نـشانگان تنیدگی، عوامل تنیدگی‌زا و راهبردهای مقابله در والدین دانش‌آموزان ناشنوا
نـشانگان تنیدگی، عوامل تنیدگی‌زا و راهبردهای مقابله در والدین دانش‌آموزان ناشنوا
دکتر مهدی قدرتی میر کـوهی و دکـتر بـاقر غباری بناب
منبع: کودکان استثنایی , تابستان 1389 – شماره 36
چکیده
هدف:هدف پژوهش حاضر بررسی ارتـباط بین نشانگان تنیدگی،عوامل تنیدگی‌زا و راهبردهای مقابله در والدین دانش‌آموزان ناشنواست.روش:بدین مـنظور،نمونه‌ای متشکل از 002 نفر(001 پدر و 001 مـادر)از دانـش‌آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی،به صورت تصادفی خوشه‌ای،انتخاب شد. آزمونهای منابع تنیدگی(فردریک،گرین برگ و کریک،3891)برای سنجش عوامل تنیدگی‌زا،پرسشنامه راههای مقابله(لازاروس و فالکمن،4891)و پرسشنامهء نشانگان تنیدگی(سید خراسانی،7731)بـرای سنجش میزان و نوع تنیدگی بر روی آنان،اجرا شد.برای تحلیل داده‌ها از ضریب همبستگی، رگرسیون چندگانه(برای پیش‌بینی عوامل مؤثر در تنیدگی والدین)و آزمون t (برای مقایسه پدران و مادران در عوامل تنیدگی‌زا)استفاده شد.یافته‌ها: تـحلیل دادهـ‌ها نشان داد که بین عوامل تنیدگی‌زا(مسائل خانواده،بدبینی،ویژگیهای کودک و محدودیتهای جسمانی)و نشانگان تنیدگی(رفتاری، شناختی،عاطفی و جسمانی)رابطهء مثبت و معنی‌داری وجود دارد.نتایج نشان داد که استفاده از راهبردهای مقابله هیجان-مـدار،مـوجب افزایش نشانگان تنیدگی و استفاده از راهبردهای مقابله مسئله-مدار،موجب کاهش تنیدگی می‌شود.همچنین مقایسه عوامل تنیدگی‌زا،نشانگان تنیدگی و راهبردهای مقابله پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا نشان داد که پدران نسبت به مادران در مـؤلفهء مـحدودیتهای جسمانی(عامل تنیدگی‌زا)،نشانگان رفتاری و مقابلهء رویارویی(هیجان‌مدار)به‌طور معنادار،بالاتر بودند.نتیجه‌گیری:بنابراین نتایج تحقیق نشان داد که استفاده از راهبردهای مقابله مسئله-مدار، یکی از روشهای مؤثر کاهش تنیدگی و فـشارهای روانـی بـرای والدین دانش‌آموزان ناشنواست.
واژه‌های کـلیدی:
نـشانگان تـنیدگی،عوامل تنیدگی‌زا،راهبردهای مقابله،ناشنوایی،والدین
مقدمه
داشتن کودکی ناشنوا،می‌تواند باعث تنیدگی1و فشار روانی برای والدین و افزایش سطح مشکلات رفـتاری و خـانوادگی بـاشد(وولفسون،4002).والدین ناشنوایی که کودک ناشنوا دارند،از وضـع مـناسب‌تری نسبت به والدین شنوای کودکان ناشنوا برخوردارند؛ برای مثال،کودکان ناشنوا با والدین ناشنوا،زودتر،از طریق زبان اشاره ارتـباط بـرقرار مـی‌کنند و تعامل و ارتباط مناسب‌ترین از خود نشان می‌دهند و از طرفی کودکان ناشنوایی کـه والدین شنوا دارند،در یادگیری تکلم و زبان اشاره رشد نمی‌کنند(اسپنسر و میدو- اورلانز2،6991 به نقل از هالاهان و کافمن،3002). بدین تـرتیب،والدیـن شـنوای کودکان ناشنوا در ارتباط با فرزندانشان دچار ناکامی می‌شوند،و این ناکامی در ارتـباط،احـتمالا دلیلی برای این است که چرا والدین شنوای کودکان ناشنوا،میزان بالاتری از تنیدگی را از خود،نشان مـی‌دهند(مـیدو-اورلانـز،5991 به نقل از هالاهان و کافمن،3002).همچنین باید توجه داشت که در حدود 09%کودکان نـاشنوا،والدیـن شـنوا دارند، (*1)-نویسنده مسئول:عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نائین (Email:ghodrati@naeiniau.ac.ir)
(2)-عضو هیئت علمی دانشکده روانـ‌شناسی و عـلوم تـربیتی دانشگاه تهران
که بررسی تنیدگی در آنها،مهم جلوه می‌نماید والدین کودکان با نیازهای ویـژه،اغـلب در مقایسه با والدین کودکان با رشد بهنجار،تنیدگی بیشتری را تجربه می‌کنند(هاسل،رز و مـک دونـالد،5002). مـادران و پدران کودکان ناشنوا نیز در مقایسه با کودکان عادی،تنیدگی بیشتری را تجربه می‌کنند (فهر-پروت،6991؛میدو-اورلانـز،5991).
