سابقه اهتمام به امور نابینایان، مقایسه مصر و ایران

سابقه اهتمام به امور نابینایان
مقایسه مصر و ایران

محمد نوری
6 خرداد 1394

مشغول نوشتن مقاله‌ای برای دایرت‌المعارف بزرگ اسلامی بودم و کتاب «نکت الهمیان فی نکت العمیان» نوشته صفدی را مطالعه می‌کردم چند نکته بسیار مهم در اول این کتاب دیدم. این نکات برای مسئولین فرهنگی معلولین نوعی هشدار است. از نظر سندیت هم بسیار مهم است: این نکات را خلاصه وار به عرض می‌رسانم:
1- کتاب نکت الهمیان فی نکت العمیان (یعنی گنجینه‌ای پر از نکات نابینایان) از صلاح‌الدین خلیل بن ایبک صفدی (696- 764ق) در اواسط سده هشتم قمری تألیف و عرضه شده و نخستین کتاب مستقل درباره نابینایان در تاریخ و فرهنگ اسلامی است. این کتاب نوعی بانک اطلاعات نابینایان مسلمان در آن زمان و متناسب با اقتضائات آن دوره است.
2- این کتاب اولین‌بار توسط یکی از پژوهشگران مشهور مصری به نام احمد زکی بک و به پیشنهاد همایش بین‌المللی چهارم برای اصلاح وضعیت نابینایان (المؤتمر الدولی الرابع لتحسین حالة العمیان) در سال 1329ق/ 1911م تصحیح و چاپ شد.
یعنی در مصر در یکصد و اندی سال قبل، کسانی بوده‌اند که اولاً به فکر اصلاح و بهسازی امور معلولین بوده‌‌اند؛ ثانیاً همایش آن هم بین‌المللی برای معلولین برگزار می‌کرده‌اند؛ ثالثاً از پژوهشگران درجه یک دعوت می‌کردند تا مهم‌ترین آثار مثل نکت الهمیان صفدی را به روز منتشر کنند.
3- در مقایسه با ایران، هیچ همایش بین‌المللی برای معلولین و نابینایان در این سطح نداشته‌ایم و به تبع آن هیچ کتاب آکادمیک مثل کتاب مزبور در ایران منتشر نشده است.
4- همانطور که در عنوان همایش آمده، این چهارمین همایش است. معلوم می‌شود اجلاسیه‌هایی برای اصلاح امور معلولین در مصر جریان داشته است.
5- در صفحه عنوان این کتاب نوشته این همایش به اهتمام حاج عباس حلمی (تحت رعایة محیی الآداب العربیة المقر الاشرف خدیو مصر المعظم الحاج عباس حلمی) برگزار شد. این سند گویای نکات مهمی است.
علت عدم اهتمام به امور معلولین در ایران اینست که از ابتدا امور این قشر به دولت معطوف بوده است. گویا غیر از دولت، هیچ‌کس دیگر نمی‌توانسته برای آنها کاری انجام دهد. همین طرز فکر موجب تأخیر و عقب ماندگی در امور معلولین شده است. زیرا مدیران دولتی ذهنیت کار برای معلولین ندارند. ثانیاً بوروکراسی حاکم بر ادارات ایران مانع اقدامات بزرگ است.
اما در بسیاری از کشورها نخبگان و نیکوکاران در تعامل با یکدیگر کارهای بزرگی انجام داده‌اند. حاج عباس حلمی از نیکوکاران مشهور مصری یک نمونه و تجربه مهم است. او اقدامات فرهنگی بسیار در مصر داشته است.
در همین صفحه درباره مصحح کتاب نکت الهمیان یعنی احمد زکی بک او را عضو مجلس علمی مصر، کاتب اسرار مجلس النظار و وکیل جمعیت جغرافیایی خدیوی مصر معرفی می‌کند. یعنی نخبگان فکری با نیکوکاران مصری در یک قرن قبل اقدام بزرگی برای روشندلان انجام داده‌اند.
6- همایش اصلاح امور نابینایان بخش‌های کاری و علمی قابل توجه داشته است. یک بخش برای تولید و انتشار کتب با مدیریت حسین رشدی باشا در این همایش فعال بوده و آثار متعددی را برای نابینایان به چاپ سپرده‌اند.
تصور کنید یکصد و اندی سال قبل چنین طرح و برنامه‌ها و اقداماتی در آن شرایط و با آن امکانات نشانگر عزم عالی و بلند مصری‌ها است.
هم اکنون مصری‌ها سالانه کتب بسیاری در عرصه معلولین و روشندلان منتشر می‌کنند و در این زمینه بسیار فعال هستند. این نکات را متذکر می‌شوم نه به منظور تحقیر فرهنگ خودی یا تنقیص چاپ و نشر ایرانی بلکه هدفم تذکار نکاتی برای تجربه آموزی و تلاش بیشتر است.