کارنامه فعالیت های جدید دفتر فرهنگ معلولین

کارنامه دفتر فرهنگ معلولین

نامه‌ها و پیام‌های بسیاری رسیده مبنی بر اینکه ماهیت،‌ هویت و خط‌مشی این دفتر چیست و چه اهدافی را تعقیب می‌کند. از اینرو در اینجا نخست خط‌مشی اصلی این مرکز را توضیح داده؛ سپس به سراغ کارنامه و فعالیت‌های اخیر می‌رویم.
الف) خط‌مشی دفتر فرهنگ معلولین
مراکز معلولین معمولاً یکی از سه خط‌مشی خدمات رسانی، مهارت افزایی و فرهنگ سازی را در جهان انتخاب کرده و بر مبنای اهداف و مسیری که برای خود ترسیم می‌کنند به فعالیت می‌پردازند. هم اکنون اغلب مراکز معلولیتی برای خدمات رسانی و مهارت افزایی هستند. در زمانی که دفتر فرهنگ معلولین کارش را آغاز کرد یعنی در مهرماه ۱۳۹۰ هیچ مرکزی نبود که فرهنگ سازی کند و تمامی امکاناتش را صرف این هدف و خط‌مشی نماید. این خلأ موجب شد که فرهنگ سازی به عنوان یک خط‌مشی برای این دفتر تعیین و تصویب شود. یعنی پس از حدود هشت ماه کارشناسی و مذاکره با متخصصان و کارشناسان، درباره اهداف و انواع فعالیت‌هایی که باید انجام دهیم کارشناسی کردیم و طرحی حدود یکصد صفحه آماده شد. آنگاه جناب حجة الاسلام والمسلمین سیدجواد شهرستانی این خط‌مشی را تأیید نموده و امضا فرمود و سپس دفتر آغاز به کار کرد.
در اینجا خلاصه ادله و مستنداتی که موجب شد این خط‌مشی پذیرفته شود، گزارش می‌شود:
مهارت افزایی: مراکز و مؤسسه‌هایی که آموختن و آموزش شیوه‌های زندگی کردن یا اشتغال را می‌آموزند و به اصطلاح به مهارت افزایی اشتغال دارند،‌ معمولاً با برگزاری کلاس و ایجاد کارگاه این وظیفه را انجام دهند.
مهارت‌ها دو نوع کلی دارند: یکی مهارت‌های زندگی و حیات اعم از مهارت‌های فرعی و پایه‌ای مثل سخن گفتن، راه رفتن، حرکت کردن، غذا خوردن، رابطه با دیگران و غیره.
دوم مهارت‌های شغلی است؛ مثل خیاطی، گلدوزی، سفالگری، نجاری، نقاشی و غیره. برخی مراکز فقط نوع اول را یاد می‌دهند و برخی فقط نوع دوم را و برخی هر دو را.
البته معلولین نیاز مبرم به انواع آموزش‌ها و آمادگی‌ها دارند و باید جسم و روان آنها را آماده نمود تا بتوانند مسئولیت‌هایی را بر دوش کشند. اما چند نکته درباره این نوع مؤسسات هست:
۱- اکثر نیکوکاران و نیز سازمان بهزیستی بیشترین وقت و امکانات خود را مصروف مهارت افزایی کرده‌اند.
۲- با وجود تعدد مراکز مهارت افزایی و آموزشی، هنوز تعداد معلولینی که مثلاً خط بریل می‌دانند به ۱۵ درصد نمی‌رسد یا بسیاری از آنها حتی یک شغل هم نمی‌دانند. چرا به رغم کثرت مراکز آموزشی، درصد معلولین مهارت آموخته اندک است؟ پاسخ آن در دو نکته است: اول اینکه مثلاً در شهری مثل تهران که حدود ۲۰۰۰۰۰ معلول آماده مهارت آموزی دارد،‌ مراکزی که به آموزش مشغولند جمعاً در سال بیش از ۲۰۰۰ معلول را نمی‌توانند جذب کنند؛ دوم اینکه چون فرهنگ سازی نشده معلولین، مردم خیر و مدیران دولتی همگی با تمام امکانات به این مهم نمی‌پردازند، زیرا اهمیت و ضرورت آن روشن نیست. نیز روش‌های مدرن مهارت افزایی به کار گرفته نمی‌شود. بالاخره حجم منابع و هزینه‌هایی که مصروف این پروژه می‌شود نسبت به کارآیی آن اگر مقایسه و سنجیده شود، نکات بسیاری به دست می‌آید. هنوز تحقیقات جدی و میدانی در این باره اجرا نشده است ولی با حساب سرانگشتی و اجمالی می‌توان به نتیجه رسید.
