بهبود مهارت‌های برقراری ارتباط، گفتار و بازی در نوباوگان ناشنوا

بهبود مهارت‌های برقراری ارتباط، گفتار و بازی در نوباوگان ناشنوا
(راهنمای مادران و مربیان)

مریم موللی ، گیتا موللی

چکیده
در طی سال‌های اخیر مقالات متعددی پیرامون اثرات‌ و تبعات ناشنوایی کودک بر والدین و خانواده نگاشته‌ شده است. اما متأسفانه در مورد پرورش فرزندان ناشنوا مقالات اندکی در دست است. منظور ما از پرورش‌ فرزندان، تقویت تمام مهارت‌ها، آگاهی‌ها، نقش‌ها، تجربیات، وظایف و فعالیت‌های مورد نیاز برای بزرگ‌ کردن یک کودک ناشنوا است. با توجه به نبود مقالات‌ در زمینه‌ی پرورش کودکان ناشنوا، این مقاله بر آن است‌ تا مهارت‌های برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا را از تولد تا سه سالگی در سه حیطه‌ی برقراری ارتباط، گفتار و بازی به زبانی ساده بیان کند.
مقدمه
برای بیشتر خانواده‌های کودکان ناشنوا، فرزندشان‌ نخستین فرد ناشنوایی است که تاکنون دیده‌اند و پرورش‌ یک کودک ناشنوا گاه مسئولیتی بسیار توان‌فرساست، به‌ ویژه در صورتی که انبوه اطلاعات و توصیه‌های‌ گوناگون متخصصان، دوستان دلسوز و اعضای خانواده‌ را نیز در نظر داشته باشیم (گلوور، 2003).
در سال‌های اخیر مقالات بسیاری در زمینه‌ی فشار روانی والدین کودکان ناشنوا، تعاملات، حمایت‌های‌ اجتماعی و روابط آنان با فرزند خود نوشته شده است‌ (راس و همکاران، 2004). اما به ویژه در مورد پرورش‌ درست فرزندان ناشنوا مقالات اندکی در دست است. بنابراین، والدین کودک ناشنوا ضروری است همه نوع‌ آگاهی پیرامون وضعیت فرزند خود داشته باشند و تصمیماتی بگیرند که والدین کودکان شنوا مجبور به‌ گرفتن آنها نیستند (بیزلی و مور، 1995) به عنوان مثال، انتخاب روش ارتباطی مناسب برای فرزندشان، کار با سمعک، آشنایی با فرهنگ ناشنوایان و… (مک کراکن‌ و ساترلند، 1991).
چهار مشکل عمده‌ی والدین شنوای کودکان ناشنوا غالباً عبارت است از:
1. آموزش دوری کردن از خطرات؛
2. غلبه بر نا امیدی؛
3. سر کردن با هیجانات منفی؛
4. حمایت از فرزند خود جهت دستیابی به مهارت‌های‌ زبانی و برقراری ارتباط.
در حقیقت می‌توان سه مورد نخست را هم به مورد چهارم نسبت داد که منشأ تمام مشکلات مربوط به‌ فرزندان ناشنواست، به همین خاطر تربیت کودکان ناشنوا به دلیل مشکلات ارتباطی مشکل‌تر از کودک شنوا است‌ (نوتسن و همکاران، 2004).
غالباً به نیازهای هیجانی و رفتاری کودکان ناشنوا توجه کمتری می‌شود و والدین در این رابطه با مشکلاتی‌ روبه‌رو هستند (ماهر، 1989). موفقیت کودک ناشنوا نیز مانند کودک شنوا با پذیرش او از سوی والدین و برقراری ارتباط در منزل آغاز می‌شود. کودک ناشنوا نیازهای ویژه‌ای دارد که او را از کودک شنوا متمایز می‌کند اما این تفاوت را نباید کاستی محسوب کرد. در عوض باید در نظر داشت کودکان ناشنوا نیز مانند کودکان شنوا با یکدیگر بسیار تفاوت دارند و باید به هر یک از آنها نگاهی خاص داشت. کودکان ناشنوا دقیقاً همان چیزهایی را از والدین خود می‌خواهند که‌ کودکان شنوا می‌خواهند. گرچه ممکن است روش به‌ دست آوردن آن متفاوت باشد. از این رو، پرورش‌ کودکان ناشنوا شامل همه جنبه‌های پرورش کودک‌ عادی نیز می‌شود (اُگدن، 1984).
در حقیقت ارتباطات اجتماعی اولیه، رفتارهای‌ اجتماعی آتی کودکان را رقم می‌زنند و کودک با کسب تجربیات و مهارت‌ها شخصیت سال‌های آتی خود را شکل می‌دهد (هریس و موهای، 1997).
همچنین احساس والدین این است که با بزرگتر شدن‌ فرزندشان کار آنان ساده‌تر می‌شود، این امر چندین دلیل‌ دارد: نخست اینکه کسب نتایج مثبت فرزندشان در مراحل مختلف به آنها امید می‌دهد و زمانی که والدین‌ می‌بینند فرزندشان مستقل شده و بسیاری از تلاش‌های‌ آنان به نتیجه رسیده احساس رضایت‌خاطر می‌کنند. دوم‌ اینکه زمانی که فرزندان ناشنوا بزرگتر می‌شوند، وابستگی‌های فیزیکی آنان به والدین کمتر می‌شود. دیگر اینکه والدین نسبت به سال‌های پیش احساس‌ اعتماد به نفس بیشتری در خود می‌کنند و احاطه‌ی‌ بیشتری بر مشکلات و مسائل مربوط به فرزند خود دارند (انجمن ملی کودکان ناشنوای انگلیس، 2003).
با توجه به نبود آموزش‌های ویژه در زمینه‌ی پرورش‌ کودکان ناشنوا، این مقاله بر آن است تا شیوه‌ی درست‌ رفتار با کودکان ناشنوا را از تولد تا سه سالگی در سه‌ حیطه‌ی برقراری ارتباط، گفتار و بازی به زبانی ساده بیان‌ کند. البته والدین با تحمل سختی‌ها و فشارهای بسیار، در سال‌های بعد (سه سالگی و پس از آن) راحت‌تر با مسائل روبه‌رو می‌شوند و توان بیشتری برای مقابله با مشکلات پیش روی خود دارند، اما لازم است تا شیوه‌ی‌ درست رفتار صحیح با کودکانشان را در سه حیطه‌ی‌ برقراری ارتباط، گفتار و بازی دنبال نمایند.

*برقراری ارتباط
«0 تا 2ماهگی»
– مهم است بتوانید همراه با کودکتان لحظاتی را در سکوت و آرامش بگذرانید. کودکان خیلی دوست‌ دارند صمیمیت نزدیکی با کسی را تجربه کنند و فقط به‌ هم نگاه کنند. کودکان با این کار در مورد خود و دیگران چیزهای زیادی می‌آموزند.
– بهتر است زمانی که کودک حرکت می‌کند و یا صدایی تولید می‌کند، آن را برای او توضیح دهیم. به‌ عنوان مثال، زمانی که کودک آروغ می‌زند به او بگوییم‌ «آروغ زدی؟» «حالا احساس بهتری داری!»
– لمس‌کردن، بخش مهمی از ارتباطات اولیه است. به‌ پشت کودک ضربه‌زدن، قلقلک‌دادن و با مهربانی وی‌ را در آغوش گرفتن همه و همه باعث می‌شوند کودک‌ از وجود شما آگاه شود و از بودن در کنار شما و گوش‌ دادن به شما لذت ببرد.
