كودك ناشنوا چه انتظارهايي از والدين خود دارد؟

كودك ناشنوا چه انتظارهايي از والدين خود دارد؟

گیتا موللی، کارشناس ارشد شنوایی شناسی و دانشجوی دکترای روان‌شناسی کودکان استثنایی

چکيده
نيازهاي اساسي كودكان مسأله‌اي نيست كه بتوان به سادگي از كنار آن گذشت. تمام كودكان نيازهايي دارند. اما كودك استثنايي علاوه برآنها، نيازهاي ويژه‌اي نيز دارد كه رفع بخش اعظمي از آنها به عهده والدين است. آمارها نشان می‌دهد كه اكثريت قريب به اتفاق كودكان ناشنوا در خانواده‌هاي شنوا به دنيا مي‌آيند . خانواده‌هايي كه هيچ شناختي از ناشنوايي و نيازهاي كودكان ناشنوا ندارند. از اين رو يكي از اساسي‌ترين جنبه‌هاي برنامه‌هاي حمايتي، ارائه اطلاعات مناسب و مورد نياز اين گونه خانواده‌هاست . اين مقاله به بيان نيازهاي كودكان آسيب ديده شنوايي به زبان ساده و كودكانه مي‌پردازد.
مقدمه
اساس یک جامعه سالم را خانواده سالم می‌سازد. هر کودکی در خانواده‌ای به دنیا می‌آید، بزرگ می‌شود و تکامل می‌یابد. این خانواده سالم است که انسان سالم پرورش می‌دهد. خانواده سالم، خانواده‌ای است که به نیازهای همه جانبه اعضای خود در گستره حیات توجه دارد و سعی می‌کند به انتظارها و نیازهای کودکان به شیوه‌های درست پاسخ دهد (به پژوه، ۱۳۸۴).
همه کودکان نیازهایی دارند، اما کودک استثنایی علاوه بر آن نیازها، دارای یک سری نیازهای ویژه است. خانواده، بیشتر نیازهای ویژه کودکان آسیب دیده‌ شنوایی را به ویژه در سال‌های پیش از دبستان برآورده می‌کند. برای برآورده‌ شدن این نیازها لازم است به نیازهای کل اعضای خانواده، فرهنگ خانواده، مذهب و پویایی‌های خانواده نیز توجه کامل شود. در سال‌‌های اخیر به دنبال گسترش روزافزون غربالگری شنوایی، لازم است مداخله به هنگام به صورت برنامه‌های ویژه‌ای برای کودکان آسیب دیده شنوایی و خانواده آنها صورت گیرد. مداخله‌های بهنگام باید شامل برنامه‌هایی برای حمایت از کودک، حمایت از والدین و حمایت از ارتباطات میان کودک و والدین باشد.
بیش از ۹۰ درصد کودکان آسیب دیده شنوایی در خانواده‌های شنوا به دنیا می‌آیند. از این رو یکی از اساسی‌ترین ارکان‌های هر نوع برنامه حمایت از والدین، ارائه اطلاعات مناسب و مورد نیاز خانواده‌ها است. همچنین باید از لحاظ هیجانی و احساس آنان را برای پذیرش واقعیت کم‌شنوایی فرزند آماده کرد. برنامه‌های مناسب مداخله و حمایت بهنگام سبب رشد شناختی، اجتماعی و سلامت عمومی کودکان کم‌شنوا می‌شود و کیفیت زندگی و تعاملات اجتماعی آنها را به میزان بسیار زیادی بهبود می‌بخشد (گروه آموزش و مهارت انگلستان، ۲۰۰۳؛ انجمن ملی کودکان ناشنوا، ۲۰۰۳). خانواده دارای کودک ناشنوا غالباً انتظاراتی از فرزند خود دارد اما داشتن انتظار از کودک، بدون توجه به مسئولیت‌ها و نقش‌های خانواده، انتظاری عبث و بیهوده است. در مکتب اسلام، انتظارها، تکالیف، حقوق و وظایف انسانها دو جانبه و متقابل است. از این رو شایسته است هر پدر و مادری صادقانه از خود سؤال کند من چگونه پدر یا مادری هستم؟ آیا من به همه نیازهای فرزندم واقفم؟ آیا من می دانم فرزندم از من چه انتظارهایی دارد؟ (به پژوه، ۱۳۸۴).
ناشنوایی، این معلولیت پنهان به ویژه از لحاظ ناتوانی‌های ارتباطی که به همراه می‌آورد، نیاز به مداخله‌ها و توان‌بخشی ویژه‌ای دارد که در سال‌های نخست بار این مسئولیت بیش از همه بر دوش والدین است. در این مقاله سعی شده است این نیازها از زبان یک کودک آسیب دیده شنوایی به گونه‌ای ساده ارایه شود.
