طرح‌نامه دانشنامه نابینایی و نابینایان
طرح‌نامه دانشنامه نابینایی و نابینایان
دفتر فرهنگ معلولین
تدوین و انتشار دانشنامه ناشنوایان نخستین اقدام مرجع نگاری در ایران بوده و تابوی محال بودن یا مشکل بودن کارهای کلان برای این اقشار را شکست و راه را برای کارهای بزرگ‌تر هموار نمود. اینکه ایران در جهان اسلام پیشگام برای اجرای پروژه های جهانی و منطقه ای بوده را باید به فال نیک گرفت. البته تاكنون در جهان اسلام، دانشنامه‌ای درباره نابینایان تألیف نشده و این اقدام، خدمت بزرگی به این قشر است.
با توجه به تجربه‌هایی كه در طول یك سال كار در دانشنامه ناشنوایان كسب شد، همه آن تجارب در زمینه نابینایان هم به كار گرفته شده و دانشنامه نابینایی و نابینایان در حال تدوین و نهایی شدن است. همه جوانب و ابعاد و مراحل این دانشنامه حتی ویراستاری آن، مشابه با دانشنامه ناشنوایان است؛ البته بدون کاستی ها و نواقص موجود در پروژه ناشنوایان.
ضرورت: نابینایان یك قشر معتنابه از جامعه ایران و دیگر جوامع را تشكیل می‌دهند. رشد و توسعه فرهنگی و اجتماعی این قشر منوط به اطلاع‌رسانی به معنای جامع آن است. اطلاع‌رسانی در این حوزه می‌تواند تجارب جهانی را در اختیار نابینایان ایران قرار دهد و بسترهای رشد و فرصتهای شغلی و كارآیی را به آنها معرفی كند.
در دنیای امروز كه حجم اطلاعات روز به روز در حال افزایش است بهره‌مندی از این اطلاعات به صورت بهینه در مورد نابینایان هم یك ضرورت است.
دانشنامه‌ها در هر رشته چند كاركرد مهم دارند: سازمان و سامان دادن به اطلاعات موجود برای استفاده بهتر و سریع تر از انواع اطلاعات در زندگی روزمره؛ صرفه‌جویی در وقت كاربران برای دستیابی سریع تر به اطلاعات و رسیدن به نتایج مطلوب؛ معرفی فرصت های شغلی، تفریحی و غیره برای رفع نیازها؛ برقراری تعامل جهانی برای تبادل تجارب. یكی از روش های دسته‌بندی اطلاعات تدوین دانشنامه در هر بخش است كه با تنظیم مطالب در قالب مدخل‌هایی كه در آن حوزه وجود دارد شكل می‌گیرد.
در عرصه نابینایان نیز با توجه به افزایش اطلاعات و مطالب فراوان كه صدها سال در این حوزه انباشت شده؛ و از سوی دیگر نیاز پژوهشگران به دستیابی سریع به این اطلاعات، تدوین دانشنامه نابینایان مطرح شد. غیر از كاركرد سامان‌دهی به اطلاعات، دانشنامه نابینایان چون دیگر دانشنامه‌ها، تجارب جهانی را گردآوری می‌كند و زمینه مساعدی برای ارتباطات و تعاملات به وجود می‌آورد. بالمآل این دانشنامه در جامعه نابینایان هم مؤثر است و روابط درونی این جامعه را تحكیم و توسعه می‌دهد. كاركرد دیگر این دانشنامه معرفی كارنامه نابینایان در عرصه‌های فرهنگی، خدماتی، هنری و اجتماعی به دیگر قشرها و به جهانیان است. از طریق این دانشنامه همه مردم با تلاشها، آثار علمی، دستاوردهای بشری نابینایان آگاه می‌شوند و جایگاه نابینایان در عرصه هر جامعه و كل جامعه بشری را درك خواهند كرد.
هدف: دان (دانشنامه نابینایی و نابینایان) دو هدف كلان را منظور نموده است: نخست مقاصد اجتماعی و دوم مقاصد فرهنگی. دان درصدد توسعه شاخص های مثبت جامعه نابینایان و افزایش بهره و سودمندی این قشر در جامعه است. بنابراین اهداف اجتماعی دان را می‌توان اینگونه فهرست كرد:
1. گسترش ارتباط بین قشر نابینایان و دیگر اقشار جامعه
2. توجیه نابینایان به سوی فرصتهای اجتماعی
3. معرفی ظرفیتها و استعدادهای نابینایان به مدیریت اجتماعی برای استفاده از آنها در مشاغل و حرفه‌ها.