– از گفتار، لمس و بیان چهره‌ای (ایماهای کلامی) برای ارتباط با کودکتان استفاده کنید. کلمات و عبارات‌ آشنا را تکرار کنید. مثلاً به کودکتان بگویید: «شیر تو اینجاست» یا «مامان اینجاست».
– در گفتگو با کودک، آهنگ کلامتان را تغییر دهید و از ایماهای کلامی مثل تنگ و گشاد کردن چشم‌ها، لبخند زدن و… استفاده کنید.
– در مورد این‌که در طول روز قصد انجام چه کارهایی‌ را دارید با کودکتان صحبت کنید. به عنوان مثال: اگر می‌خواهید به حمام بروید، با کودکتان اینگونه صحبت‌ کنید «اجازه بده لباس زیرت (زیرپوشت) را درآورم، اوه، پوشکت را نگاه کن و…».
«2 تا 4 ماهگی»
– زمانی را برای تعاملات رو در رو با کودک صرف‌ کنید، از این فرصت برای صحبت در مورد این‌که‌ کودکتان در حال انجام چه کاری است و یا چه حس و حالی دارد، استفاده کنید. مثلاً، وقتی کودک خمیازه‌ می‌کشد. به او بگویید: «خمیازه کشیدی؟» «خسته‌ای‌ عزیزم!»
– صداها، حرکات دهان و ایماهای چهره کودکتان را تقلید کنید. مثلاً، با لب و لوچه آویزان با او صحبت‌ کنید. گاهی اوقات کودکتان نیز به تقلید رفتار شما می‌پردازد.
– به استفاده از گفتار، لمس و بیان چهره‌ای با کودکتان‌ ادامه دهید.
این کار را در زمان تعویض پوشک و یا غذا دادن به‌ کودک انجام دهید. و به او بگویید: «تو شیطونی و او را قلقلک دهید» و بعد ادامه دهید. «می‌خندی!».
– به یاد داشته باشید هنگام گفتگو با کودکتان طوری‌ قرار گیرید که او بتواند بچرخد و سرش را جابجا کند.
«4 تا 6 ماهگی»
– جهت ارتباط با کودکتان زمانی را به تعاملات رو در رو بگذرانید.
– چیزهایی را که کودکتان به آن نگاه می‌کند برایش‌ توضیح دهید. مثلاً، به کودکتان بگویید: «بابا اینجاست»
– از کلمات ساده، تکراری و کوتاه در گفتگو با کودکتان استفاده کنید. آهنگ کلامتان را تغییر دهید، از ایماهای کلامی مثل لبخند زدن و حرکات سر مثل تکان‌ دادن سر در هنگام صحبت استفاده کنید.
– زمانی که کودکتان در حال نگاه کردن به شماست، صداها و حالات چهره‌اش را تقلید کنید.
– با کودکتان بازی‌های «ردگیری بینایی» را انجام دهید. مثلاً، قاشق مثل هواپیما به دهان کودک وارد می‌شود. یا یک اسباب‌بازی را در جلوی چشمان کودکتان‌ حرکت دهید تا مجبور شود حرکت شی‌ء را دنبال کند.
– بازی قلقلک و یا سایر بازی‌های پیش‌بینی را با کودکتان انجام دهید. مثلاً، زمانی که کودکتان را قلقلک‌ می‌دهید، وقتی دوباره دستانتان به کودک نزدیک‌ می‌شود، چهره‌ی وی نیز خندان می‌شود.
«6 تا 9 ماهگی»
– به تلاش کودکتان برای برقراری ارتباط توجه کنید و با استفاده از گفتار و ایماهای کلامی به وی پاسخ دهید.
– کلماتی را که فکر می‌کنید کودکتان سعی در بیان‌ آنها دارد تکرار کنید.
– صداها، حرکات و ایماهای کلامی کودکتان را تقلید کنید.
– بازی با کودکان را همراه با وزن و آهنگ انجام دهید، زیرا کودکان در این مرحله از زندگی به این مسئله بسیار پاسخگو هستند. بازی‌هایی مثلی لی‌لی حوضک، تاپ‌ تاپ خمیر، دالی موشه و….
– زمانی که اشیاء و یا اسباب‌بازی‌ها قابل مبادله هستند، بازی ‌”اینو بده، اینو بگیر” را با کودکتان انجام دهید. مثلاً به او بگویید: «عروسک را بگیر» و «ماشین را بده».
«9 تا 12 ماهگی»
– کودکان در این برهه از زندگی بیشتر از هر زمان‌ دیگر فعال و پرانرژی هستند، بنابراین صحبت کردن در مورد این‌که آنها در حال انجام چه کاری هستند، فرصت‌ شنیدن دستور زبان را برای آنها فراهم می‌کند.
– در این مرحله، کودکتان علاقمند به دانستن اسم اشیاء است، به همین خاطر بایستی نام اشیاء، انسان‌ها و تصاویر موجود در کتاب را به او بگویید. مثلاً به او بگویید “اوه، نگاه کن، اون یک ماشینه. بابا هم یک ماشین خریده، به‌ نظر تو این ماشین بابا نیست؟”
– با کودکتان در مورد اینکه انسان‌های دیگر در حال‌ انجام چه کاری هستند، صحبت کنید.
– از ایماها و اداهای کلامی برای گفتگوهای روزانه‌ خود با کودک استفاده کنید. مثلاً، در احوالپرسی‌ها، سلام و تعارف‌ها.
– با استفاده از عبارات و کلمات کوتاه، گفتار کودکتان‌ را گسترش دهید. به‌طور مثال، اگر کودکتان چیزی را به‌ عقب هل می‌دهد می‌توانید به وی بگویید: “دوست‌ نداری با آن بازی کنی‌”.
– زمانی که کودکتان کلمه‌ای را به صورت ناقص بیان‌ می‌کند، شما شکل درست کلمه را برایش تکرار کنید. مثلاً، با کودکتان به بازی‌های پیش‌بینی بپردازید و پیش‌ از شروع بازی با گفتن کلمه‌ای، نوع بازی را به وی‌ اعلام کنید.
«12 تا 15 ماهگی»
– زمانی که از کودکتان می‌خواهید رفتاری را انجام‌ دهد، از گفتار و ایماهای کلامی همراه با هم استفاده کنید تا کودکتان متوجه منظور شما شود. مثلاً، وقتی به‌ کودکتان می‌گویید: «بیا اینجا» در عین حال آغوشتان را نیز باز کنید.
– در مورد اینکه کودکتان در حال انجام چه کاری‌ است، با وی صحبت کنید.
– برای کودکتان نام‌های اشیاء، انسان‌ها، تصاویر موجود در کتاب داستان و… را بگویید.
– با کودکتان در مورد اینکه انسان‌های دیگر در حال‌ انجام چه کاری هستند، صحبت کنید.
– به اَداها و ایماهای کلامی کودکتان پاسخ دهید.
– دایره‌ی کلمات کودکتان را با عبارات کوتاه گسترش‌ دهید.
– از اینکه کودکتان، ارتباط و تعامل انسان‌های دیگر را می‌بیند، مطمئن شوید.
«15 تا 18 ماهگی»
– از گفتار و ایماهای کلامی برای توضیح رفتار کودکتان استفاده کنید.