الف) انتظارهای کلی و اساسی
پدر و مادر عزیز، فرزند ناشنوای شما انتظار دارد:
– در ارتباط با آموزش و پرورش او احساس مسئولیت کنید.
– به نیازها و انتظارهای او توجه کنید و پاسخ مناسب دهید.
– هر چه سریع‌تر اقدامات توان‌بخشی و مداخله‌ای لازم را برای او آغاز کنید.
– از او در حد توانایی و وسعش انتظار داشته باشید.
– با او متناسب با سن، جنس و محدودیتهایش رفتار کنید.
– از کار با او خسته نشوید.
– او را همان گونه که هست بپذیرید.
– اعتماد به نفس او را تقویت کنید.
– توصیه‌های مربیان و متخصصان را در منزل و در همه موقعیتهای زندگی در نظر بگیرید.
– به توانایی‌های او تکیه کنید، نه به ناتوانی‌هایش .
– به او اعتماد کنید.
– نگران آینده او نباشید و به خدا توکل کنید.
– فرصت‌ها، امکانات و شرایط مناسب را برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه او فراهم کنید.
– او را زیاد در آغوش بگیرید، نوازش کنید و مورد محبت قرار دهید.
– به وضع ظاهری و لباس او توجه کنید.
– او را لوس نکنید و ادب و تربیت او را در نظر داشته باشید (به پژوه، ۱۳۷۷؛ ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴؛ مارشاک، ۱۹۹۷؛ گروه آموزش و مهارت انگلستان، ۲۰۰۳ ؛ هو، ۲۰۰۶).
ب) انتظارهای عاطفی و روانی
کودک ناشنوای شما انتظار دارد:
– به احساسها و عواطف او توجه کنید و آنها را بپذیرید.
– در مورد احساس‌های مختلف مثل شادی، غم، حسد، کینه، محبت، تأسف، نگرانی و … با او صحبت کنید.
– سعی کنید احساس‌ها را به صورت نقاشی و با تصاویر به او نشان دهید.
– به او یاد بدهید بتواند احساساش را در چهره‌ خود نشان دهد.
– به او نشان دهید چگونه می‌تواند بدون آسیب زدن و ایجاد ناراحتی برای دیگران، احساساش را بروز دهد.
– به او کمک کنید شیوه‌های ابراز احساسات را بشناسد (بنویسد، با کسی حرف بزند، نقاشی کند، جست و خیز کند، گریه کند و …).
– همواره به او افتخار کنید و بگویید از داشتن فرزندی مانند او احساس غرور می‌کنید.
– محیطی به دور از اضطراب برایش فراهم کنید.
– در حد اعتدال به او محبت کنید.
– اجازه دهید برای برخی موارد خودش تصمیم بگیرد و به تصمیم او احترام بگذارید.
– با او جر و بحث نکنید.
– او را مسخره، تحقیر یا سرزنش نکنید.
– او را با دیگران مقایسه نکنید.
– بین او و خواهرها و برادرهایش تبعیض قائل نشوید.
– هر موفقیت او را هر چند کوچک، مورد تشویق قرار دهید.
– به فرزندتان کمک کنید اشتباه‌ها و شکست‌هایش را جبران کند .
– قوانین خاصی برای منزل خود در نظر بگیرید و از او بخواهید به آنها احترام بگذارد.
– سعی کنید از سؤال کردن زیاد، دستور دادن و انتقاد کردن بپرهیزید.
– در فعالیت‌ها و سرگرمی‌های فرزندتان شریک باشید.
– به فرزندتان کمک کنید خود و ناتوانی خود را هر چه بیشتر بشناسد (به پژوه، ۱۳۸۳؛ علاقبند راد، ۱۳۸۳؛ مارشارک، ۱۹۹۷).
ج) انتظارهای مربوط به مهارتهای حسی و حرکتی
– او را زیاد به گردش، کوه، پارک، رودخانه، و … ببرید تا طبیعت را تجربه کند.
– اجازه دهید تاب و سرسره سوار شود.
– اجازه دهید زیاد آب بازی کند و او را به شنا بفرستید.
– اجازه دهید با خاک و سنگ بازی کند و دست و پایش را در ماسه و خاک فرو کند.
– اجازه دهید بدود، بالا و پایین برود یا از جایی آویزان شود.
– او را تشویق کنید با آهنگ و سرودهای کودکانه (با هر نوع وزن و آهنگی) نرمش کند.
– او را زیاد به محل بازی کودکان یا حیاط منزل ببرید و بگذارید با همسالانش بازی‌های پرتحرک کند.
– سعی کنید فرزندتان هرچه ممکن است کمتر تلویزیون نگاه کند و پشت رایانه بنشیند.
