علاوه بر آن استفاده از آنان در فیلم‌نامه‌نویسی، صدابرداری، کار با دوربین و دیگر فنون متعلق به فیلم است. لازم است در همه استان‌ها همانگونه که برای معلولان کلاس تجوید و قرائت قرآن هست، کلاس آموزش فیلم و هنرپیشگی هم باشد. در مجموع اگر حتی دو درصد از کل معلولان جذب این صنعت و حرفه شوند، موفقیت بزرگی است.
اما کتاب حاضر نتایج کار این معاونت در طول سه ماه است. فیلم‌هایی شناسایی شده و برای هر فیلم شناسنامه و گزارشی آماده شده است.
۳.
این کتاب شامل چهار فصل است: در فصل اول فیلم‌های بلند سینمایی ایرانی و در فصل دوم فیلم‌های کوتاه ایرانی درباره معلولان معرفی شده است. نیز مهم‌ترین جشنواره‌های فیلم معلولان در جهان شناسایی و معرفی شده است. همچنین مهم‌ترین گزارش‌ها و مقالاتی که درباره نقد و بررسی و آسیب‌شناسی فیلم معلولان در نشریات ایرانی منتشر شده را گردآوری کرده و در فصل چهارم آورده است.
اطلاعات گردآوری شده در این مجموعه از خود فیلم‌ها گرفته شده؛ همچنین برای تکمیل اطلاعات، نویسنده از بانک جامع اطلاعات سینمای ایران (سوره سینما)، پایگاه اینترنتی ایران ام دی بی، بانک اطلاعات هنرمندان ایران، سایت سینما، آرشیو فیلم در دفتر فرهنگ معلولین و برخی مجلات تخصصی فیلم، استفاده کرده است.
جلد دوم این مجموعه اختصاص به فیلم‌های تولید شده در دیگر کشورها دارد و امید است هر چه زودتر تکمیل و آماده انتشار شود. لازم به ذکر است آرشیوی از فیلم‌های معلولان در دفتر فرهنگ معلولین راه‌اندازی شده است.
۴.
اما نقدهایی بر این کتاب وارد است. اولاً اسم آن راهنمای فیلم معلولیت، قابل تأمل است. البته راهنما درست است چون این کتاب به معرفی فیلم‌ها پرداخته و ویژگی‌های صوری و محتوای فیلم‌ها را معرفی کرده است. اما فیلم معلولیت یعنی افزون کلمه فیلم به واژه معلولیت که مصدر صناعی است، زیبا نیست بهتر بود «راهنمای فیلم افراد دارای معلولیت» باشد. اما نویسندگان در انتخاب اسم و عنوان برای کتاب و نوشته خود آزاد هستند و گاه برای جلب توجه و جذب مشتری اسم‌های عجیب و قابل تأمل انتخاب می‌کنند.
۵.
چند نمونه از معرفی فیلم‌ها را از متن انتخاب و می‌آورم تا جامعه علمی با سبک و شیوه این اثر آشنا شود:
مسافران مهتاب
کارگردان: مهدی فخیم زاده
نویسنده: مهدی فخیم زاده، احمد هاشمی
بازیگران: مهدی فخیم زاده، خسرو امیرصادقی، محمود بهرامی
سال تولید: ۱۳۶۶
سلیمان در پی بیكاری و فقر، به همراه برادرش نمكی كه معلول ذهنی است به شهر رفته و در خانه مراد، برادر دیگرش ساكن می‏شود. سلیمان در پی یافتن كار از نمكی غافل می‏شود و مراد نیز كه از حضور آن‏ها در شهر به ستوه آمده بود؛ نمكی را تحت آزار و اذیت قرار می‏دهد. غفلت سلیمان از نمكی به دنبال درگیری كاری و همچنین آزار و اذیت مراد باعث تشدید بیماری نمكی می‏شود. نمكی در پی تشدید بیماری و همچنین احساس تنهایی، كودكی را به اشتباه به جای پسر برادرش گرفته و اقدام به ربودن او می‏كند. با تعقیب پلیس، نمكی به بالای ساختمان در حال ساختی می‏رود و از پائین آمدن امتناع می‏نماید. سرانجام در پی ناتوانی پلیس در دستگیری او، بالاخره نمكی توسط سلیمان قانع شده و كودك را تحویل می‏دهد و پس از آن دستگیر می‏شود.