– با کودکتان در مورد این‌که در حال انجام چه کاری‌ است، چه کاری را انجام داده است و چه کاری را انجام‌ خواهد داد، صحبت کنید.
– اسم اشیاء، انسان‌ها و تصاویر موجود در کتاب‌ها و… را برای کودکتان بگویید و البته این نام‌ها را به تجربیات‌ و اسباب‌بازی‌های شخصی کودکتان مرتبط کنید. مثلاً، به کودکتان بگویید: “این یک کتابه است. “و بعد ادامه‌ دهید” این کتاب، مثل مال توست. اینطور نیست؟”
– همراه کودکتان به آلوم عکسش نگاه کنید، در عکس‌ها به وجود انسان‌های دیگر، اشیاء و… اشاره‌ کنید.
– در هنگام دیدن آلبوم عکس، به اینکه چه کسی در حال انجام چه کاری است و یا در مورد این‌که چه کسی‌ در این عکس وجود ندارد، با کودکتان صحبت کنید. مثلاً، با او بگویید: “خواهرت (مریم) اینجا نیست، مدرسه است.”
– کلمات و عبارات کوتاه کودکتان را با عبارات‌ طولانی‌تر تکرار کنید و به آن کلمات، اطلاعات جدید بیفزایید.
– به ایماها و اداهای کلامی کودکتان پاسخ دهید. توجه‌ کنید پاسخ به ایماهای کلامی به اندازه‌ی ارتباط کلامی‌ مهم است.
– با کودکتان بازی‌هایی کنید که به آنها علاقه دارد.
– مطمئن شوید کودکتان فرصت‌هایی برای دیدن انسان‌ها در حالت ارتباط دارد.
«18 تا 21 ماهگی»
– از گفتار و ایماهای کلامی برای توصیف فعالیت یا رفتارهای کودکتان و اینکه چه بکند و یا چه نکند استفاده کنید. مثلاً، به کودکتان بگویید: “دختر خوبم یا پسر خوبم! قابلمه داغ است، به آن دست نزن‌”.
– بر اساس فعالیت‌های روزانه‌ی کودکتان با وی بازی‌ کنید (مثلاً، موقع غذادادن یا پوشاندن لباس به او).
– نام وسایل منزل، غذاها، ماشین‌ها، مکان‌ها و یا برخی‌ تصاویر کتاب‌ها را به کودکتان بگویید.
– در مورد خانواده و حوادث روزمره داستان‌های‌ کوتاهی برای کودکتان تعریف کنید.
– در مورد اینکه قصد انجام چه کاری را دارید و یا چه‌ کاری را انجام داده‌اید با کودکتان صحبت کنید. می‌توانید برای انجام این کار از عکس‌ها و تصاویر کمک بگیرید.
– به ایماهای کلامی کودکتان همچنان پاسخ دهید.
– در بازی‌هایی که کودکتان علاقه‌مند به انجام‌ آنهاست، شرکت کنید.
– مطمئن شوید کودکتان فرصت‌هایی برای دیدن انسان‌ها در حالت ارتباط دارد.
«21 تا 24 ماهگی»
– جملات و کلمات کودکتان را با عبارات کوتاه‌تری‌ تکرار کنید، در عین حال به آن عبارات، اطلاعات تازه‌ای بیفزایید. با این کار کودک می‌بیند که چطور با همان‌ جمله‌ی خودش، جملات طولانی‌تری ساخته می‌شود. البته این کار وضوح گفتار کودک را نیز بهبود می‌بخشد. به عنوان مثال، کودک شما می‌گوید: “مادر بزرگ طبقه‌ی بالاست. “و شما می‌توانید در عین تکرار جمله‌ی او، به جمله‌اش اطلاعات جدیدی را اضافه کنید و به او بگویید: “بله، مادربزرگ میره طبقه‌ی بالا تا به‌ دستش که درد می‌کنه، پماد بماله‌”.
– برای انجام بعضی کارها از کودکتان کمک بگیرید و در حین انجام کار با وی صحبت کنید. مثلاً، وقتی در حال آماده کردن غذا هستید، از کودکتان در مورد بازی‌ها و وسایل مورد علاقه‌اش سؤال کنید. در عین‌ حال نام غذاها، و وسایل پخت و پز را به وی آموزش‌ داده و بگویید.
– به کودکتان اجازه بدهید در شستشوی سبزیجات، مالیدن کره روی نان، چشیدن مزه‌ی غذها و… به شما کمک کند.
– در طول بازی در مورد اسباب‌بازی‌ها به کودک‌ توضیح دهید.
– عقیده‌ی کودکتان را جویا شوید. مثلاً، وقتی کودکتان‌ غذایی را خورد از وی بپرسید: “خوشمزه بود؟”
– مطمئن شوید، کودکتان فرصت‌هایی برای دیدن‌ انسان‌ها در حالت ارتباط دارد.
– زمانی را برای صحبت در مورد کتاب‌های داستان و تصاویرشان بگذارید. مثلاً، از کودکتان در مورد جزئیات‌ موجود در تصاویر سؤال کنید. یا از کودکتان بخواهید به‌ شما بگوید: “در تصویر چه اتفاقی در حال وقوع است؟”
«24 تا 30 ماهگی»
– درباره‌ی اینکه قصد انجام چه کاری را دارید، کجا می‌خواهید بروید یا کارهایی که پیشتر انجام داده‌اید، با کودکتان صحبت کنید.
– به کودکتان فرصت دهید انتخاب‌هایش را بیان کند. مثلاً، از او بخواهید بگوید، چه بازی را دوست دارد انجام دهد.
– در پایان روز، با کودکتان در مورد اتفاقات آن روز صحبت کنید. مثلاً از وی بپرسید: “بهترین کاری را که‌ انجام دادی چه بود؟”
– داستان‌های تخیلی مثل داستان پریان، جک و لوبیای‌ سحرآمیز را برای کودکتان بخوانید. البته توجه داشته‌ باشید که برای کمک به درک و فهم کودکتان از تصاویر هر صفحه کمک بگیرید.
– کودکتان از شنیدن داستان‌های تکراری لذت می‌برند. توجه داشته باشید کودک شما می‌تواند از تصاویر موجود در کتاب برای گفتن همان داستان تکراری‌ استفاده کند.
– با کودکتان در مورد برنامه‌های تلویزیونی، نوارهای‌ ویدئویی و یا لوح‌های فشرده‌ای که تماشا کرده‌اید، صحبت کنید زیرا ممکن است کودک شما متوجه‌ برخی از رویدادهای موجود در برنامه‌ی تلویزیونی نشده‌ باشد.
– به کودکتان صحبت با سایر کودکان را بیاموزید. به‌ عنوان مثال، اگر کودکتان می‌خواهد در بازی‌ای شرکت‌ کند یا اگر کودکان دیگر اسباب‌بازی دارند و کودک‌ شما می‌خواهد آن اسباب‌بازی را بگیرد و بازی کند به‌ او بیاموزید چه بگوید و یا چگونه بگوید.
«30 تا 36 ماهگی»
– به سؤالات کودکتان پاسخ دهید. با استفاده از توضیح‌ و مثال مطمئن شوید که او فهمیده است.
– در ابتدای روز، با کودکتان در مورد آنچه که قصد انجام آن را دارید، جاهایی که می‌خواهید بروید و کسانی که ملاقات خواهید کرد صحبت کنید.