– خدمات رسانی: در دهه‌های اخیر خدمات از پوشاک و خوراک و مسکن به خدمات پزشکی، پیراپزشکی، دارویی، مشاوره‌ای روانی، فیزیوتراپی، ورزش و تفریحات جمعی و ازدواج تعمیم یافته است. مراکز هر کدام به فراخور اقتضائات و امکاناتی که دارند در یک یا چند زمینه خدمات می‌دهند. مراکزی فقط در زمینه خوراک، پوشاک و مایحتاج اولیه خدمات رسانی برای معلولین دارند؛ مراکزی فقط در زمینه فیزیوتراپی خدمات می‌دهند. اما مرکزی نیست که در همه زمینه‌ها به معلولین خدمات‌رسانی داشته باشد.
اما چرا دفتر فرهنگ معلولین این خط‌مشی را به عنوان مبنا و زیر بنا نپذیرفت؟ هر چند این دفتر خدمات رسانی دارد ولی نه به صورت همیشگی و یک وظیفه دائمی، بلکه به عنوان یک وظیفه پاره وقت.
در پاسخ باید گفت: معلولین به عنوان قشر انبوه و وسیعی از جامعه یعنی حدود ۱۵ درصد از جامعه دارای نیازهای فراوان می‌باشند. به ویژه که آنان متعلق به قشر پایین یا متوسط جامعه هستند و تراکمی از نیازها را با خود دارند. از اینرو هیچ مرکزی و حتی کل دولت نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آنان در زمان محدود باشد. بلکه باید نیازهای مهم‌تر و اولویت‌دارتر را شناسایی و نخست به آنها رسیدگی کرد، البته در فضایی که فرهنگ سازی شده و همگان یعنی مردم، نیکوکاران، معلولین و مدیران دولتی با وظایف خود آشنا باشند و هر کس در جایگاه خود خوب عمل کند.
بنابراین خدمات رسانی اگر در شرایط مساعد اجرا نشود، نه تنها مطلوب نیست بلکه آثار منفی خواهد داشت. تنها وقتی تأثیر مثبت دارد که فرهنگ‌سازی شده باشد و مثلاً معلولین با وظایف خود آشنا باشند. به همین دلیل دفتر فرهنگ معلولین به جای خدمات‌رسانی، خط‌مشی اساسی فرهنگ سازی را پذیرفت.
فرهنگ سازی:‌ این خط مشی تأکید دارد بر عنصر فرهنگ و آگاهی، نفی و نقد عناصر فرهنگی نامطلوب در جامعه معلولین و تثبیت و ترویج فرهنگ مطلوب، افزایش دانش و‌ آگاهی از طریق اطلاع‌رسانی با کتاب، روزنامه، مجله، رسانه، اینترنت و ماهواره.
خلاصه اینکه قبلاً گفته می‌شد به جای پول دادن به معلولین، به آنها کار بدهید، اما اکنون متخصصان می‌گویند نه پول و نه کار بلکه فقط به آنها اطلاعات، آگاهی و انگیزه بدهید، بقیه راه را خود خواهند پیمود.
خط‌مشی خدماتی تأکید بر «پول و غذا دادن» و خط‌مشی مهارت افزایی تأکید بر «کار دادن» می‌نمایند؛ اما خط‌مشی فرهنگی بر «آگاهی دادن» تأکید می‌کند.
نیاز اساسی معلولین اطلاعات است، مثلاً اگر اطلاعات مراکز هنری از سراسر جهان را به معلول هنرمند بدهیم، هدف و مطلوبش را در یکی از اینها پیدا می‌کند.
معلول ورزش کار را اگر اطلاعات تیم‌های ورزشی و مراکز ورزشی جهان را به او بدهیم، هر کدام برایش مطلوب باشد، با آن رابطه برقرار می‌کند، همکاری و سپس اشتغال پیدا می‌کند و تمامی مشکلات او رفع می‌گردد و حتی به رفع مشکلات دیگران می‌پردازد.
در زمینه‌های مختلف اگر اطلاع‌رسانی مناسب باشد، معلولین و قطب‌های اقتصادی مثل کارخانه‌ها و شرکت‌هایی که نیاز به معلولین دارند به یکدیگر وصل می‌شوند. کار ما فقط در اینست که مهارت‌ها و استعدادهای معلولین را معرفی کنیم، نیز در مقابل قابلیت‌ها و موفقیت‌های آنها را به اطلاع برسانیم.