یـکی از عواملی که اثر مشخصی به عنوان تعدیل‌گر در ارتباط بین رویدادهای تنیدگی‌زا و کارکردهای روانـ‌شناختی و جـسمانی دارد،راهـبردهای مقابله3است (لازاروس،3991).لازاروس و فولکمن(4891)اظهار می‌دارند که راهبردهای مقابله تحت تأثیر عوامل تنیدگی‌زا موجود در زنـدگی قـرار دارند و نحوهء مواجهه افراد با عوامل تنیدگی‌زا را نشان می‌دهند. راهبردهای مقابله بـه شـکل مـقابله مسئله-مدار4و مقابله هیجان-مدار5است که در راهبرد مسئله-مدار فرد،در مقابله با تنیدگی بـه شـکل مـستقیم با مشکل رویارو می‌شود و به حل مشکل می‌پردازد،درحالی‌که در مقابله هیجان-مـدار از مـواجهه مستقیم با مشکل پرهیز می‌کند،هم در مقابله مسئله-مدار و هم مقابله هیجان-مدار فرد از روشهای رفـتاری و شـناختی در مواجهه با موقعیتهای تنیدگی‌زا استفاده می‌کند (لازاروس و فولکمن،4891).
هاگبورگ(9891)،در بررسی تنیدگی والدین دانـش‌آموزان نـاشنوا،نشان داد که تنیدگی پدران و مادران،تفاوت معناداری بـا هـم نـداشتند.
برخی پژوهشها نشان می‌دهند که با افـزایش سـن کودک،تنیدگی و فشارهای روانی والدین آنها بیشتر می‌شود و رابطهء معناداری بین افزایش تـنیدگی و کـاهش عزت نفس در والدین،گزارش شـده اسـت (کونستانتاریاس و لامـپروپولو،4991،لامـپورپولو و کـونستانتاریاس،8991).
ویک،هیوز،کالینز و پولاکیس(4002)در پژوهشی بـر روی والدیـن 38 کودک ناشنوا 7 تا 8 ساله در مقایسه با والدین 598 کودک ناشنوا به بررسی کـیفیت زنـدگی مربوط به سلامت در آنها پرداختند. نـتایج پژوهش نشان داد که والدیـن کـودکان ناشنوا، سلامت روانی پایین‌تری نـسبت بـه والدین کودکان عادی،دارند.
نتایج پژوهش هینترمایر(6002)بر روی 312 مادر و 312 پدر کودکان با آسیب شـنوایی شـدید و ناشنوا نشان داد که تنیدگی بـالای والدیـن بـا بروز مشکلات رفـتاری در کـودکان ناشنوا رابطهء مثبت دارد.
مـینزن-در،لیـم،چو،باینیسکی و وایلی(8002) در پژوهشی بر روی 251 نفر از والدین و سرپرستان کودکان ناشنوا در مقایسه با کودکان عـادی،بـا استفاده از آزمون پزشکی تجارب سرپرستان افـراد بـا آسیب شـنوایی6 (PHICE) تـنیدگی بـالاتر والدین و سرپرستان کودکان نـاشنوا در مقایسه با کودکان عادی را گزارش کردند.
تحقیقات انجام شده در زمینهء بررسی عوامل تنیدگی‌زا برای والدیـن کـودکان ناشنوا،نشان می‌دهد که نگرانی نـسبت بـه آیـندهء کـودک و مـختل شدن کارکردهای خـانوده(نـظیر فرزندپروری)از مهم‌ترین عوامل فشارزای روانی برای این والدین است (هینترمایر،0002،مپ و هادسون،7991).
تحقیقات در زمینه نشانگان تـنیدگی نـشان مـی‌دهد که اضطراب و افسردگی،سازگاری پایین فردی و مـشکلات جـسمانی و روانـی از مـهم‌ترین مـشکلات مـادران کودکان ناشنواست.(کالدرون و گرین برگ،9991).پژوهشها نشان می‌دهند که والدین کودکان با نیازهای ویژه‌ای که از راهبردهای مسئله- مدار و راهبردهایی نظیر برقراری تماس اجتماعی و حمایت اجتماعی استفاده مـی‌کنند،تنیدگی کمتری دارند و والدینی که از راهبردهای هیچ.ان-مدار استفاده می‌کنند،تنیدگی و استرس بیشتری را گزارش می‌کنند؛برای مثال می‌توان به پژوهشهای هاسل و همکاران(5002)،در مورد والدین کودکان کم‌توان ذهنی،هینتر مایر(0002)،در مـورد والدیـن
کودکان ناشنوا،اسلوپر،نوسن،ترنر و کانینگام (1991)،در مورد والدین کودکان نشانگان داون و ارژنگی(2831)در مورد والدین کودکان عقب‌ماندهء ذهنی و ناشنوا اشاره کرد.