4. گسترش روابط بین نابینایان كشورها و ساخت یك جامعه جهانی با خاستگاه و اقتدار ویژه در عرصه جهانی. در نتیجه استفاده جامعه نابینایان از امكانات جهانی برای توسعه فرهنگ و جامعه خود.
5. نفوذ بیشتر در ساختار جامعه جهانی نابینایان پس از اطلاع‌یابی از وضعیت آن جامعه از طریق این دانشنامه.
اما اهداف فرهنگی «دان» عبارت است از:
1. ارتقای فرهنگ عمومی این قشر از طریق افزایش اطلاعات و آگاهی¬ها
2. توسعه فرهنگ تخصصی به ویژه در عرصه پزشكی، تعلیم و تربیت، و جامعه‌شناسی به دلیل اینكه نابینایان به این دانش‌ها نیاز بیشتری دارند و با بهره‌گیری از تجارب جهانی به ویژه تجربه‌هایی كه در جهان پیشرفته به دست آمده، می‌توان سلامت، نظام آموزشی و سازمان اجتماعی نابینایان را بهبود بخشید.
3. ایجاد اعتماد فرهنگی و خودگردانی و استقلال توسط خود نابینایان.
همه اهداف فوق توسط دانشنامه تأمین می‌شود، زیرا دانشنامه اطلاعات لازم را در اختیار قرار می‌دهد و نابینایان را متوجه مسئولیت خود می‌گرداند. همچنین مدیران جامعه و مسئولان نهادها و مراكز جهانی را به اقتضائات و ضرورتهای آنها جذب می‌كند.
این دانشنامه شناخت لازم از انجمن ها و نیز كسان مؤثر و به عبارتی خادمان این قشر از جامعه را در اختیار قرار می‌دهد و به این ترتیب چرخه مساعدتها و فرایند مناسبات تشکل‌ها با نابینایان را سامان می‌دهد.
فعال¬كردن چرخه اطلاعات مربوط به نابینایان از طریق این دانشنامه، مردم ایران و جهان را نسبت به اقدامات و فعالیتهای انجام یافته در این حوزه مطلع می‌كند؛ پس از این اطلاع، مدیران و نخبگان در رده‌های مختلف به سوی طرحهای خدماتی تا آموزشی و پژوهشی نابینایی جذب می‌شوند؛ خود نابینایان ضعفها را می‌شناسند و برای رفع آنها انگیزه پیدا می‌كنند؛ همچنین ارتباطات مراكز و مؤسسات نابینایی تسهیل می‌شود.
پیشینه: ناشنوایان صاحب چند دایرة المعارف در سطح جهان اند و جامعه ناشنوایی در عرصه تولید منابع مرجع پیشرفت‌های قابل توجهی داشته؛ اما نابینایان در دهه های اخیر، دیرتر صاحب دانشنامه و فرهنگنامه شده اند و در عرصه مرجع‌نگاری گام های بلند برداشته نشده است. دانشگاه گالودت كه ویژه ناشنوایان است حدود چهل سال قبل یك دائرةالمعارف حجیم برای ناشنوایان منتشر كرده و هرچند سال با ویرایش جدید عرضه می¬کند. در آلمان و فرانسه دانشنامه‌هایی برای ناشنوایان از طرف نهادهایی مثل گالودت منتشر شده است. ولی نابینایان نهادهای علمی در سطح عالی و در حد دانشگاههای بین المللی ندارند و به تبع آن فاقد آثار مرجع اند.
در جهان اسلام، پژوهشهایی درباره نابینایان انجام شده و كتاب‌هایی چاپ شده است ولی آثار مرجع درباره این قشر وجود ندارد. این وضعیت در ایران هم وجود دارد. بنابراین دانشنامه نابینایی و نابینایان اولین گام در این زمینه است.
قلمرو علمی: مقالات دان شامل محورهای زیر است:
1. شخصیت‌های مبرز و فرهیخته نابینا.