اکثر مشکلات معلولین نتیجه عدم آگاهی مردم و مدیران و مسئولین نظام است. اگر دستورات معصومین(ع) و معارف دینی و نیز راه‌کارهای کارشناسان را تبلیغ کنیم و آنها راه درست را پیدا کنند،‌ بسیاری از مشکلات حلّ می‌شود. بنابراین دفتر فرهنگ، آگاهانه این خط‌مشی را پذیرفت. در طول این سه سال خیلی فشار آوردند که خط‌مشی را عوض کنیم و به سراغ مهارت افزایی یا خدمات رسانی برویم، چرا که جاذبه این کارها هم بیشتر و نمود و ظاهر آنها هم بیشتر است ولی ما مقاومت کردیم و ادامه دادیم. البته پروژه‌های مهارتی یا خدماتی هم داشتیم ولی محدود بوده و وسیله‌ای برای دسترسی به اطلاعات برای خط‌مشی خودمان بود مثل پروژه موزه و نمایشگاه در همان ماه‌های نخست، و تأثیر کارها هم به تدریج پیدا شد. و اینک در سراسر ایران و نیز در منطقه این دفتر تنها مرکزی است که با درایت کامل این خط‌مشی را ادامه می‌دهد.
در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم تهران (۱۳۹۳) در غرفه مرکز، پس از حدود سه سال فرهنگ سازی، تأثیر کارهای دفتر در اقشار مختلف از جمله نخبگان را بررسی کردیم. با اینکه خط‌مشی فرهنگی دیر جواب می‌دهد و حداقل پنج سال زمان نیاز دارد،‌ اما نتایج تاکنون امیدوار کننده بوده است.
از سوی دیگر کار فرهنگی و فرهنگ سازی نسبت به دیگر کارها مشکل‌تر است. چون آثار آن به زودی نمایان نمی‌شود و تأثیر بطیء دارد، اما اثر آن اساسی و زیر بنایی است.
متأسفانه برخی از مدیران هم درک درستی از این نوع خط‌مشی ندارند. این خط‌مشی نیاز به کارشناسان خبره در زمینه‌های اطلاع‌رسانی، سایت، نشریه و روزنامه‌نگاری، تألیف کتاب و مقاله، خط بریل، استودیو و کتاب گویا دارد.
اقدامات و فعالیت‌ها
این دفتر با احداث و ایجاد این سامانه‌ها توانسته،‌ اطلاعات بسیاری را وارد فضای جامعه معلولین نماید:
– راه‌اندازی وب سایت به روز
– راه‌اندازی مجله توان‌نامه
– راه‌اندازی گروه کتاب گویا و تولید آن
– تأسیس گروه کتاب بریل
– تأسیس گروه تألیف کتاب مرجع و کتاب راهنما و کتاب الکترونیک
– برگزاری انواع جشنواره‌ها و همایش‌ها
دفتر فرهنگ، با این سامانه‌ها چند نوع فعالیت را روزانه پی‌گیری کرده است:
۱. معرفی شایستگی‌ها، لیاقت‌ها و توانایی‌های معلولین به جامعه
۲. تعریف وظایف جامعه، بویژه روحانیون، مبلغین و نیکوکاران تا به وظایف خود بهتر عمل کنند.
۳. توجه دادن به مدیران دولتی جهت تبیین وظایف و تکالیف آنان در ارتباط با معلولین.
عناصر بومی
فرهنگ سازی اگر بیگانه از تفکر، باورها، سنت‌ها و آداب و رسوم مردم باشد، نه تنها سودمند و سازنده نیست بلکه مخرب است. مردم ایران و جهان اسلام به دلیل مسلمان بودن، فرهنگ سازی مبتنی بر اسلام را می‌پذیرند. از اینرو دفتر فرهنگ معلولین به قرآن و سنت و عترت و معارف قرآنی و آموزه‌های معصومین(ع) اهتمام و توجه ویژه داشته است و تلاش کرده تا همین معارف و آموزه‌ها را در جامعه معلولین ترویج کند.