همچنین در میان عوامل تعدیل‌کنندهء تنیدگی والدین کودکان استثنایی،حمایت اجـتماعی،یـکی از عوامل اثربخش است.پژوهشها نشان می‌دهند که رابطهء معکوسی بین حمایت اجتماعی و تنیدگی در والدین کودکان با نیازهای ویژه وجود دارد(برای مثال، در مورد والدیـن کـودکان درخودمانده،دان،باربین، بوورز و تـنتلف-دان،1002،در مـورد والدین کودکان کم‌توان ذهنی،هسل و همکاران،5002،و در مورد والدین کودکان ناشنوا،لدربرگ و گولباچ،2002 و آسبرگ،ووگل و بوورز،8002).
از آنجا که این امکان وجود دارد که والدین دانش‌آموزان نـاشنوا بـا توجه به حضور کـودک نـاشنوا در خانواده،دچار تنیدگی و مشکلات دیگری شوند، ضرورت دارد تا عواملی که می‌تواند تنیدگی‌زا باشد و همچنین عواملی که می‌تواند در کاهش یا تعدیل تنیدگی نقش مؤثری داشته باشد،مورد پژوهش و بررسی قرار گـیرد.
هـدف پژوهش حاضر،بررسی نشانگان تنیدگی والدین دانش‌آموزان ناشنوا بر مبنای راهبردهای مقابله و عوامل تنیدگی‌زا است،لذا با توجه به این هدف سؤالهای ذیل مورد توجه قرار گرفت:
راهبردهای مقابله(مسئله-مـدار و هـیجان-مدار)و عـوامل تنیدگی‌زا چه روابطی با نشانگان تنیدگی (جسمانی،عاطفی،شناختی و رفتاری)پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا دارد؟
چه تفاوتهایی میان عـوامل تنیدگی‌زا(مسائل خانواده،ویژگیهای کودک،نگرانی والدین و محدودیتهای جسمانی کودک)،راهـبردهای مـقابله بـا تنیدگی(مسئله-مدار و هیجان-مدار)و نشانگان تنیدگی(جسمانی،عاطفی،شناختی و رفتاری)مادران و پدران دانش‌آموزان ناشنوا وجود دارد؟
روش
روش نمونه‌گیری در پژوهـش حـاضر،از نوع خوشه‌ای است.در نمونه‌گیری خوشه‌ای،افراد جامعه را از بین چند خوشه که به صـورت تـصادفی انـتخاب شده،به دست می‌آورند(سرمد،بازرگان و حجازی،3831).
حجم نمونه نیز با توجه به متغیرها و جـدول کرجسی و مورگان7(0791 به نقل از سرمد و همکاران،3831)برای جامعهء 024 نفری دانش آموزان دختر و پسـر ناشنوای مقطع ابتدایی شـاغل بـه تحصیل در مدارس سازمان کودکان استثنایی شهر تهران،نمونه‌ای 002 نفری را شامل می‌شود.002 والد (001 پدر)و(001 مادر)دانش‌آموزان دختر(05 نفر)و پسر(05 نفر)ناشنوای مقطع ابتدایی به عنوان مشارکت‌کنندگان در پژوهش،انتخاب شدند.
روش اجرا
در این پژوهش،برای دسـترسی به گروه نمونه پژوهش،با مراجعه به مدارس دانش‌آموزان ناشنوا سه دبستان دخترانه(حاج قاسم همدانی،کوثر و نیمروز)و سه دبستان پسرانهء(باغچه‌بان 5،امام جعفر صادق(ع) و عدالت)از مدارس مقطع ابتدایی دانش‌آموزان نـاشنوای مـناطق مختلف شهر تهران،به صورت تصادفی انتخاب شدند.در پژوهش حاضر،والدین دانش‌آموزانی که خود شنوا بودند انتخاب شدند،همچنین دانش‌آموزان انتخابی،کسانی بودند که فقط نقص شنوایی در حد شدید و عـمیق داشـتند.میزان شدت شنوایی از دست رفته براساس دسی‌بل در نمونهء پژوهش بیش از 07 دسی‌بل بود،این میزان از دست رفتن شنوایی،در ملاحظات آموزشی شامل میزان شدید و عمیق است و در طبقه‌بندیها جزء ناشنوایان محسوب مـی‌شوند(سـیف نراقی و نادری،7831).گروه مورد مطالعه،آسیب دیگری را به همراه ناشنوایی نداشتند(در نمونه مورد مطالعه دوازده نفر،پیش از اجرای آزمون هوش به علت اینکه چند معلولیتی
بودند،کنار گذاشته شدند).بـرای کـنترل هـوش،از دانش‌آموزان آزمون هوش غیر کـلامی ریـون گـرفته شد. اجرای این آزمون بوسیلهء متخصصان زبان اشاره مدارس و به طریق گروهی،صورت گرفت.متخصصان زبان اشاره،دستور العمل اجرایی آزمـون هـوش ریـون را با استفاده از زبان اشاره و علائم به دانش‌آموزان نـاشنوا ارائه کـردند و کلیه دانش‌آموزان ناشنوایی که بهره‌ی هوشی بین 58 تا 511 داشتند و در واقع با بهرهء هوشی متوسط در نظر گرفته می‌شدند،برای شـرکت در پژوهـش انـتخاب شدند و دانش‌آموزانی که دیرآموز (3 نفر هوش‌بهر پایین‌تر از 58 داشتند)و یا تـیزهوش (9 نفر از افراد مورد مطالعه هوش‌بهر بالاتر از 021 داشتند)بودند،از پژوهش کنار گذاشته شدند. میانگین سن پدران گروه نمونه برابر بـا(83/94- M ) و مـیانگین سـن مادران گروه نمونه(13/62- M )بوده است که پدران در دامنهء سنی حداقل 52 و حداکثر 15 و مـادران در دامـنهء سنی حداقل 12 و حداکثر 34 قرار داشتند.