2. خادمان نابینایی كه به نحوی برای جامعه و فرهنگ نابینایی تلاش كرده‌اند.
3. موضوعات در زمینه مختلف مبنای مقاله‌نویسی قرار خواهند گرفت. برای نمونه فرهنگ دینی، وضعیت اجتماعی، ویژگی‌های جامعه نابینایان و آمارهای اقتصادی اشتغال آنها هر كدام یك مقاله به خود اختصاص می‌دهند.
4. نهادها، مراكز و سازمان‌ها.
5. كتاب‌های مهم، نشریات مستقل و مهم، سایت‌ها و نرم‌افزارهای مهم.
6. تجهیزات و وسایل
لازم به ذكر است این دانشنامه فقط به مسائل عمومی نابینایان و نابینایی می‌پردازد و از مسائل صرف تخصصی مثل ژنتیك نابینایی پرهیز می‌كند.
از نظر قلمرو جغرافیایی، این دانشنامه جهانی است یعنی مسائل نابینایان و موضوعات نابینایی را از سراسر جهان منعكس می‌كند ولی به نابینایان ایران اهتمام بیشتری دارد. در واقع اصالتاً و اساساً برای جامعه نابینایان ایران تألیف می‌شود و موضوعات جهانی كه برای آنها مفید است را عرضه می‌كند.
ساختار: این دانشنامه مقالات بلند چند هزار کلمه ی ندارد بلکه درصدد است در حداقل کلمات، اطلاعات ضروری مرتبط با یک موضوع را عرضه کند. امروزه کاربران وقت چندان برای مطالعه یک موضوع در چندین ساعت را ندارند بلکه می خواهند در چند ثانیه به مطلوب خود برسند و مجهول خود را تبدیل به معلوم نمایند. از اینرو ساختاری دقیق و علمی برای انواع مقالات در نظر گرفته خواهد شد. قالب و ساختاری که سیر تحولات مدخل را در طول دوره زمانی حیاتش نشان می دهد. البته اگر کاربر نیاز به اطلاعات افزون داشته باشد به منابع پیشنهادی که در پایان مقاله می آید می تواند مراجعه نماید. مدخل‌های این دانشنامه با رویکرد حداکثری و جزئی انتخاب شده اند. یعنی تلاش کرده¬ایم هر کلید واژه ای که در فرهنگ نابینایی شامل حداقل اطلاعات در حد 50 کلمه و حداکثر 1500 کلمه است، بیاوریم. از اینرو مثل برخی دانشنامه ها از انتخاب مدخل‌های کلی مشتمل بر انبوهی از اطلاعات پرهیز شده و به جای آن مدخل‌های جزئی تر گزینش شده اند. برای مثال مدخل کلی تاریخ نابینایی به چندین مدخل کوچکتر مثل تاریخ نابینایی ایران، تاریخ نابینایی عراق، تاریخ نابینایی آمریکا و دیگر کشورها که شامل رخدادهای نابینایی هستند، هر کدام، یک مدخل خواهند شد. البته ذیل تاریخ نابینایی، گزارش کلی عرضه خواهد شد. با این روش کاربران زودتر به خواسته خود می رسند.
مدخل‌ها: این دانشنامه همچون دیگر دایرةالمعارف‌ها دارای ساختار الفبای عناوین مقالات است. مدخل‌ها یا عناوین مقالات در واقع سرفصل‌های اطلاعات یك دانش است. از طرف دیگر اطلاعات مختلف و تقریباً همه اطلاعات یك علم ذیل همین مدخل‌ها طبقه‌بندی و نظام‌مند می‌شوند. با مطالعه اجمالی كه در عرصه نابینایان انجام یافت مدخل‌های زیر شناسایی شد. البته این مدخل‌ها تاکنون شناسایی شده و کار مطالعه و جستجو ادامه دارد. پیش بینی می شود حدود دو هزار مدخل داشته باشیم. نکته مهم دیگر، ضبط و شکل ظاهری مدخل‌ها است.