ب) فعالیت‌های دفتر فرهنگ معلولین
اقدامات و تولیدات این دفتر در چند ماه اخیر به استحضار می‌رسد:
۱- تولید کتاب گویا
مجله توان نامه، گویا، شماره ۱ و ۲-۳، CD، ۲۰ ساعت
مجموعه اعجاز در قرآن، ۵ عنوان کتاب، DVD، ۷۸ ساعت
مجموعه مولانا، ۵ عنوان کتاب، DVD، ۸۰ ساعت
مجموعه اقبال لاهوری، ۷ عنوان کتاب، ۲ DVD، ۱۲۵ ساعت
۲- تولید کتاب بریل
قرآن کریم به خط بریل، ۱۰ جلد
۳- دیگر تولیدات
* معلولین نخبه در علوم قرآن- حدیث (کتاب بینایی و شنیداری، زیر چاپ)
با مطالعه منابع تاریخ اسلام و منابع علوم قرآن و حدیث، حدود یک هزار روشندل نابینا، ناشنوا و جسمی‌ حرکتی شناسایی شدند.
این کتاب نخستین فرهنگنامه‌ای است که نخبگان معلول مؤثر در فرهنگ و تمدن اسلامی را شناسایی و معرفی می‌‌کند. ساختار آن الفبایی و قلمرو آن از سده اول قمری تا هم‌اکنون را شامل می‌شود.
* فیلم‌نامه: فرهنگنامه فیلم‌های معلولیتی (کتاب بینایی و شنیداری، زیر چاپ)
این کتاب به معرفی انواع فیلم‌هایی می‌پردازد که به زندگی یک یا چند معلول پرداخته یا شخصیت‌های آن معلول هستند. این اولین فرهنگنامه در این حوزه است که بر اساس ضوابط فرهنگنامه نویسی تدوین شده است.
* شعر حسینی: فرهنگنامه شاعران و اشعار درباره امام حسین(ع) (کتاب بینایی و شنیداری، زیر چاپ)
ساختار این کتاب مثل دیگر فرهنگنامه‌های ادبی و شخصیت‌شناختی، نخست به اختصار زندگی‌نامه و اطلاعاتی از شاعر مطرح می‌کند؛ آنگاه به سراغ اشعار او که درباره امام حسین(ع) سروده، می‌رود. اگر اشعاری دراین موضوع گسترده باشد، فقط گزیده‌ای آورده و بقیه را آدرس و ارجاع می‌دهد.
* هم‌اندیشی علمی:‌ فرهنگنامه نشست‌ها و همایش‌های درباره معلولیت و معلولین (کتاب بینایی و شنیداری، زیر چاپ)
* جشنواره سراسری سوره عَبَسَ (زیر چاپ)
کتابی که به گزارش تفصیلی جشنواره پرداخته و مشتمل بر تصاویر همایش است.
۴- همایش‌ها
* جشنواره سراسری سوره عبس، ۲۰ تیرماه ۱۳۹۳
این همایش در غرفه دفتر فرهنگ معلولین در بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم در تهران برگزار شد. حدود دویست نفر از معلولین از سراسر ایران در این جشنواره شرکت کردند. قالب این جشنواره قرائت یا حفظ نبود بلکه فهم و درک عزیزان معلول از این سوره به ویژه ده آیه اول که درباره روشندلان است، بود.
حجت الاسلام والمسلمین سیدجواد شهرستانی به هر نفر یک میلیون و پانصد هزار ریال به صورت کارت هدیه و نیز لوح تقدیرنامه و قرآن مجید اهدا کردند. حجت الاسلام والمسلمین حشمتی و آقای احمد مسجد جامعی و حجت الاسلام سیدرضا حسینی امین به عنوان نماینده حاج آقا شهرستانی و آقای علی اکبر جمالی رئیس انجمن نابینایان ایران و خانم دکتر نجله خندق استاد روشندل و نخبه کشور جوایز را تقدیم برندگان نمودند.
* جشنواره پیشکسوتان بریل
این جشنواره قرار است در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۳ توسط دفتر فرهنگ معلولین برگزار گردد.
* جشنواره ایمان و موفقیت، ویژه توان خواهان سراسر کشور
نیک وی آچیچ جوان سی‌ساله فاقد دست و پا اما مؤمن به خداوند و معتقد به آموزه‌های دینی، موفق‌ترین انسان در دوره کنونی، مؤلف آثار متعددی است. یکی از کتابهای او با عنوان مهارناشدنی توسط آقای مسیحا برزگر به فارسی ترجمه شده و توسط نشر ذهن آویز در تهران در سال ۱۳۹۲ منتشر شد. این کتاب رمز و راز امید و موفقیت را نشان می‌دهد. توان‌خواهان عزیز می‌توانند پس از مطالعه این کتاب، درباره مطالب و نکات و محتوای آن گزارش و توصیف نوشته و در مسابقه شرکت نمایند.