– مطمئن شوید کودکتان فرصت‌هایی برای بازی و ارتباط با کودکان دیگر دارد.
– کودکتان را به توصیف نقاشی‌هایش، تشویق کنید.
– در مورد چیزی که کودکتان با استفاده از خمیر یا گل‌ می‌سازد صحبت کنید.
– به خواندن داستان برای کودکتان ادامه دهید. اما در مورد شخصیت‌ها و حوادث داستان با وی صحبت کنید.
– کودکتان را به گفتن داستان‌هایی که او با آن داستان‌ها آشناست، و برایش تکراری هستند تشویق کنید.
– چیزهایی نظیر عکس، نقاشی، برگ، تمبر که‌ کودکتان به آنها علاقمند است را در آلبوم‌های‌ مخصوص جمع کنید تا بتوانید آنها را با او تماشا کنید و در مورد آنها باهم صحبت کنید.
– بسیاری از کودکان در این برهه از زندگی، از کارها و هنرهای دستی لذت می‌برند بنابراین، شرایطی فراهم‌ کنید تا آنها با استفاده از حبوبات، دکمه، مقوا و کاغذ آلومینیومی و… چیزی را بسازند. سپس در مورد این‌که‌ در حال انجام چه کاری است، چه چیزی می‌سازد و… با وی صحبت کنید.

**توجه‌کردن، گوش‌دادن، گفتار
«0 تا 2 ماهگی»
– در مورد رفتارهای کودکتان فکر کنید و به رفتارهای‌ او نگاه کنید.
– زمانی را برای تعاملات رو در رو و نزدیک با کودکتان بگذرانید.
– از صوت و لمس برای افزایش توجه کودکتان استفاده‌ کنید.
– از گفتار و نشانه‌های مستقیم در پاسخ به رفتارهای‌ کودکتان استفاده کنید. به عنوان مثال، از تکرار در گفتار و لمس، تنوع در آهنگ صدا، بیان چهره‌ای و حرکات‌ سر و… استفاده کنید.
– در هنگام غذا دادن یا حمام کردن کودکتان آواز بخوانید.
– کودکتان را با وزن و آواز، در بغل تکان دهید.
– برای کودکتان صداهای مختلف محیط اطراف را توضیح دهید.
– چون شنیدن گفتار شما در محیط های شلوغ و پر سر و صدا برای کودکتان مشکل است، با او در موقعیت‌های‌ آرام و ساکت صحبت کنید.
– صداهایی را که کودکتان تولید می‌کند تقلید کنید.
– از نشانه‌های ساده و صداهای اطمینان‌بخش برای‌ ارتباط و نوازش کودکتان استفاده کنید.
– هنگام انجام کارهای معمول روزانه مثل غذا دادن، تعویض پوشک و حمام کردن با کودکتان صحبت‌ کنید.
«2 تا 4 ماهگی»
– درباره‌ی رفتارهای کودکتان فکر کرده و رفتارهای او را تماشا کنید. صداهایی را که تولید می‌کند تقلید نمایید. با او درباره‌ی اشیائی که به آنها نگاه می‌کند نیز صحبت کنید.
– زمانی را برای تعامل رودررو و نزدیک با کودکتان‌ بگذرانید.
– از گفتار و لمس برای افزایش توجه کودکتان استفاده‌ کنید، به صورت آهنگین با وی صحبت کنید و صدایتان‌ را طوری تغییر دهید که موجب جلب توجه او شود.
– تشخیص گریه‌های مختلف کودکتان و پاسخ متفاوت‌ به آنها را بیاموزید.
– با کودکتان با اسباب‌بازی‌های صداساز مثل طبل و جغجغه بازی کنید.
– در مورد کاری که در حال انجام آن هستید، با کودکتان صحبت کنید.
– کودکان از الگوها و سرمشق‌ها در گفتار شما لذت‌ می‌برند، به همین خاطر تکرار وزن‌ها یا بازی‌ها بسیار مفید هستند.
– در گفتگو با کودکتان، آهنگ صدایتان را تغییر دهید. برای مثال، به او بگویید: “چه بچه خوبی!” و کلمه‌”چه‌” را با هیجان بیشتری بیان کنید یا به او بگویید: “همه‌ رفتند” و کلمه‌ی‌”همه‌” را با آهنگ متفاوتی بیان نمایید.
– با کودکتان بازی قلقلک و دیگر بازی‌های پیش‌بینی‌ پذیر مثل دالی موشه را انجام دهید.
– به کودکتان نگاه کنید و ببینید در حال فکر کردن به‌ چه چیزی است، از این فرصت برای توضیح مطلب به او استفاده کنید.
– زمانی که در حال صحبت با کودکتان هستید، نکاتی را برای او توضیح دهید.
«4 تا 6 ماهگی»
– درباره‌ی رفتارهای کودکتان فکر کنید، به رفتارهای او نگاه کنید، روی برخی چیزها در رفتارش تمرکز کنید.
– زمانی را برای تعامل رو در رو و نزدیک با کودکتان‌ بگذرانید.
– با اسباب‌بازی‌های صداساز با کودکتان بازی کنید.
– کتاب‌هایی را با کودکتان بخوانید، در خواندن کتاب‌ به جای برخی شخصیت‌ها با صداهای متفاوت صحبت‌ کنید.
– صداهای کودکتان را تکرار کنید و در مواردی منتظر بمایند آیا با صدای کودکانه به شما پاسخ می‌دهد. توجه‌ کنید منتظر ماندن شما به همان اندازه‌ی تولید صداها مهم‌ است.
– در هنگام صحبت با کودکتان، دائماً زیر و بمی‌ صدایتان را تغییر دهید.
– به استفاده از گفتار مستقیم با کودکتان ادامه دهید.
– در اتاق خواب کودکتان، شعرهایی را با آواز بخوانید. از موسیقی در انجام این کار استفاده کنید.
– به انجام بازی‌های پیش‌بینی‌پذیر مثل دالی موشه و همچنین فعالیت‌های موزون ادامه دهید. مثلاً، در جایی‌ آواز خواندن را با فعالیت‌های بدنی موزون همراه کنید.
– درباره‌ی اینکه کودکتان در حال توجه به چه چیزی‌ است، گفتگو کنید. این کار به کودک کمک می‌کند تا گفتار شما را بفهمد.
«4 تا 6 ماهگی»
– درباره‌ی رفتارهای کودکتان فکر کنید و رفتارهای او را تماشا کنید.
– از تعاملات رو در رو و نزدیک استفاده کنید.
– صداهای کودکتان را در هنگام خندیدن، صحبت‌ کردن و… تقلید کنید.
– بازی‌های دس‌دسی، بای‌بای و تاپ‌تاپ خمیر را با کودکتان انجام دهید.
– برای ریتم دادن به بازی، از آهنگ 1، 2، 3 استفاده‌ کنید.
– صداهای جانوران و اشیاء مثل صدای گربه، ماشین یا قطار را برای کودکتان درآورید.
– به اشیاء اشاره کنید و نام آنها را با وزن و آهنگ‌ متفاوت بگویید.
– برای تشویق کودکتان برای گفتن حرف‌”پ‌” در کلمه‌ی‌”پدر” از ساختن حباب با آب دهان استفاده‌ کنید.
– در هنگام خواندن کتاب برای کودکتان به تصاویر داستان صداهایی را اضافه کنید. مثلاً، سوت برای قطار.