– او را به توپ بازی و فوتبال تشویق کنید و گاهی خودتان با او بازی کنید.
– او را تشویق کنید نقاشی بکشد و نمایش بازی کند.
– او را تشویق کنید خمیر بازی کند .
– گاهی او را ماساژ دهید، نوازش کنید و موهایش را شانه بزنید.
معاینه چشم پزشکی گاه به گاه او را جدی بگیرید و مراقب وضعیت بینایی او باشید (چیتام و هوماند، ۲۰۰۰).
د) انتظارهای مربوط به مهارت‌های خودیاری و مستقل شدن
– به او بیاموزید مستقل زندگی کند.
– برخی از کارها را به او محول کنید.
– او را در کارهای منزل سهیم کنید.
– استفاده از وسایل نقلیه شخصی، عمومی و چگونگی برخورد با غریبه‌ها را به او بیاموزید.
– کارهای شخصی او را به خودش واگذار کنید (حمام، تعویض لباس، مرتب کردن اتاق، برنامه‌ریزی برای کارهای خود و …).
– اجازه دهید برخی خریدهای کوچک را به تنهایی انجام دهد.
– اجازه دهید کارهای بی‌خطر را به تنهایی تجربه کند.
– جز در مواقع ضروری، او را محدود نکنید.
– او را به مجامع عمومی، بوستان‌ها و مکان‌های تفریحی ببرید و بگذارید با کودکان دیگر ارتباط برقرار کند.
– به او فرصت دهید به قدر کافی بازی کند.
– به او کمک کنید بتواند کم شنوایی خود را به گونه‌ای که می‌پسندد به دیگران معرفی کند.
– از بودن با او لذت ببرید و به او افتخار کنید.
– با او بازی و ورزش کنید و زمان‌هایی را به این کار اختصاص دهید (به پژوه، ۱۳۸۴؛ مارشا، ۱۹۹۷؛ انجمن ملی کودکان ناشنوا، ۲۰۰۳).
هـ ) انتظارهای مربوط به مهارت‌های ارتباطی، کلامی و شناختی
– با او دائماً صحبت کنید.
– همه کارها را برای او توضیح دهید.
– با نگاه و سلوک خود منتظر صحبت‌های او شوید.
– در مورد چیزهای مورد علاقه او صحبت کنید .
– وقتی با شما صحبت می‌کند، کلام او را قطع و صحبت‌های او را اصلاح نکنید.
– هنگام صحبت کردن روی دو زانو، روبرو و هم سطح او بنشینید.
– شبها برای او لالایی بخوانید (لالایی‌های مختلف) .
– برای او زیاد قصه بگویید.
– برای او با صدای بلند کتاب بخوانید و با زبان کودکانه برایش توضیح دهید.
– برایش نوارهای موسیقی کودکان و نرم افزارهای رایانه‌ای مناسب تهیه کنید.
– به سؤال‌های او به دقت و باحوصله پاسخ دهید.
– موقع صحبت کردن از حالت‌های مناسب احساسی در چهره خود استفاده کنید.
– همیشه از ایما و اشاره مناسب استفاده کنید.
– به او کمک کنید راه حل مشکلاتش را خودش پیدا کند و در مورد بهترین راه حل تصمیم بگیرد.
– او را به طبیعت ببرید و بگذارید همه چیز را حس کند و در مورد تجربه‌هایش با او صحبت کنید.
– او را در جریان صحبت‌های خانوادگی قرار دهید.
– در مهمانی‌ها و جمع‌ها او را در گفتگو داخل کنید.
– به دیگران بیاموزید چگونه با او ارتباط برقرار کنند.
– به او بیاموزید محیط را طوری تغییر دهد که بتواند به خوبی متوجه صحبتهای افراد شود (لبخوانی، دیدن چهره دیگران، روبه روی آنها بودن، نور کافی و … ).
– به جای او صحبت نکنید (مترجم او نباشید).
– به او فرصت دهید خودش منظورش را بیان کند.
– خلاقیت‌هایش را تشویق کنید.
– در مورد احساس‌هایش با او صحبت کنید و بگذارید احساس‌های دیگران را نیز حس کند.
– رفتارها و واکنش‌های درست را به او بیاموزید .
– او را در جمع کودکان و همسالان شنوا و کم شنوا ببرید و بگذارید با آنها بازی کند.
– به او بیاموزید به ارزش‌های جمع احترام بگذارد.
– بگذارید عشق شما را نسبت به خودش با همه وجود درک کند (دوگان، ۱۳۸۵؛ مارشارک؛ ۱۹۹۷؛ گروه آموزش و مهارت انگلستان، ۲۰۰۳؛ انجمن ملی کودکان ناشنوا، ۲۰۰۳؛ هو، ۲۰۰۶).