ابزار
ابزارهایی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند،پرسشنامهء مـنابع تـنیدگی8 (QRS-SF) ، فـردریک و همکاران(3891)برای ارزیابی عوامل تنیدگی‌زا،پرسشنامهء راههای مقابله9 (WOC) (لازاروس و فالکمن،4891)برای اندازه‌گیری راهـبردهای مـقابله بـا تنیدگی و پرسشنامه نشانگان تنیدگی(سید خراسانی،7731)برای اندازه‌گیری میزان تنیدگی بود.
پرسشنامه منابع تـنیدگی:فـرم کـوتاه این پرسشنامه را فردریک و همکاران(3891)با 25 ماده تهیه کردند که به صورت صحیح یا غـلط بـه آن پاسخ می‌گویند و در این تحقیق از این فرم کوتاه استفاده شد.
فردریک و همکاران(3891)،فرم اصـلی پرسـشنامه مـنابع و تنیدگی را روی نمونه‌ای از والدین اجرا و نمره‌های حاصل را با استفاده از SPSS تحلیل آماری کردند و بر مبنای ضـریب آلفـای کودر-ریچاردسون 02، ضریب پایانی فرم کوتاه 0/59 به دست آمد؛از سوی دیگر،همبستگی فـرم کـوتاه بـا فرم اصلی(0/799، 0/10>; p )و همبستگی درون مواد 0/62 محاسبه شده است.
مقوله‌های اصلی فرم 25 ماده‌ای پرسشنامه QRS- SF به شرح زیـر اسـت:1-خرده مقیاس اول برای ارزیابی مسائل خانواده و والدین01(02 سؤال)برای مثال،این سـؤال مـطرح مـی‌شود که:<<آیا افراد خانواده مجبورند به خاطر فرزند از انجام بعضی کارها،صرف نظر کنند؟>>.2-خرده مـقیاس دوم نـگرانیهای والدیـن و بدبینی11آنان نسبت به آینده کودک(11 سؤال)،در این مؤلفه،برای مثال پرسـیده مـی‌شود:<<من از این موضوع که روزی قادر به نگه‌داری از فرزندم نباشم، چه بر سرش خواهد آمد نگرانم>>.3-سـومین خـرده مقیاس،به ارزیابی ویژگیهای کودک21(51 سؤال)را در بر می‌گیرد.برای مثال،پرسیده مـی‌شود کـه<<;آیا صحبت کردن با فرزند سخت اسـت زیـرا چـیزهایی را که به او گفته می‌شود،خوب نمی‌فهمد؟>>. 4-خرده مـقیاس چـهارم،محدودیتها و ناتوانیهای جسمانی31کودک(6 سؤال)،را به عنوان منبع تنیدگی برای والدین،ارزیابی مـی‌کند؛بـرای مثال، <<فرزندم نمی‌تواند در بعضی از بـازیها و ورزشـها شرکت کـند>>.
پرسـشنامه راهـهای مقابله.این پرسشنامه که لازاروس و فالکمن(4891)تـهیه کـرده و شامل 66 ماده است و در یک مقیاس چهارگزینه‌ای لیکرت پاسخ داده می‌شود.این پرسشنامه،چـهار راهـبرد مقابلهء مسئله-مدار(مسئولیت‌پذیری،حمایت اجـتماعی، مشکل‌گشایی برنامه‌ریزی شده و ارزیـابی مـجدد مثبت) و چهار راهبرد مقابله‌ای هـیجان-مـدار(رویارویی،فرار -اجتناب،دوری‌گزینی و خویشتن‌داری)را اندازه‌گیری می‌کند.لازاروس ثبات درونی 0/66 تا 0/97 را برای هر یـک از راهـبردهای مقابله گزارش کرده است.
راهـبردهای تـوصیف شـده،راهبردهایی هستند کـه افـراد گزارش کرده‌اند که در مـقابله بـا موقعیتهای تنیدگی‌زا آنها را به کار می‌برند.ضریب آلفای گزارش شده برای خرده مقیاسهای رویـارویی(0/07- r )،دوری گـزینی یا فاصله‌گیری(0/16- r )،خویشتن‌داری(0/07- r )، جست و جوی حـمایت اجـتماعی(0/67- r )، مسئولیت‌پذیری(0/66- r )،مـشکل‌گشایی بـرنامه‌ریزی شـده(0/86- r )،فرار-اجتناب(0/27- r )و ارزیابی مـجدد مثبت(0/97- r )است(آقا یوسفی،0831). یافته‌های پژوهشهای متعدد،از پرسشنامه راههای مقابله به مثابهء ابزار مفیدی کـه:الف)هـر دو راهبرد مسئله-مدار و هیجان-مدار را مـی‌سنجد و ب) تـغییر در مـقابله چـه در مـواجهه‌های متفاوت و چه در یـک مـواجهه معین را به تسخیر در می‌آورد؛بنابراین روایی سازه پرسشنامه راههای مقابله تا جایی که یافته‌ها با پیـش‌بینی‌های نـظری هـماهنگ هستند،تأیید می‌شود(فولکمن و لازاروس،5891).