اعلام نتایج و اعطای جوایز طی مراسم رسمی با حضور جمعی از فرهیختگان، به مناسبت میلاد امام حسن عسگری(ع)، ۹ بهمن ماه ۱۳۹۳ (برای کسب اطلاعات بیشتر به وب سایت دفتر فرهنگ معلولین مراجعه شود)

ج) برخی اظهار نظرها درباره آثار و محصولات
۱. آقای محمود کاری رئیس هیئت مدیره انجمن ندای معلولین ایران در نامه مورخ ۱۰ تیر ۱۳۹۳ درباره دفتر فرهنگ معلولین و آثار تولیدی این مرکز چنین مرقوم فرموده است:
مدیریت محترم دفتر فرهنگ معلولین، بدینوسیله مراتب تقدیر و تشکر انجمن ندای معلولین ایران را از حمایت و خدمات فرهنگی دفتر فرهنگ معلولین اعلام داشته و اعتقاد داریم که اقدامات اینگونه می‌تواند در رشد و تعالی و ارتقای‌ دانش گروههای هدف و تغییر نگرشهای جامعه نسبت به افراد دارای معلولیت مؤثر واقع شود.

۲. تشکر رئیس دائرةالمعارف بزرگ اسلامی از دفتر فرهنگ معلولین
جناب آقای سید کاظم موسوی بجنوردی با تلاش فراوان از سال ۱۳۶۱ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و مرکز تدوین دائرةالمعارف‌های مورد نیاز جوامع اسلامی را تأسیس کرد. این مرکز تاکنون آثار مرجع سترگی مثل دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه فرهنگ و مردم ایران، دانشنامه تهران، کتابشناسی ایران شناسی، و مجموعه مقالات فارسی منتشر کرده است؛ به طوری که هم اکنون به عنوان مرکزی بی نظیر در جهان اسلام و خاورمیانه مطرح است. همچنین در زمینه امور فرهنگی معلولین هرگونه مساعدت، کمک و درخواستی از طرف دفتر فرهنگ معلولین از جناب آقای بجنوردی شده؛ با آغوش باز تقبل کرده و پاسخ مثبت داده‌اند.
امیدواریم معلولین فرهیخته بیشتر با این مرکز و محصولات آن آشنا شده و بتوانند با مطالعه و استفاده از این آثار بر رشد و پیشرفت خود بیفزایند.
اما در پی ارسال محصولات دفتر فرهنگ معلولین، جناب آقای بجنوردی نامه‌ای با متن زیر ارسال فرمودند:
حضرت حجة الاسلام والمسلمین آقای سید جواد شهرستانی دامت برکاته
با عرض سلام، امروز برخی از تولیدات دفتر فرهنگ معلولین از جمله یک دوره قرآن با خط بریل برای کتابخانه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی جهت استفاده پژوهشگران عزیز وصول گردید که بدین وسیله سپاسگزاری می‌شود. این تولیدات ارزنده نشانه مدیریت شایسته دفتر مزبور بوده و در عین حال نشانه گستره تحسین برانگیز فعالیت‌های فرهنگی مؤسسات وابسته به جنابعالی می‌باشد. خداوند به شما تندرستی و توفیق فزاینده عنایت فرماید و از دست‌اندرکاران دفتر فرهنگ معلولین تقدیر و سپاسگزاری دارم.
کاظم موسوی بجنوردی
۳. اظهار نظر سید قوام الدین حسینی، ۳۱ تیر ۱۳۹۳
آقای محمد نوری، ضمن سلام به عرض می‌رسانم: کارهای دفتر فرهنگ معلولین را در ماه مبارک رمضان دیدم و گوش کردم. توفیقی بود و فرصتی که توانستم کتب گویای شما را به دقت گوش کنم.
اینجانب سه دهه است در عرصه کتاب بریل و کتاب گویا فعالیت دارم. آثار مؤسسات ایرانی مثل رودکی و خندق را دیده و گوش کرده‌ام. اما کارهایی که در استودیوی دفتر گویا می‌شود، از نظر رعایت ضوابط کیفی ارزشمندتر و آثار شما دارای کیفیت بالاتر است. البته اشکالات کوچکی هست که قابل اصلاح است.
به نظر بنده آثار دفتر فرهنگ معلولین با مؤسسات بین‌المللی و مشهور مثل مورفیلد قابل مقایسه است. پیشنهاد اینجانب برای آقای سید جواد شهرستانی اینست که دفتر فرهنگ معلولین را در فضای بین‌المللی توسعه دهد. یعنی جلساتی با رؤسای مراکز جهانی داشته باشید و ارتباطات را گسترش دهید و کارهای خود را در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج معرفی کنید.