و) انتظارهای مربوط به مهارت های اجتماعی
– او را به مهد کودک یا کودکستان بفرستید.
– موقعیت‌هایی فراهم کنید تا دوستان شنوا و کم شنوایی برای خودش پیدا کند.
– اجازه دهید در جمع خویشان و مهمانی‌ها شرکت کند (عروسی‌ها، مراسم ختم یا عزاداری، مهمانی‌ها و …).
– قوانین، آداب و رسوم اجتماعی (مثل سلام کردن، احترام به بزرگترها، ادب و …) را به زبان ساده و روشن به او بیاموزید.
– خودتان الگوی خوبی برای او باشید.
– ترتیبی دهید که دوستانش را به منزل دعوت کند.
– به او احترام بگذارید تا دیگران هم ادب و احترام را رعایت کنند.
– مؤدبانه صحبت کردن را به او بیاموزید (تعارف‌های مرسوم) .
– به او بیاموزید به حقوق دیگران احترام بگذارد.
– سنت‌ها و آداب و رسوم ملی و مذهبی‌مان را به او بیاموزید (مراسم مختلف، اعیاد، عزاداری‌ها، سفره، نذری و …).
– به او ترحم نکنید و او را مثل دیگر فرزندان خود تربیت کنید.
– او را به پارک، سینما، نماز جمعه، امامزاده‌ها، بازار و … ببرید .
– به او خرید کردن و محاسبه پول (پس گرفتن باقی پول و …) را بیاموزید و اجازه دهید خریدهای کوچک را خودش انجام دهد.
– هر پیشرفت او را هرچند کوچک، تقدیر کنید و به او اعتماد به نفس دهید.
– به او بیاموزید نه بگذارد حقش پایمال شود و نه پرخاشگری کند، بلکه با صراحت بیان و قاطعیت به خواسته‌هایش برسد.
– بگذارید فرزندتان از زندگی‌اش و از بودن با شما و دیگران لذت ببرد (مارشارک، ۱۹۹۷؛ علاقبند راد، ۱۳۸۳؛ به پژوه، ۱۳۸۳؛ دوگان، ۱۳۸۵(.
بحث
با توجه به این که بیشتر والدین دارای فرزند آسیب دیده‌ شنوایی، فرزندشان نخستین فرد آسیب دیده شنوایی است که در زندگی با او برخورد کرده‌اند، لزوم آموزش‌های تخصصی و ارایه نکات ویژه و کلیدی به خانواده برای پرورش چنین کودکی هرچه بیشتر روشن می‌شود. خانواده و به ویژه والدین کودک آسیب دیده شنوایی مسئولیتی دوچندان بر دوش دارند، چرا که همه مسئولیتها و وظایف والدین و دیگر مسئولیت‌های روبه رو شدن با آسیب شنوایی فرزندشان بر عهده آنها است. اما همانگونه که در قبال این بار مسئولیت انتظارهایی از فرزندان خود دارند، فرزندانشان نیز متقابلاً انتظارهایی از والدین خود دارند. یک کودک آسیب دیده شنوایی پیش از اینکه دچار آسیب شنوایی باشد، کودکی است با همه ویژگیهای دیگر کودکان و انتظارهایی از والدین خود دارد که باید برآورده شود.
مآخذ:
به پژوه، احمد، (۱۳۸۴)، اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان، تهران، چاپ ششم، نشر نهضت پویا؛ به پژوه، احمد، (۱۳۸۲)، انتظارهای کودکان از مادران و پدران چیست؟، تهران: چاپ دوم، انتشارات پرنیان؛ به پژوه، احمد، (۱۳۷۷)، نقش مشاوران در اصلاح نگرش جامعه نسبت به افراد معلول، مجموعه مقالات دومین سمینار راهنمایی و مشاوره، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی؛ دوگان، مارسیا، زندگی با کم شنوایی، (ترجمه گیتا موللی، ۱۳۸۵)، تهران: نشر نی؛ علاقبند راد، جواد، (۱۳۸۳)، مهارت‌های سازگاری با کودکان ناسازگار، تهران: پژوهشکده علوم شناختی؛

Cheatam, B.A, Hammind, A.A. (2000). Physical Activities for Improving Children’s learning and Behavior. Human Kinetics. USA; Deparment for Education and Skills (2003). Together from the Start. Executive summery. England; Howe, D. (2006). Disabled children, parent – child interaction and attachment. Child and Family social work: 5, 44, 95-106; Marschark, M.(1997) Raising and Educating a Deaf Child. Oxford University press. New work.

منبع: مجله تعليم و تربيت استثنایی، ۱۳۸۷، ص ۳۴.