لازم به ذكر است تاكنون حدود 1500 مدخل شناسایی شده است و به نظر می رسد در این ویراست، دو هزار مدخل داشته باشیم. البته پس از بررسی‌ها و آمارگیری‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که در زمینه نابینایی و نابینایان، بیش از ده هزار مدخل وجود دارد. لازم به ذکر است همه دانشنامه‌ها در ویرایش اول تعداد محدودی از مدخل‌های مورد نیاز را آماده می‌کنند ولی هر 2 تا 4 سال یک بار در ویرایش‌های جدید مدخل‌های بیشتری اضافه می‌نمایند.
مدیریت: برنامه¬ریزی برای خط¬مشی و تدوین ضوابط این دانشنامه بر عهده شورای علمی است و مدیریت علمی و اجرایی آن را آقای محمد نوری بر عهده دارد.
مراحل و سیر اجرا: این دانشنامه همچون دیگر دائرةالمعارف‌ها مراحل زیر را طی کرده است:
ـ مدخل‌یابی
– پروندهسازی علمی برای مدخل‌ها
– شناسایی نویسندگان و مترجمان و سفارش مقاله و تألیف مقالات
– ویرایش و کنترل مقالات
– بررسی نهایی
– حروف چینی، صفحه آرایی و چاپ، انتشار
مدیریت موظف بوده برای هر یک از این بخش‌ها مسئول خبره ای بگمارد. از اینرو کارها به روش مطلوب پیشرفت داشته است. اکنون حدود یک هزار مدخل تایپ شده؛ حدود 1400 مقاله نوشته شده داریم و درصدد هستیم امسال به بازار عرضه شود.
حجم و ساختار: این دانشنامه مشتمل بر دو هزار مدخل و حدود یک میلیون كلمه است. درصدد هستیم در یک جلد منتشر شود؛ تا هزینه چاپ و نشر و نیز حمل و نقل آن مطلوب باشد.
این دانشنامه شامل مقالات بلند، متوسط و کوتاه است. میانگین مقالات کوتاه 100 کلمه؛ مقالات متوسط 300 کلمه و میانگین مقالات بلند بیش از 1100 کلمه است. در مجموع میانگین مقالات 500 کلمه است.
خروجی: این دانشنامه به زبان فارسی تولید می شود، آنگاه به عربی و انگلیسی ترجمه خواهد شد. سپس تبدیل به کتاب گویا با سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی می شود. و در صورت امکان بریل هم می¬شود و با خط بریل عرضه می شود. همچنین به صورت متنی و گویا روی شبکه جهانی اینترنت عرضه می¬شود.
رویکرد: این دانشنامه یک اثر مرجع عمومی در زمینه مباحث و مسائل نابینایان و فرهنگ و جامعه نابینایی است. از اینرو مقالات صرفاً چشم پزشکی، یا صرفاً توان‌بخشی یا صرفاً جامعه‌شناسی جایی در آن ندارند. یعنی موضوعات خُرد یا کلان علوم مرتبط به فرهنگ نابینایی را نیاورده‌ایم و فقط به گزارش‌های کلی اکتفا کرده‌ایم. برای نمونه در مقاله بیماری‌های چشم، مطالب تخصصی چشم‌پزشکی آورده نشده و به جای آن تاریخ بیماری‌های چشم و انواع آن شرح داده شده است.
به هر حال این دانشنامه یک اثر مرجع عمومی برای نابینایان و پژوهشگران نابینایی است؛ یعنی مجموعه شخصیت‌شناسی صرف، کتابشناسی آثار نابینایی صرف، یک کتاب مرجع پزشکی یا تاریخ پزشکی در حوزه نابینایی و امثال اینها نیست؛ بلکه کتابی شامل مسائل و مطالب مورد نیاز همه نابینایان و همه پژوهشگران این رشته در حد و حدود اطلاعات عمومی است.
تأمین هزینه‌ها: همگان استحضار دارند مخارج تألیف کتاب‌های مرجع بیش از سایر کتاب‌ها است؛ به ویژه دائرةالمعارف‌ها و دانشنامه‌ها و بالاخص دانشنامه‌هایی که قبلاً کار نشده است. این دانشنامه تا کنون هزینه‌ای حدود هفتاد میلیون تومان داشته است. تقریباً تمامی این هزینه از منابع شخصی تأمین شده است. امید است افرادی که علاقه به اینگونه امور دارند و به پیشرفت این قشر دل داده‌اند، از این پروژه هم حمایت فرمایند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.