پرسشنامه نشانگان تـنیدگی.پرسـشنامه نـشانگان تـنیدگی کـه بـه منظور اندازه‌گیری میزان تنیدگی والدین دانش‌آموزان ناشنوا به کار می‌رود،وسیلهء سید خراسانی(7731)ساخته شده است.این پرسشنامه دارای 05 پرسش است که بر مبنای یک مقیاس لیکرت چـهار درجه‌ای تعیین می‌شود و دامنهء بروز نشانگان تنیدگی می‌تواند از هرگز،تاحدی،متوسط و زیاد باشد و چهار دسته از نشانگان تنیدگی شامل نشانگان جسمانی،عاطفی،شناختی و رفتاری را می‌سنجد.در مطالعهء مقدماتی جهت تهیه پرسشنامه، از مـنابعی چـون راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی41،پیشینه تحقیقاتی دربارهء تنیدگی و نیز آزمون نشانگان تنیدگی مازلچ51استفاده شده است(سید خراسانی،7731).بنابر مطالعات مقدماتی و روان‌سنجی روشن شد،این پرسشنامه دارای روایی صـوری و مـحتوایی مناسبی است؛بدین معنا که پس از تهیه ماده‌های مربوط به هر خرده مقیاس،پرسشنامه جهت بررسی در اختیار متخصصان روان‌سنجی و روان‌شناسی قرار گرفت و برای سـنجش مـیزان تنیدگی،مورد تأیید واقع شـد.اعـتبار پرسشنامه نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ،محاسبه شده است. ضریب آلفای کل پرسشنامه برابر با 0/28-?،ضریب آلفا برای خرده مقیاس نشانگان جسمانی 0/18، نشانگان عـاطفی(روانـی)0/18،نشانگان شناختی 0/08 و نشانگان رفـتاری 0/38،گـزارش شده است.
به‌طورکلی آزمونهای مورد استفاده در پژوهش حاضر،از اعتبار بالایی برخوردار هستند.برای سنجش اعتبار آزمونها در پژوهش حاضر،از روش آلفای کرونباخ استفاده شد،ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده برای پرسـشنامه عـوامل تنیدگی‌زا 0/88، برای پرسشنامه راهبردهای مقابله 0/78،و برای پرسشنامه نشانگان تنیدگی 0/09 بود.با توجه به این که مقدار آلفای بالاتر از 0/7 قابل قبول است؛لذا تمام پرسشنامه‌های مورد استفاده در این تحقیق،از اعتبار مورد نـیاز بـرخوردار بوده اسـت.
یافته‌ها
با توجه به سؤالهای پژوهش و نتایج به دست آمده، از تحلیل داده‌های موجود،یافته‌ها را می‌توان،به شـکل زیر،سازمان‌دهی کرد:
طبق داده‌های توصیفی مشخص شد که تعداد 7 نـفر از پدران بـی‌سواد،92 نـفر دارای تحصیلات ابتدایی،84 نفر سیکل تا دیپلم،61 نفر لیسانس و 1 نفر فوق لیسانس است.
همچنین براساس داده‌های تـوصیفی، مـلاحظه شد که تعداد 4 نفر از مادران دانش‌آموزان ناشنوا بی‌سواد، 33 نفر دارای تحصیلات ابتدایی،15 نـفر سـیکل تـا دیپلم،9 نفر لیسانس و 3 نفر دارای کارشناسی ارشد و یا بالاتر هستند.
در این پژوهش،هدف اصلی پاسخ بـه این سؤال بود که آیا میان عوامل تنیدگی‌زا،راهبردهای مقابله و نشانگان تنیدگی رابـطه‌ای وجود دارد؟در راستای پاسخ‌گویی بـه ایـن پرسش،داده‌های مربوط به دست آمده از پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا مورد
تحلیل قرار گرفت.نتایج همبستگیهای بین این متغیرها،در جدول شمارهء 1 منعکس شده که بدین قرار است:میان عوامل تنیدگی‌زا و میزان(نـشانگان تنیدگی)رابطه وجود دارد.این رابطه مثبت بود و بدین معناست که هر چه عوامل و منابع افراد فشارزاتر باشد، نمرهء آنها،در نشانگان تنیدگی نیز بالاتر خواهد بود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) هـمبستگی بـه دست آمده بین عوامل تنیدگی‌زا و نشانگان تنیدگی در حدود 0/44 به دست آمد که در سطح(0/50> p )معنادار است.