– با اسباب‌بازی‌های موسیقایی بازی کنید.
– فرصت‌هایی را برای کودکتان جهت بودن و تماس با دیگران فراهم کنید.
– اجازه دهید کودکتان به کشف اسباب‌بازی‌ها، اشیاء و محیط بپردازد.
– بازی دالی موشه و سایر بازی‌های پیش‌بینی مثل ‌”نان‌ ببر کباب بیار”، کودک را وادار به توجه می‌کند و توجه‌ و دقت او را افزایش می‌دهد.
«9 تا 21 ماهگی»
– به رفتارهای کودکتان نگاه کنید و رفتارهای او را تفسیر کنید.
– کودکتان را به خاطر بیان صداهایی که مانند کلمات‌ هستند، تشویق کنید.
– به کودکتان وقتی در حال صحبت کردن است، نگاه‌ کنید.
– نوار موسیقی، آهنگ و آواز برای کودکتان بگذارید.
– برای کودکتان، کتاب بخوانید و به مطالب کتاب‌ جزئیاتی اضافه کنید.
– برای گفتگو با کودکتان از جملات و واژه‌های ساده‌ استفاده کنید.
– از کودکتان در مورد اشیاء سؤال کنید، سپس او را تشویق کنید.
– زمانی که در حال انجام فعالیتی هستید، عبارات و واژه‌های جدید را تکرار کنید.
– برای کمک به لذت بردن کودکتان در آنچه در حال‌ انجام یا در حال شنیدن است از تحریک حواس شنوایی، بینایی، لامسه و حرکت استفاده کنید. به عنوان مثال، آوازی را با کودکتان به صورت شاد و پویا همراهی‌ کنید.
«12 تا 15 ماهگی»
– به رفتارهای کودکتان فکر کنید و به رفتارهایش نگاه‌ کنید.
– زمانی که کودکتان در حال صحبت با شماست، به وی‌ نگاه کنید.
– درباره‌ی انسان‌ها، اسباب‌بازی‌ها، اشیاء و فعالیت‌های‌ روزانه با کودکتان صحبت کنید.
– با کودکتان در مورد چیزهایی که رخ داده و یا در حال انجام است، صحبت کنید.
– برای کودکتان کتاب بخوانید و در مورد تصاویر کتاب با او صحبت کنید.
– کلمات ناقص کودک را با عبارت درست تکرار کنید. به عنوان مثال، اگر کودک شما می‌گوید: “بی‌بی‌ می‌خواهم‌” شما باید به او بگویید: “بیسکویت‌ می‌خوای‌”.
– گفتارتان را با سطح سنی کودک هماهنگ کنید زیرا کودک شما در این مرحله ماهرتر از گذشته شده است. به همین خاطر طول و پیچیدگی سخنانتان را افزایش‌ دهید.
– زمانی که در حال صحبت در مورد اشیاء شناخته شده‌ هستید، از برخی صفات و ویژگی‌های آن اشیاء صحبت‌ کنید.
– در مورد آنچه کودکتان در حال انجام یا علاقه‌مند به‌ انجام آن است، با وی صحبت کنید.
– اجازه دهید کودکتان بازی‌های غیرتعاملی (بازی‌های‌ تک نفره) را انجام دهد مثل گذاشتن لگو داخل سطل، انداختن حلقه درون میله.
– دقت و توجه کودکتان را به صدای حیوانات، اسباب‌بازی‌های صداساز، و… جلب کنید.
«15 تا 18 ماهگی»
– کودکتان را زیر نظر بگیرید و توجه کنید کودک شما به کدام سمت نگاه می‌کند، آنگاه درباره‌ی آنچه که‌ نگاه می‌کرده برایش صحبت کنید.
– به کودکتان وقتی که در حال صحبت با شماست، نگاه‌ کنید.
– کارهای ساده‌ای را به کودکتان واگذار کنید.
– “بایدها” و “نبایدها” را به کودکتان آموزش دهید، تا با شنیدن صدای بلند کلمه‌ی ‌”نه‌”، یا دیدن ‌”تکان‌ سر شما” گیج نشود.
– برای کودکتان کتاب‌هایی را بخوانید که واژه‌های‌ اندکی در هر صفحه داشته باشند.
– اعضای خانواده را به بحث و گفتگو در مورد تصاویر کتاب تشویق کنید.
– مطالب کتاب را مرتباً برای کودکتان بازخوانی و تکرار کنید. کودکان، تکرار را دوست دارند و گاه در اثر تکرار، به تقلید از محتوای کتاب می‌پردازند.
– با کودکتان در مورد فعالیت‌هایی که هر روز با هم در حال انجام آنها هستید، گفتگو کنید.
– به گفتار کودکتان با توضیح بیشتر در مورد آن مطلب، پاسخ دهید. مثلاً وقتی کودک شما می‌گوید”بـَ بَ ‌رَ ف” به او پاسخ دهید: “بله، بابا به اداره رفت، او عصر برمی‌گردد.”
– در هنگام بازی، کار و کتاب خواندن، صداهای‌ موجود در محیط را تولید کنید. مثلاً، زمان حمام کردن‌ که آب در وان پر می‌شود، صدای شُرشُر آب را تولید کنید و یا هنگام خواندن کتاب، صدای هواپیمای داستان‌ را تقلید کنید.
– به کودکتان فرصت‌هایی برای تمرکز و توجه بر برخی‌ اشیاء را بدهید.
«18 تا 21 ماهگی»
– رفتارهای کودکتان را مشاهده و تفسیر کنید.
– در مورد فعالیت‌هایی که کودکتان درگیر انجام آنها است، با وی صحبت کنید.
– به کودکتان وقتی در حال صحبت با شماست، نگاه‌ کنید.
– دائماً در حال اصلاح گفتار کودکتان نباشید، بلکه‌ سعی کنید کلمات را با تلفظ درست دوباره تکرار کنید.
– به کودکتان اجازه دهید خودش کتاب‌هایی را برای‌ خواندن انتخاب کند.
– وقتی از منزل بیرون می‌روید، با کودکتان در مورد کارهایی که قصد انجام آن را دارید، صحبت کنید. به‌ طور مثال، وقتی قصد خرید مواد غذایی را دارید، می‌خواهید به دیدن همسایه‌تان بروید، یا می‌خواهید یکی‌ از فرزندانتان را از مدرسه به خانه بیاورید. تمام این موارد را برای کودکتان توضیح دهید.
– اتفاقات و رویدادهای اطراف را برای کودکتان شرح‌ دهید.
– توجه کودکتان را به صداهای خاص و ویژه‌ی محیط جلب کنید.
– کودکان از خواندن شعر و آواز، و گوش‌دادن به‌ آهنگ لذت می‌برند بنابراین، استفاده از موسیقی را در برنامه‌ی روزانه‌ی کودکتان بگنجانید.
– داستان‌های ساده‌ی تکراری را برای کودکتان بخوانید، این کار به کودک فرصت می‌دهد تا رفتار درست‌ شخصیت‌های داستان را بفهمد.
– وقتی در حال حمام کردن کودک، پوشاندن لباس به او و… هستید، با وی صحبت کنید. مثلاً، به او بگویید: “دست‌هایت اینجاست‌” یا “پاهات کجا رفتند؟” “آهان، اینجا هستند، تو شلوار بودند”.
