ساده‌نویسی در کتاب مطالعات اجتماعی ناشنوایان
ساده‌نویسی در کتاب مطالعات اجتماعی ناشنوایان
نسرین مـعصومی/ عـضو گـروه تألیف کتب مطالعات اجتماعی ویژه دانش‌آموزان ناشنوا
منبع: تعلیم و تربیت استثنائی، خرداد 1380، شماره 2
امروزه این مطلب که هر فردی در انواع زمـینه‌ها، استعدادها، علایق و توانایی‌ها و ناتوانی‌ها منحصربه‌فرد و متفاوت با دیگران است، به عنوان اصل تـفاوت‌های فردی در میان دانشمندان روانـ‌شناسی و تـعلیم و تربیت دارای اهمیت خاصی است. موضوع تفاوت‌های فردی تنها یک اصل تئوریکی نبوده بلکه صددرصد کاربردی است.
هرچه موضوع تفاوت‌های فردی در نظام آموزش و پرورش یک کشور بیشتر و بهتر مورد توجه قرار گـیرد، سبب شکوفایی بیشتر استعدادها، بروز خلاقیت‌ها و پیشرفت و پیشبرد تمدن و فرهنگ آن کشور خواهد بود و حتی به منظور پیش‌گیری از بروز برخی اختلالات عاطفی و یادگیری نقش مهمی را ایفا می‌کند. اما تفاوت‌های فردی دارای دو مفهوم عـام و خـاص هست. عام به این معنی که همهء انسان‌ها باهم متفاوت‌اند و حتی یک انسان، در استعدادها و علایق خود و نیز در مراتب مختلفی از تفاوت با دیگران قرار دارد و در معنای خاص منظور از تفاوت فردی از دیدگاه آمـوزشی، آن دسـته از تفاوت‌های جسمی-ذهنی و روانی است که سازگاری فرد را در محیط آموزشی تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این دیدگاه است که سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی، به انگیزه کمک به کودکانی که اسـتثنایی نـام گرفته‌اند تشکیل شده است. در این راستا سازمان خود را موظف دانسته که طبق اصل سی‌ام قانون اساسی جمهوری اسلامی، وسایل آموزش‌وپرورش رایگان را تا پایان دوره متوسطه برای این عزیزان فراهم کند. در ادامه همین سـیاست اسـت کـه دست‌اندرکاران آموزش کودکان استثنایی تلاش می‌کنند تا در حـد تـوان، امکانات مطلوب‌تری برای تحصیل کودکان فراهم کند.
کتاب مطالعات اجتماعی ویژهء ناشنوایان نیز، یکی از نتایج تلاش دلسوزان کودکان اسـتثنایی اسـت. آنـان که با این کتاب آشنا شده‌اند، شاید در نگاه اول با نـگرشی منتقدانه به ظاهر سادهء آن بنگرند، که صد البته این نگرش در صورتی که با دلیل و بجا ارائه شود مایهء تـشکر مـؤلفین و مـوجب بهتر و کامل‌تر شدن کتاب خواهد بود. اما آنچه در ذیل به آن اشـاره خـواهد شد، دفاعیه‌ای جهت برائت از خطا و اشتباه نیست بلکه مقصود ارائه دیدگاه‌های مثبت و سازنده‌ای است که دست‌اندرکاران تـهیهء کـتاب در حـین نگارش مدنظر داشته‌اند و آن را از پس سال‌ها تدریس به عنوان تحفه و ارمغانی از تجربیات معلمی خـود بـیان مـی‌دارند. قبل از آنکه به خصوصیات مثبت کتاب مطالعات اجتماعی ویژهء ناشنوایان بپردازیم بجاست که بـرای شـناخت بـهتر و یادآوری مجدد به تعریفی از کودکان استثنایی پرداخته و نیز بطور خلاصه و با ویژگی‌های کودکان نـاشنوا آشـنا شویم.
از نظر آموزشی و پرورشی، کودک استثنایی کودکی است که به جهت خصوصیات جـسمی، ذهـنی و روانـی که دارد نمی‌تواند به تحصیل و آموزش‌وپرورش در مدارس عادی بپردازد و برای ادامهء تحصیل و استفاده از حد اکـثر تـوانایی‌هایش لازم است در کلاس‌ها یا مدارس و با روش و امکانات متفاوتی آموزش ببیند. در رابطه با کـودک نـاشنوا، خـصوصیت جسمی (فقدان بخش مهمی از شنوایی) مورد نظر می‌باشد که کودک را ملزم به آموزش ویژه مـی‌سازد.
از آنجایی که کودکان ناشنوا با تـوجه بـه مـیزان، سن و زمان ناشنوایی درجاتی از محرومیت را متحمل می‌شوند، به همان نسبت در فراگیری گـفتار و اسـتفاده از امکاناتی که برای افراد ناشنوا موجود است دچار محرومیت خواهند شد. بطور خلاصه این کودکان عـلیرغم ایـنکه در کارهای عینی و عملی مانند سایر کودکان موفق می‌باشند، اما پیشرفت آنها در امـور ذهـنی و مجرد دچار آسیب گشته و اثرات آن بر روی فـراگیری زبـان، درک گفتار و به تبع آن در امور تحصیلی و اجتماعی بـصورت درجـات متفاوتی از تأخیر و عقب‌ماندگی ظاهر می‌گردد.