همبستگی بین راهبردهای هیجان-مدار و نشانگان تنیدگی 0/22 می‌باشد که نشان‌دهندهء رابطه‌ای مثبت و معنادار بین ایـن دو مـتغیر در سطح(0/50>; p )است. همچنین همبستگی بین نشانگان تنیدگی و راهبردهای مسئله-مدار در حدود 0/61-به دست آمد، که این مورد،بدین معناست که هر چه از راهبردهای منطقی‌تر و عقلانی‌تر،استفاده شود،میزان کـمتری از تـنیدگی مشاهده خواهد شد،همبستگی این مورد نیز در سطح(0/50> p )معنادار و نشان‌دهندهء رابطه‌ای منفی است.
در بررسی تفاوت عوامل تنیدگی‌زای پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا،نتایج زیر به دست آمد:
(به تصویر صفحه مـراجعه شـود) طـبق نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه مـتغیرهای روشـهای مـسئله-مدار،هیجان-مدار و عوامل تنیدگی‌زا وارد رگرسیون شدند.رابطه روشهای مسئله-مدار، هیجان-مدار و عوامل تنیدگی‌زا،به عنوان متغیرهای پیش‌بین و نشانگان تـنیدگی بـه عـنوان متغیر ملاک در معادله رگرسیون،وارد تحلیل شدند.برای نـمونهء پدرانـ هر دو شیوهء روشهای مقابله‌ای و عوامل تنیدگی‌زا وارد رگرسیون شد.نتایج تحلیل واریانس و مشخصه‌های آماری رگرسیون بین متغیرهای پیش‌بین و نشانگان تـنیدگی پدرانـ در جـدول 2 ارائه شده‌اند.براساس این نتایج،میزان F مشاهده شده(65/822)معنی‌دار است (0/50> p )و 46%واریـانس مربوط به نشانگان تنیدگی پدران دانش‌آموزان ناشنوا به وسیلهء متغیرهای پیش‌بین تبیین می‌شود(0/46- R2 ).ضرایب رگرسیون متغیرهای پیش‌بین نـشان مـی‌دهد کـه روش مسئله-مدار،هیجان‌مدار و عوامل تنیدگی‌زا می‌توانند واریانس نشانگان تنیدگی پدران را بـه صـورت معنی‌دار تبیین کنند.ضرایب تاثیر روشهای مسئله-مدار (0/55– B )،هیجان-مدار(0/077- B )و عوامل تنیدگی‌زا(0/94- B )با توجه به آمـاره‌های t نـشان مـی‌دهند که این متغیرها با اطمینان 99%می‌توانند تغییرات مربوط به نشانگان تنیدگی پدران را پیـش‌بینی کـنند؛یـعنی افزایش استفاده از روشهای مسئله-مدار و کاهش استفاده از روشهای هیجان- مدار و عوامل تنیدگی‌زا،نقش مـعنی‌داری در کـاهش تـنیدگی پدران دانش‌آموزان ناشنوا دارد.نتایج پژوهش در این قسمت،می‌تواند تأییدکنندهء اهمیت استفاده از راهبردهای مقابله منطقی و مـبتنی بـر حل مسئله در
کاهش مشکلات جسمانی و روانی والدین دانش آموزان ناشنوا باشد.
نتایج تـحلیل واریـانس و مـشخصه‌های آماری رگرسیون بین عوامل تنیدگی‌زا،راهبردهای مقابله و نشانگان تنیدگی در نمونهء مادران نیز به اجـرا در آمـد. معادله رگرسیون نشان داد که در مورد مادران نیز راهبردهای مقابله و عوامل تنیدگی‌زا توانسته بـودند وارد مـعادله شـوند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) براساس این نتایج جدول 3،میزان F مشاهده شده (63/907)برای نشانگان تـنیدگی مـادران،معنی‌دار است(0/50> p )و 55%واریانس مربوط به نشانگان تنیدگی مادران دانش‌آموزان ناشنوا با مـتغیرهای پیـش‌بین تـبیین می‌شود(0/55- R2 ).
ضرایب رگرسیون متغیرهای پیش‌بین نشان می‌دهد که روش مسئله-مدار،هیجان-مدار و عوامل تنیدگی‌زا مـی‌توانند واریـانس نـشانگان تنیدگی مادران را به صورت معنی‌دار تبیین کنند.ضرایب تأثیر روش هیجان-مـدار(0/26- B )،مـسئله-مدار(0/64– B ) و عوامل تنیدگی‌زا(0/96- B )با توجه به آماره‌های t نشان می‌دهند که روش هیجان-مدار،مسئله-مدار و عـوامل تـنیدگی‌زا با اطمینان 59%تغییرات مربوط به متغیر نشانگان تنیدگی مادران دانش‌آموزان ناشنوا را پیـش‌بینی مـی‌کنند؛یعنی افزایش برخورد هیجانی با مسائل زنـدگی بـاعث افـزایش نشانگان تنیدگی در مادران دانش‌آموزان ناشنوا به شـکلهای جـسمانی، شناختی،روانی و رفتاری می‌شود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) همان‌طور که در جدول 4 مـشخص اسـت،تفاوت معناداری بین پدران و مادران دانـش‌آموزان نـاشنوا در عامل مـحدودیتها نـاتوانیهای جـسمی کودک(0/50> p ) وجود دارد؛بدین معنا که پدران کـودکان نـاشنوا، محدودیتها و ناتوانی جسمانی کودک خود را به عنوان عامل تنیدگی‌زا،به‌طور معنادار،بـیشتر از مـادران مؤثر می‌دانند.