– نوار موسیقی مورد علاقه‌تان را در ضبط بگذارید، و با آن همخوانی کنید. با این کار به کودکتان نشان دهید که چگونه می‌تواند عاشقانه به موسیقی، آهنگ و یا صداها گوش دهد.
«21 تا 24 ماهگی»
– رفتارهای کودکتان را مشاهده و تفسیر کنید.
– در مورد فعالیت‌هایی که کودکتان سرگرم انجام آن‌ها است، با وی صحبت کنید.
– وقتی کودکتان در حال صحبت با شماست، به وی‌ نگاه کنید.
– به کودکتان اجازه دهید، تا کتاب‌هایی را خودش برای‌ خواندن انتخاب کند.
– دائماً در حال اصلاح گفتار کودکتان نباشید، بلکه‌ شکل درست کلمات را تکرار کنید.
– با کودکتان در مورد موقعیت‌های مختلف زندگی، کارهایی که در حال انجام آن هستید یا قصد انجام آنها را در آینده دارید، صحبت کنید.
– با استفاده از عروسک‌های نمایشی و یا خیمه شب‌بازی، کودکتان را به ایجاد ارتباط با دیگران تشویق کنید.
– به کودکتان اجازه دهید تا در بعضی فعالیت‌های خانه‌ مشارکت کند.
– در مورد تصاویر موجود در کتاب‌ها و در مورد داستان‌هایی که در حال خواندن آنها هستید، با وی‌ صحبت کنید.
– کودکان از نگاه‌ کردن و گفتگو در مورد عکس‌های‌ خانوادگی لذت می‌برند.
– با کودکتان بازی‌های ساده انجام دهید و او را به انجام‌ این بازی‌ها تشویق کنید. مثلاً، بازی کلاغ‌پر.
– از گفته‌های خود کودک، برای توجیه او به انجام‌ کارها استفاده کنید. مثلاً کودکتان به شما می‌گوید: ” نمی‌خوام به حمام بِرَم‌”و شما باید اینگونه جواب‌ بدهید: “اوه، نمی‌خوای به حمام بری، ولی من فکر می‌کنم دستات و بدنت می‌خواهند به حمام بروند چون‌ کثیف هستند! ما می‌تونیم در حمام حباب بسازیم و تو می‌تونی بعضی حباب‌ها را انتخاب کنی و… “.
«24 تا 30 ماهگی»
– در مورد فعالیت‌هایی که کودکتان سرگرم انجام آن‌ها است، با وی صحبت کنید.
– به کودکتان اجازه دهید تا کتاب‌هایی را برای خواندن‌ انتخاب کند. از او در مورد کتاب یا اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش سئوال کنید.
– به اصلاح گفتار کودکتان نپردازید، بلکه شکل درست‌ عبارت را تکرار کنید.
– کودکتان را به رساندن پیام‌ها تشویق کنید.
– کودکتان را تشویق کنید با استفاده از وسایل ساده‌ی‌ داخل خانه مثل جعبه‌های مقوایی، قوطی‌های پلاستیک و تکه‌هایی از مواد بدون استفاده به ساختن چیزهایی بپردازد.
– کودکتان را به انجام بازی‌های گروهی تشویق کنید.
– بازی ‌”پنهان کردن اشیاء” را با کودکتان انجام دهید. بدین صورت که یک عروسک را در جایی مخفی کنید، از او بپرسید که‌”عروسک‌ “کجاست؟ و بعد همراه‌ کودکتان به پیدا کردن آن بپردازید.
– صداهای محیط را در کمترین حد نگهدارید.
– منتظر باشید پیش از شروع به صحبت، کودکتان به‌ شما توجه کند. به عنوان مثال، پیش از شروع صحبت، کودکتان را با اسم صدا بزنید.
– پیش از اینکه کاری را انجام دهید، به وی اطلاع دهید. مثلاً، زمانی که داخل حمام در حال شستن موهای‌ کودکتان هستید، به او بگویید: “حالا می‌خوام بر روی‌ سرت آب بریزم، آماده‌ای و بعد بر روی سر او آب‌ بریزید”.
«30 تا 36 ماهگی»
– در مورد فعالیت‌های روزانه و آنچه کودکتان در حال‌ انجام آن است، با وی صحبت کنید.
– کودکتان را تشویق کنید تا برای خرید از یک مغازه‌ پیش قدم شود. مثلاً، وی را تشویق کنید تا به داخل مغازه‌ برود و از فروشنده بپرسد که‌ “آیا بستنی دارد؟”
– کتاب‌هایی را برای کودکتان بخوانید که جملات‌ تکراری دارد و کودک شما می‌تواند آن جمله را در جای خودش تکرار کند. مثلاً، آقاسگه می‌گفت: “هاپ، هاپ… “.
– شکل درست عبارات را برای کودکتان تکرار کنید. این مسئله به او کمک می‌کند تا مهارت‌هایش را به‌ صورت طبیعی رشد بدهد.
– کودکتان را به رساندن پیام‌ها تشویق کنید.
– به کودکتان مسئولیت بدهید تا توجه و دقت او افزایش‌ یابد. دادن مسئولیت به کودک باعث می‌شود او قدرت‌ انتخاب پیدا کند.
– زمانی که کودکتان مشغول کاری سخت و مشکل‌ است، به او هشدار دهید و به او بگویید که در این لحظه‌ انجام چه کاری بهتر است.

*** بازی
«0 تا 2 ماهگی»
– زمانی که با کودکتان صحبت می‌کنید، طوری قرار گیرید که صورت شما را ببیند.
– در هنگام صحبت با کودکتان، از ایماهای کلامی‌ استفاده کنید زیرا کودک شما دیدن حرکات صورت، چشم‌ها، لب‌ها و… را هنگام صحبت و بازی دوست‌ دارد.
– کودکتان را با مهربانی نوازش کنید. به عنوان مثال، گونه‌ها و شکم کودکتان را ببوسید.
«2 تا 4 ماهگی»
– با کودکتان بازی قلقلک را انجام دهید. مثلاً، پاها، دست‌ها و شکم کودکتان را قلقک دهید.
– کودکتان را در هوا نگه دارید، دست‌ها و پاهایش را مثل راه‌رفتن حرکت دهید، این بازی به کودک می‌فهماند که محیط اطراف او سه‌بعدی است.
– وقتی کودکتان موقع بازی‌کردن لبخند می‌زند، می‌خندد یا دست و پایش را حرکت می‌دهد با کلمات، بیان چهره‌ای و یا حتی تکرار همان بازی به وی پاسخ‌ دهید.
– موقعیتی را فراهم کنید که کودکتان به وسیله‌ی لمس‌ صورتش، شمردن انگشتانش، قلقلک شکمش، گرفتن‌ انگشتان شما در دستش و… با اندام‌های مختلف بدن‌ آشنا شود.
– به کودکتان اسباب‌بازی‌ها و وسایل جالب مثل کتاب‌ و… را بدهید. به او اجازه دهید شی‌ای را در دستش‌ بگیرد و نگاه کند تا قسمت‌های مختلف آن را کشف‌ کند.
– کودکان از اینکه می‌توانند به چیزی چنگ بزنند و آن‌ را در دستانشان بگیرند، لذت می‌برند. مثلاً، کودکان از آویزان بودن اسباب‌بازی‌ها در بالای کالسکه، حرکت‌ کردن و یا جغ‌جغ کردن آنها لذت می‌برند.