مه بانو
کارگردان: مجید بهشتی
نویسنده: حسن دولت آبادی
تهیه کننده:
بازیگران: فیروز بهجت محمدی، فخری خوروش، شیوا بلوریان
سال تولید: ۱۳۸۰
مه بانو دختری زیبا و روستایی كه بعد از سی سال با خانواده‏اش به روستای اجدادی خود وارد می‏شود و اكبر پسر دایی وی كه عقب افتاده ذهنی است عاشق وی می‏شود و قصد ازدواج با او را دارد ولی مه بانو امتناع می‏كند. ولی طبق رسوم منطقه، او را به زور به عقد اكبر در می‏آورند. بیماری اكبر باعث می‏شود تا بعد از ماجراهایی، مه بانو از او جدا شود. باقرخان با فریب و نیرنگ هرچه بیشتر در جدایی او از اكبر سهم دارد، چون می‏خواهد پس از طلاق گرفتن مه بانو، او را تصاحب كند، ولی پدر مه بانو از ماجرا با خبر می‏شود. نوكر باقرخان ارباب خود را می‏كشد و مه بانو و پدرش دوباره از روستا فرار می‏كنند.
نویسنده نخست عکس روی قاب فیلم که معمولاً اصلی‌ترین چهره فیلم است را آورده؛ سپس کارگردان، نویسنده، تهیه کننده و سال تولید را آورده است. آنگاه گزارش مختصری از متن فیلم می‌آورد.

۶.
متأسفانه در زمینه مباحث و موضوعات معلولان، کتب مرجع مانند دایرةالمعارف، اطلاعات عمومی، فرهنگنامه، دانشنامه و مأخذشناسی کمتر منتشر شده است. با اینکه جامعه نخبگان معلولان، نیز پژوهشگرانی که درباره انواع موضوعات مرتبط به معلولان کار می‌کنند نیاز مبرم به کتب مرجع این‌چنینی دارند.
عجیب اینکه هیچ مؤسسه‌ و نهادی هم تا کنون احساس وظیفه نکرده و در این زمینه تلاش نکرده است. تنها آثار مرجعی که تا کنون در ایران منتشر شده عبارت است از:
۱- شخصیت‌شناسی یا زندگی نامه‌های معلولان
* اولین کتاب مرجع در این حوزه با این مشخصات چاپ شده است: شاعران کور (سخنوران نابینا یا کوران روشن‌بین)، علی‌اکبر مشیر سلیمی، ۱۳۴۴. این اثر بعداً با عنوان دیگر هم منتشر شده است.
* دانشوران روشندل، ناصر باقری بیدهندی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶.
* نوابغ و مشاهیر معلول جهان، منصور برجیان، تهران، ۱۳۷۶. این اثر چاپ‌های متعدد داشته و اخیراً به صورت کامل‌تر
منتشر شده است.
در کشورهای عربی هم آثار اینگونه‌ای منتشر شده است.
۲- دایرةالمعارف و دانشنامه
دایرةالمعارف بریل، محمدرضا ظروفی و همکاران، تهران، ۱۳۹۰.
این کتاب اسماً دایرةالمعارف است ولی محتوای آن مشخصات دایرةالمعارف را ندارد.
* دانشنامه ناشنوایان، به مدیریت محمد نوری، تهران، ۱۳۸۸، سه جلد.
اولین دانشنامه به سبک استاندارد و مطابق با ضوابط این رشته است.
۳- فرهنگنامه و راهنما
غیر از راهنمای فیلم معلولیت هیچ کار دیگری منتشر نشده است.
۴- کتاب‌شناسی
کتابخانه ملی دو کتابشناسی در معرفی آثار به خط بریل و کتب گویا قبلاً منتشر کرده است. ولی در این زمینه کار دیگری عرضه نشده است.
لازم به ذکر است دفتر فرهنگ معلولین و مؤسسه معلولین فرهیخته، مشغول تدوین چند اثر مرجع است. این آثار عبارت‌اند از:
– دایرةالمعارف نابینایی و نابینایان (آماده چاپ)
– دایرةالمعارف پارالمپیک (در مرحله ویرایش نهایی)
– راهنمای مراکز و مؤسسات (آماده چاپ)
– مأخذشناسی جامع خط بریل
– مأخذشناسی جامع کتاب گویا
امید است این آثار زودتر منتشر و در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.