همچنین نتایج آزمون t نـشان می‌دهد که تفاوت مـعناداری بـین پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا در نشانگان رفـتاری(0/50> p )از نـشانگان تنیدگی وجود دارد؛بدین معنی که پدران دانش‌آموزان ناشنوا، نشانگان تنیدگی رفتاری(نظیر پرخاشگری، آسـیب رسـاندن به خود و دیگران)بیشتری نـسبت بـه مـادران در پاسخ به تـنیدگی از خـود،نشان می‌دهند.
همان‌طور کـه از جـدول مشخص است،پدران دانش آموزان ناشنوا نسبت به مادران دانش‌آموزان ناشنوا در مقایسه زیرمقیاسهای راهبردهای مـقابله،تـفاوت معناداری در زیرمقیاس مقابله رویارویی(0/50>; p ) دارند؛بـدین مـعنا که پدران بـیشتر از مـقابله رویـارویی (مواجهه)که از جملهء راهـبردهای هیجان-مدار است، استفاده می‌کنند.در مورد مؤلفه‌های دیگر عوامل تنیدگی‌زا،راهبردهای مقابله و نشانگان تنیدگی بـه عـلّت آنکه تفاوتهای بین آنها معنادار نـبود،در جـدول ذکـر نـشد.
بـحث و نتیجه‌گیری
تحلیل دادهـ‌ها نـشان داد که همبستگی مثبت و معنادار بین میزان عوامل تنیدگی‌زا و بروز نشانگان تنیدگی در والدین کودکان ناشنوا وجود دارد.ایـن امـر نـشان می‌دهد که صرف نظر از مقابله‌های مختلف افـراد، مـیزان تـنیدگی آنـان تـابعی اسـت از فشارهای مختلف که افراد در محیط خود،احساس می‌کنند.تحلیل یافته‌ها همچنین نشان داد که بین راهبردهای مقابله با میزان تنیدگی،رابطه وجود دارند.به‌طوری‌که راهبردهای مقابله هجان-مـدار رابطهء مثبت و معنادار با میزان تنیدگی دارد و راهبردهای مقابله مسئله-مدار رابطهء منفی و معنادار،با نشانگان تنیدگی دارند؛یعنی هر چه والدین از راهبردهای مقابله هیجان-مدار برای مقابله با تنیدگی اسـتفاده کـنند تنیدگی بیشتری ادراک می‌کنند و هر چه از راهبردهای مسئله-مدار بیشتر بهره برند،کمتر دچار تنیدگی می‌شوند.این یافته‌ها با یافته‌های هاسل و همکاران(5002)،مپ و هادسون (7991)و اسلوپر و همکاران(1991)،همسو هستند.
هـمچنین لیـتل(2002)در پژوهش بر روی والدین کودکان مبتلا به نشانگان آسپرگر؛لیسر،هاینز و کاپرمن(6991)در پژوهش بر روی والدین کودکان نابینا و ریحانی(4731)در پژوهش بر روی والدین کودکان عقب‌ماندهء ذهـنی نـشان داده‌اند که افرادی که از راهـبردهای مـقابلهء مسئله-مدار استفاده می‌کنند،بهتر از افرادی که از راهبردهای مقابله هیجان-مدار استفاده می‌کنند،با مشکلات فرزند خود کنار می‌آیند و فشار و خستگی کمتری را احساس مـی‌کنند کـه این تحقیقات،همسو بـا نـتایج اخذ شده از تحقیق کنونی است.
نتایج پژوهش تفاوت معناداری بین پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا در نشانگان رفتاری نشان داد؛بدین معنا که پدران دانش‌آموزان ناشنوا،نشانگان رفتاری تنیدگی بیشتری نشان می‌دادند.تفاوت معناداری بـین پدرانـ و مادران دانش‌آموزان ناشنوا در عامل محدودیتها و ناتوانیهای جسمانی به عنوان عامل تنیدگی‌زا وجود داشت.یعنی پدران دانش‌آموزان ناشنوا،نقص شنوایی کودکان خود را بیشتر به مثابهء منبع و عامل تنیدگی برای خود می‌دانستند.
ایـن نـتایج را نمی‌توان مـغایر با نتایج پیشینه دانست،اما می‌توان به عنوان یک یافته مد نظر قرار داد که برای بررسی بـیشتر تحقیقات آتی را به دنبال، داشته باشد.هیمان(5991)با هدف توصیف عـوامل تـنیدگی‌زا و راهـبردهای مقابله،نمونه‌ای مشتمل بر 302 نفر از پدران و مادران کودکان دو تا پنج‌ساله،با ناتوانی رشدی را مورد مطالعه قرار داد.نتایج ویـ حـاکی از آن بود که تفاوت کمی بین پدران و مادران، در عوامل تنیدگی‌زا گزارش شده است.در تحقیق حـاضر،تـنها در دو مـورد تفاوت معنی‌دار وجود داشته است که به نوعی،می‌تواند با تحقیق هیمان(5991) همسو باشد.