در اینجاست که خصوصیت «ساده‌نویسی»در کتاب مطالعات اجتماعی بـه عـنوان یک ویژگی مثبت مدنظر نـگارندگان و مـؤلفین آن بوده اسـت. مـؤلفین کـتاب همواره سعی داشته‌اند که تا حـد مـمکن سادگی کلمات و قابل فهم بودن کلمات و جملات را در سرتاسر کتاب حفظ کرده و از طـولانی شـدن جملات بپرهیزند. آنچنان که نه‌تنها معلم مـربوطه در کـلاس قادر به تدریس ساده و روان بـاشد بـلکه خواندن کتاب نـیز بـرای دانش‌آموزان لذت‌بخش و رغبت‌انگیز جـلوه کـند. و کودک حتی بدون کمک قابل ملاحظه‌ای از دیگران قادر به فهم مطالب آن باشد.
سادگی کـتاب تـنها در جملات و کلمات آن مشاهده نمی‌شود بلکه طـرز نـگارش آن در قالب داسـتان و گـفتگو در پایـه‌های پایین‌تر، یکی دیگر از نـشانه‌های این سادگی است. داستان‌ها و گفتگوهای کوتاهی که از زندگی روزمرهء کودک نشأت گرفته است، سادگی دروس را دوچـندان کـرده است.
نکتهء دیگری که به سـادگی کـتاب رونـق بـخشیده اسـت درهم تنیدگی مفاهیم تـاریخ، جـغرافی و تعلیمات مدنی و قالب دروسی واحد است. مؤلفین کتاب اعتقاد دارند که تفکیک مطالب اجتماعی در مرزها و مـحدوده‌های جـغرافی، تـاریخ و تعلیمات مدنی در سطح دبستان و با توجه بـه ویـژگیهای کـودکان نـاشنوا بـاعث سـخت‌تر شدن مطالب و مفاهیم می‌گردد. بنابراین بجا دانسته‌اند که این مفاهیم به ظاهر مجزا را، با همان باطن مرتبط و درهم‌تنیدهء خود به دانش‌آموزان ارائه دهند.
نکتهء دیگری که به سـادگی کتاب رونق بخشیده است درهم‌تنیدگی مفاهیم تاریخ، جغرافی و تعلیمات مدنی در قالب دروسی واحد است.
در این رابطه دانش‌آموز باید با برخی مفاهیم علوم اجتماعی آشنا شود اما این آشنایی طوری مـطرح شـده است که دانش‌آموز احساس کند به عنوان یک ضرورت باید از این مطلب استفاده کند و بلافاصله مفهوم موردنظر در اثنای درس به کار گرفته شده و جنبهء کاربردی به خود گرفته است تـا بـدین ترتیب علاوه بر تعمّق بخشیدن به مفاهیم، حافظهء دانش‌آموز را به‌طور غیرمستقیم به خود معطوف کند. برای مثال در جایی که به مفاهیم کوهستان و رشـته کـوه پرداخته شده، عملا یکی از اسـتان‌های نـاحیهء کوهستانی که نمایندهء مناسبی از آن ناحیه است، معرفی گردیده است. سپس ضمن آشنا ساختن دانش‌آموز با ویژگی‌های استان موردنظر، به دور از پیچیدگی‌های تاریخی و سلسله‌های رنگارنگ و مـتعدد پادشـاهان، نگاهی به تاریخ (آنـهم بـیشتر از نوع مردمی) و مهم‌ترین حوادث تاریخی داشته و در قالب همان درس به معرفی کلی بافت زندگی و کار مردم آنجا پرداخته شده است بطوری‌که با دقت در متن درس گاه احساس می‌شود که یکی از اهـالی هـمان استان دربارهء استان خود صحبت می‌کند.
با توجه به صفحات کتاب توجه بیننده به تصاویر مختلف و متعدد درس نیز جلب خواهد شد که با وسواس خاصی در تناسب تصاویر و مفاهیم آن کوشش شـده اسـت. این تـصاویر یکی دیگر از جنبه‌های مثبت کتاب است که به سادگی مفاهیم درس کمک شایانی می‌کند. زیبایی تصاویر گاهی دانـش‌آموز را چنان مشغول می‌سازد که بخوبی جای‌گزینی مناسبی برای سخنرانی معلم مـی‌گردد.
نـکته آخـر اینکه در ادامهء هر درس تمریناتی نیز آورده شده اما نه از نوع تمرینات رایج و پرسش‌های انشایی که با جـابجایی حـتی یک «واو» دانش‌آموز را متهم به تنبلی و بی‌دقتی می‌کند، بلکه سعی گردیده است تا اولا تـمرینات کـاربردی بـاشد و در زندگی روزمره کودک مورد استفاده واقع شود و ثانیا با دروس دیگر ارتباط و هم‌خوانی داشته باشد (هـرچند که این ارتباط باید بیشتر باشد) و ثالثا از پر کردن ذهن دانش‌آموز با حفظیات سـخت و بی‌مورد پرهیز شده و نـیز سـعی گردیده است که بیشتر بر عمق یادگیری اضافه گردد تا بر وسعت آن.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)