«4 تا 6 ماهگی»
– برای بازی کودکتان اسباب‌بازی‌های نرم و پارچه‌ای‌ مورد علاقه‌اش را تهیه کنید.
– برای رشد آگاهی کودکتان، از بازی‌های شاد و هیجان‌انگیز مثل گرفتن و چرخاندن او استفاده کنید. این‌ بازی برای کودک مفید است زیرا کودک می بیند که‌ چطور شادی و خوشحالی روی رفتار بزرگسالان اثر می‌گذارد. (به عبارت بهتر، کودک شما قانون علت و معلول را کشف می‌کند).
– از پیوند شعر و آواز برای انجام حرکات موزون و هماهنگ استفاده کنید. برای این کار می‌توانید از وسایل‌ بازی مثل تاب کمک بگیرید. با این روش کودکان‌ می‌فهمند چگونه بین آوازی که می‌خوانند (آهنگ‌ گفتارشان) و حرکات بدنی‌شان ارتباط برقرار کنند.
«6 تا 9 ماهگی»
– برای کودکتان، اسباب‌بازی‌هایی با جنس‌های مختلف‌ تهیه کنید تا کودک شما آنها را دستکاری کرده و به‌ مقایسه‌ی تفاوت‌های بین اسباب‌بازی‌ها بپردازد. در مرحله‌ بعد، با کودکتان در مورد اسباب‌بازی‌ها صحبت کنید که‌ چطور آنها می‌بینند، حس می‌کنند، می‌چشند و یا می‌بویند.
– کتاب‌هایی با ساختار متفاوت، رنگ‌های روشن و جذاب برای کودکتان تهیه کنید.
– حالات چهره‌ای متفاوت مثل اخم، گریه، شادی و… را برای کودکتان تقلید کنید، و در مورد این حالات‌ برای کودکتان توضیح دهید.
– با کودکتان بازی پرتاب کردن یا انداختن یک شی‌ء را انجام دهید و بعد، از کودکتان بپرسید: مثلاً، عروسک‌ کجا رفت؟
– فعالیت‌هایتان را به یکدیگر مرتبط کنید. مثلاً، کودکتان را روی زانویتان بنشانید، شعر یا آوازی بخوانید و هم‌زمان او را حرکت دهید.
– از وزن‌های تکراری مثل‌”دا دا دا”، “دی دی دی‌” برای تقویت فعالیت‌ها و کارهای کودکتان استفاده کنید. البته هر چند ثانیه یک‌بار این وزن‌ها را تغییر دهید.
– در بازی‌های تعاملی با کودکتان به استفاده از گفتار و حرکت بپردازید، وجود صداها موجب رشد فعالیت‌های‌ حسی در کودک می‌شوند.
– برخی اسباب‌بازی‌ها مثل علی‌ورجه (که در یک‌ قوطی باز می‌شود و چیزی به هوا می‌پرد) دارای هیجانی‌ خاص هستند. در طی این بازی، با وی در مورد آنچه که‌ می‌بیند و روی فعالیتش اثر می‌گذارد، صحبت کنید.
«9 تا 12 ماهگی»
– در این مرحله، کودکتان از بازی‌هایی مثل قل دادن یا پرتاب کردن توپ، هل دادن یک ماشین و … لذت می‌برد.
– برای افزایش لذت کودکتان، تنوع را وارد بازی کنید. زیرا کودکتان با یک شکل خاصی از بازی آشناست، ولی او دوست دارد که شکل تازه‌ای از همان بازی را تجربه کند. مثلاً، کودک توپی را به سوی خواهر بزرگترش قل می‌داده و از او می‌گرفته، حالا بد نیست این بازی را با عروسکش انجام دهد تا تغییر و تنوعی در بازی رخ دهد.
– هنگامی که کودکتان بازی می‌کند، بهتر است در کنار او بمانید. این مسئله فرصتی را فراهم می‌کند تا وی چیزهایی را خودش کشف کند. همچنین روش‌های مختلف بازی با اسباب‌بازی را به وی نشان دهید.
«12 تا 15 ماهگی»
– در این مرحله کودکان به زمانی برای تنها بازی‌کردن‌ و فرصتی برای انجام دادن یک کار، نیاز دارند. والدین‌ باید بدانند چه زمانی لازم است همراه با کودکشان باشند و چه وقت باید کودکشان را ترک کنند تا به تنهایی‌ بازی کنند.
– در این مرحله، کودکتان از “بازی‌های وانمودی‌” استفاده می‌کند. مثلاً کودک شما تظاهر می‌کند که غذا می‌خورد، چیزی را می‌نوشد و یا عروسکش را حمام‌ می‌کند.
– تنوع را به بازی کودکتان وارد کنید زیرا در این مرحله‌ او دوست دارد فعالیت‌های تازه‌ای را امتحان کند. بنابراین، نمونه‌هایی برای او تهیه کنید، سپس تمام الگوها را در یک بازی جدید یکپارچه کنید.
– با استفاده از شعر، ضربه‌ی انگشتان روی میز، آواز و… بازی‌های تعاملی را ادامه دهید تا لذت‌بخش شود. برای‌ این کار از آهنگ‌های آشنا، کلمات ساده، اشیاء و فعالیت‌هایی استفاده کنید تا برای کودکتان آشنا باشد.
– کودکتان را به گوش دادن موسیقی با استفاده از آهنگ، صدای طبل و… علاقه‌مند کنید.
«15 تا 18 ماهگی»
– تنوع را به شعرها و آوازهایی که برای کودکتان‌ می‌خوانید، وارد کنید. برای اینکار کلمات معمول شعر را تغییر دهید و به جای این کلمات فعالیت‌ها و علاقه‌مندی‌های کودکتان را جایگزین کنید. مثلاً، اسم‌ کودکتان یا اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش را در شعر اضافه کنید.
– تظاهر کنید چیزی اشتباه شده است، کودک شما اینکار را دوست دارد.
– در یک جایگاه مساوی با کودکتان بازی کنید، او را راهنمایی کنید و گاه نقش او را در بازی تغییر دهید.
– کتاب‌هایی را برای کودکتان بخوانید که مضمون آن‌ به تجربیات روزمره مرتبط باشد و تصاویری با جزئیات‌ فراوان داشته باشد. بهتر است داستان شامل موضوعات‌ آشنا مثل خریدکردن یا رفتن به گردشگاه باشد.
– در هنگام خواندن کتاب باید به کودکتان اجازه دهید تا به تصاویر نگاه کند و صفحات را عوض کند.
– بازی‌هایی مثل تقلید یا مخفی‌کردن یک شی‌ء و… را برای حفظ توجه کودکتان انجام دهید.
«18 تا 21 ماهگی»
– در این مرحله، کودک شما علاقه‌مند به انجام بازی‌های گروهی است.
– شرایطی را فراهم کنید تا کودکتان در داخل یا خارج‌ منزل با کودکان دیگر ارتباط برقرار کند. این کار کودک را با ابعاد تازه‌ای از مهارت‌های بازی آشنا می‌سازد.
– ارتباط نزدیک کودک شما با کودکان دیگر، فرصتی‌ را برای گسترش روابط با دیگران فراهم می‌کند.
– بازی‌های وانمودی مثل حمام‌کردن عروسک، سرگرمی خوبی برای کودکان در این مرحله است.
– به کودکتان بازی‌های وانمودی تازه‌ای را پیشنهاد دهید و با او در مورد نقش‌های تخیلی صحبت کنید.