تـحقیق حاضر نشان داد که واکنشهای رفتاری پدران،نسبت به فشارهای حاصل از ناحیه فرزند ناشنوایشان بـیشتر از مادران بود؛این امـر تـا حدی به ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی در کشورهای شرقی بر می‌گردد که افراد ذکور راحت‌تر احساسهای منفی خود را به صورت رفتارهای پرخاشگرانه و منازعه‌آمیز نسبت به دیگران نشان می‌دهند.احتمال دارد مادران
در این زمینه از نـظر اجتماعی بیشتر رفتارهای پرخاشگرانه خود را کنترل کنند.
هدف دیگری که در این پژوهش به دنبال آن بودیم،بررسی تفاوتهای موجود در راهبردهای مقابله مادران و پدران دانش‌آموزان ناشنوا بود.نتایج حاکی از آن بود که تنها تـفاوت مـعنی‌دار بین پدران و مادران ناشنوا در زیرمقیاس مقابله رویارویی(از مؤلفه‌های راهبرد هیجان-مدار)بیشتر در پدران بود.در باقی زیرمقیاسها و نمره کلی مقیاسها،هیچ‌گونه تفاوتی بین پدران و مادران دانش‌آموزان ناشنوا،وجود نداشت و این نتیجه هم می‌تواند بـه مـثابهء یافتهء جدیدی در تحقیقات بعدی،پی‌گیری شود.
سازگاری و کنار آمدن والدین با ناشنوایی فرزندانشان،بازتابی پیچیده از تعامل بین وضعیت اقتصادی-اجتماعی-خانوادگی،عوامل مربوط به کودک-والد و سطح حمایتی از خانواده دارد(پیـپ- سـیگل،سدی و یوشیناگا-اتانو،2002).استفاده از نظامهای حمایت اجتماعی،منبع بسیار مهمی در سازگاری و کنار آمدن خانواده با ناشنوایی فرزندان است(اوستون و جفری،7002).
پژوهش حاضر،از نوع پس‌رویدادی است که در آن، ارتباط بین مـتغیرها و اسـترسهای مـحیطی با روشهای مقابله و تنیدگیهای والدیـن کـودکان نـاشنوا،بررسی شده است.در این پژوهش،هر چند نقش تعدیل کنندگی مقابله‌های افراد،مورد بررسی قرار گرفته ولی بسیاری از متغیرهای شناختی و اسـنادی کـه مـربوط به تعبیر و تفسیر پدیده می‌شوند مورد شناسایی و بـررسی قـرار نگرفته‌اند که لازم است در تحقیقات آتی،اثر آنها در چگونگی تعدیل و میانجی‌گری الگوی عوامل تنیدگی‌زا و استرسها بررسی شود.
یادداشتها
(1) stress
(2) SpencerMeadow-Orlans
(3) coping strategies
(4) problem-solving oriented
(5) emotional oriented
(6) Pekiatric Hearing Impairment Caregiver
Expericnce(PHICE)
(7) krejcieMorgan
(8) Questionnaire of Resource and Stress-Short Form(QRS-SF)
(9) Ways of Coping
(01) parents and family problems
(11) pessimism
(21) child characteristics
(31) physical incapacitation
(41) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder(DSM-IV)
(51) Maslach
منابع
آقـا یـوسفی،عـلی رضا.(0831).نقش عوامل شخصیتی بر راهبردهای مقابله‌ای و تأثیر مقابلهء درمـانگری بر عوامل شخصیتی و افسردگی.رساله دکتری چاپ نشده. دانشکده علوم انسانی،دانشگاه تربیت مدرس تهران.
ارژنگی،وجیه اللّه.(2831).تـاثیر راهـبردهای مـقابله‌ای در کاهش تنیدگی والدین کودکان عقب‌مانده ذهنی و ناشنوا.پایان‌نامه کارشناسی ارشد چـاپ نـشده.دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.دانشگاه تهران.
سرمد،زهره؛بازرگان،عباس و حجازی،الهه.(3831). روشهای تحقیق در علوم رفـتاری.تـهران:آگـاه.
سید خراسانی،نازیلا.(7731).رابطه عوامل تنش‌زا،میزان سخت‌رویی و واکنش زیستی،شناختی و روانـی دانـش آمـوزان دبیرستان‌های شهر تبریز.پایان‌نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده،مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی.واحـد تـهران مـرکزی.
سیف نراقی،مریم و نادری،عزت اللّه.(6831).آموزش و پرورش کودکان استثنایی.تهران:انتشارات دانشگاه پیام نور.
ریـحانی،رضـا.(4731).بررسی استرس و شیوه‌های مقابله در خانواده‌های دارای کودک عقب‌مانده ذهنی شهر زاهدان.پایان‌نامه کارشناسی ارشـد چـاپ نـشده.انیستیتو روانپزشکی تهران،دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی ایران.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.