– کودکان از جمع‌آوری مجموعه‌ها یا آلبوم‌ها با شما لذت می‌برند. این مجموعه‌ها می‌توانند شامل نقاشی‌های‌ کودک، تصاویر جداشده‌ی اسباب‌بازی‌ها از مجلات، عکس‌هایی از اعضای خانواده، تعطیلات خانواده و رویدادهای خاص، کاردستی‌ها و یا چیزهای مورد علاقه کودک باشند. کودکتان آن‌قدر به این‌ مجموعه‌ها علاقه‌مند است که به تمام دوستانی که به‌ خانه‌ی شما می‌آیند آنها را نشان خواهد داد.
– بازی مخفی‌کردن و بعد پیداکردن یک شی‌ء را با کودکتان انجام دهید.
«21 تا 24 ماهگی»
– والدین نقش مهمی در بازی‌کردن با کودکان ایفا می‌کنند زیرا به کودکان نشان می‌دهند که چطور می‌توانند با اسباب‌بازی‌ها بازی کنند، در واقع تنوع‌ بازی‌ها را به آنها نشان می‌دهند.
– بازی‌های پرتاب برای کودکان در این مرحله از زندگی‌ مناسب است. بهتر است این بازی با چند نفر انجام شود.
– در مورد فعالیت‌های کودکتان که به کاوش در محیط و اشیاء مرتبط است، صحبت کنید. فعالیت‌هایی مثل‌ ریختن آب از ظرفی به ظرفی دیگر، پیداکردن چیزهایی‌ که روی آب شناور می‌مانند یا اشیائی که در آب فرو می‌روند. انجام این فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کند، با مشاهده، مسائل را درک کند.
– شعرهایی را برای کودکتان بخوانید که موضوع آن‌ برای وی آشنا باشد.
– به کودکتان اجازه دهید تا در کارهای خانه، خریدکردن، گشتن دنبال چیزی و… به شما کمک کند.
– در این مرحله از زندگی بازی قایم‌باشک برای‌ کودکان مناسب است.
«24 تا 30 ماهگی»
– در بازی‌های کودکتان مشارکت کنید. پیشنهادهای‌ شما به کودک کمک می‌کند با بازی‌های جدید آشنا شود و انجامشان دهد.
– وقتی با کودکتان بازی می‌کنید، نقش‌هایتان را در بازی با یکدیگر عوض کنید. مثلاً، یکبار نقش فروشنده‌ و بار دیگر نقش خریدار را به او بدهید.
– در این مرحله از زندگی، کودک شما به شنیدن‌ داستان‌هایی در مورد سلسله حوادث آشنا در زندگی‌ روزانه‌اش علاقه‌مند است. شنیدن داستان‌ها با حوادث‌ پی‌درپی، وی را به درک رویدادهای آینده و گذشته‌ راهنمایی می‌کند.
– در این سن، کودکتان علاقمند شنیدن داستان‌های‌ طولانی‌تری نسبت به گذشته است. برای کودکتان، کتاب‌هایی رنگارنگ و با تصاویر واقعی انتخاب کنید که وی به راحتی بتواند تصاویر را از هم تشخیص دهد. در این سن کودک شما می‌تواند جزئیات موجود در تصاویر پیچیده را مشاهده کند.
– مقداری مداد شمعی، مداد و کاغذ داشته باشید تا وانمود کنید در حال نوشتن هستید با این کار کودکتان‌ راه رسیدن به موفقیت و کامیابی را پیدا می‌کند. برای هر کار درستی که انجام می‌دهد وی را تحسین کنید.
– کودکتان را به بازی با انواع لگوها تشویق کنید. زیرا بازی با لگو باعث می‌شود کودک شما به آفرینش‌ تصاویر ذهنی جدید بپردازد و بر اساس تصویر ذهنی‌ خود با لگو چیزی بسازد.
«30 تا 36 ماهگی»
– بازیها، کودکان را به کشف محیط و نگاه کردن به‌ اشیای خاص تشویق می‌کنند. مثلاً، به کودکتان بگویید: “چه کسی می‌تواند یک توپ برای من پیدا کند؟” یا “دفتر کجاست؟”
– به کودکتان اجازه دهید تا در کارهای روزانه‌ی خانه‌ مثل، گردگیری، جمع‌کردن قاشق و چنگال از سر سفره، یا تاکردن لباس‌ها و… به شما کمک کند.
– زمانی که در حال پیاده‌روی یا در ماشین هستید، وی را به تماشای مردم، موضوعات و… تشویق کنید.
– آهنگ یا شعر مورد علاقه‌تان را با صدای بلند بخوانید. گاهی اوقات کلمات شعرتان را با کلمات دیگر تغییر دهید. – کودکتان را از راه شمردن لکه‌های روی پوست یک‌ قورباغه‌ی کوچک با مفهوم شمارش آشنا کنید.
– گروه‌های اجتماعی محلی مثل گروه‌های والدین‌ کودکان ناشنوا و… را پیدا کنید و در آنها عضو شوید. مطمئن شوید کودکتان فرصت‌هایی برای بازی با کودکان همسن خود را دارد.
– بازی قایم‌باشک را با کودکتان انجام دهید، در این‌ بازی کودک شما پیش‌بینی می‌کند چه کسی در کجا مخفی شده و یا خودش کجا مخفی شود.
بحث و نتیجه‌گیری
برای زوج‌های جوان داشتن فرزند ناشنوا به‌ ویژه نخستین فرزند می‌تواند بسیار مشکل‌ساز باشد. اما در عین حال پرورش چنین فرزندی می‌تواند بسیار لذت‌بخش، شادی‌آور و هیجان‌انگیز نیز باشد. گرچه باید بر هیجانات و عواطف منفی‌ بسیاری چیره شد آمد اما این سازگاری و پذیرش‌ سرانجام رخ می‌دهد. در این کار نیاز به اطلاعات‌ تخصصی بسیار و استفاده از تجربیات ارزشمند دیگران است.
والدین کودکان ناشنوا به اجبار باید اطلاعات بسیاری‌ را در زمینه‌ی ناشنوایی فراگیرند. اما فراگیری این‌ اطلاعات، چگونگی استفاده و به‌کارگیری آنها در بسیاری موارد مشکل است. نیازهای اطلاعاتی، نحوه‌ی‌ پرورش فرزند را نیز تا حد بسیاری تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از اطلاعات تخصصی که توسط متخصصان ارائه می‌شود به زبان علمی و کاملاً درک‌ نشدنی است. بسیاری از والدین در سال‌های بعد متوجه‌ می‌شوند انتخاب‌های دیگری نیز پیش‌رو داشته‌اند (مارشارک، 7991).
شیوه‌ی اصلی پرورش کودک از راه بازی است. انعطاف‌پذیری، بردباری و استفاده از مهارت‌های‌ برقراری ارتباط سه جزء اساسی برای والدین و مربیان‌ کودکان ناشنواست. همچنین لازم است مربیان و والدین‌ از تمام روش‌های مربوط به پرورش کودکان در حیطه‌های برقراری ارتباط، گفتار و بازی آگاهی یابند تا پرورش فرزندان با تجربه‌ای مثبت همراه باشد و نوگلان‌مان به سوی ایده‌آل شدن گام بردارند.
منبع: مجله تعليم و تربيت استثنایی، 1387.