همایش تکنولوژی اطلاعاتی و خدمات کتابخانه ای برای نابینایان

همایش تکنولوژی اطلاعاتی و خدمات کتابخانه‌ای برای نابینایان

شهریار ضرغام، سید بهاءالدین کلانتریان
(تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، پاییز ۱۳۷۶، شماره ۲۶، ص ۱۱۵ تا ۱۱۷)

همایش فوق از تاریخ ۲۶ الی ۲۹ آگوست ۱۹۹۷ برابر با ۴ تا ۷ شهریور ماه ۱۳۷۶ و پیش از برپایی کنفرانس عمومی ایفلا در کپنهاک مرکز کشور دانمارک تشکیل گردید. نظر به اینکه دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور عضو سازمانی ایفلا می‌باشد و در بخش‌های کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های نابینایان، فهرست‌نویسی و نمایه‌سازی و تجهیزات و ساختمان کتابخانه‌ها و همچنین فعالیت‌های منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه عضویت و مشارکت دارد و درصدد برنامه‌ریزی و ارائه خدمات به نابینایان می‌باشد، شرکت در این همایش و نمایشگاه برپا شده جنبی آن که جدیدترین فناوری محصولات بریل و سایر فراورده‌های مربوط به کتابخانه‌های نابینایان را عرضه می‌داشت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار و بسیار مفید بود.
موضوع اصلی کنفرانس مذکور درباره تکنولوژی اطلاعاتی و فرصت‌ها و تلاش‌هایی است که برای بهبود خدمات کتابخانه‌ای برای افرادی که دارای اشکال بینایی هستند، بود. به طور مثال اینکه حضور اینترنت تا چه‌اندازه فرصت‌هایی برای ارائه خدمات کتابخانه‌ای نابینایان و کم‌بینایان در سراسر جهان فراهم کرده است. میزبان سال‌جاری کنفرانس کتابخانه ملی نابینایان دانمارک (D. B. B) Danmark Blind Blbliotek بود و به همین جهت یک روز قبل از آغاز رسمی جلسات همایش، یک تور مطالعاتی از این مرکز تدارک دیده شده بود که در تاریخ ۲۶ آگوست (۴ شهریور) اجرا شد.
D. B. B که به عنوان کتابخانه ملی و مرکز تولید اطلاعات برای نابینایان شناخته می‌شود و در سال ۱۹۲۳ با نام کتابخانه ایالتی و انتشارات نابینایان و با همکاری مؤسسه سلطنتی نابینایان کپنهاگ (تأسیس شده در سال ۱۸۷۵) شکل گرفته است. این دو ارکان در سال ۱۹۵۴ از یکدیگر تفکیک و کتابخانه از سال ۱۹۶۴ به محل جدید منتقل گردید. از سال ۱۹۸۵ این مرکز تحت نظر وزارت فرهنگ فعالیت می‌نماید (قبلاً زیر نظر وزارت امور اجتماعی بوده است. از سال ۱۹۸۹ این مؤسسه نام کتابخانه ملی نابینایان را بر خویش نهاد و از سال ۱۹۹۰ تولید کتاب‌های گویا برای تمامی کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور دانمارک را به عهده گرفته است.
تولید این مواد ابتدا روی متون بریل و نت‌های موسیقی انجام می‌شد ولی از سال ۱۹۵۶ تولید کتاب‌های گویا نیز آغاز شد و در حال حاضر حجم بیشتر تولیدات و امانات مربوط به کتاب‌های گویاست و از اواخر سال ۱۹۹۶ این کتابخانه به تولید متون الکترونیکی و دیسک‌های کامپیوتری پرداخته است.
هدف اصلی کتابخانه ملی نابینایان فراهم آوردن دسترسی مساوی به فرهنگ و اطلاعات برای نابینایان و افرادی است که دچار مشکل خواندن مواد چاپی هستند. این کتابخانه، کتاب، روزنامه و مجله و نشریات ادواری را به شکل نوار شنیداری و دیسک کامپیوتری و متون بریل ارائه می‌دهد.
این کتابخانه به عنوان مرکز اصلی امانت کتاب‌های گویا برای کتابخانه‌های عمومی کشور نیز می‌باشد و مخاطبان کتابخانه ملی نابینایان به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم از طریق کتابخانه‌های عمومی محلی امکان دسترسی به مواد کتابخانه را دارند. این مرکز علاوه بر تولید مواد برای مرکز، مواد بریل و شنیداری را برای سایر مؤسسات خصوصی و یا عمومی برحسب سفارش تولید می‌نماید. ارائه خدمات مذکور بجز سفارش‌ها به طور کلی رایگان می‌باشد.
به علاوه، این کتابخانه با تمام کتابخانه‌های مربوط به نابینایان در سراسر جهان همکاری دارد و عضو شبکه بین المللی این نوع از کتابخانه‌هاست، و اخیراً علاوه بر تولید مواد چاپی و شنیداری و بریل، متون الکترونیکی را نیز تولید می‌کندو قصد دارد این متون را از طریق شبکه اینترنت در دسترس عموم قرار دهد. تعداد کارکنان این مرکز ۱۳۶ نفر هستند که ۸۷ نفر آنها تمام وقت می‌باشند.
بودجه سال ۱۹۹۶ کتابخانه ملی دانمارک ۳۵۰۰۰۰۰۰ کران دانمارک برابر با حدود ۵۰۰۰۰۰۰ میلیون دلار بوده است.
آمار زیر نشان دهنده فعالیت این مرکز در سال گذشته می‌باشد:
مجموعه مواد: ۱۰۶۹۶ عنوان کتاب گویا در ۱۱۷۸۳۸ نسخه. ۳۹۸۹ عنوان کتاب بریل به ۴۲۴ استفاده کننده امانت داده شده است. ۹۹۰۸ نفر عضو کتابخانه تعداد ۳۷۹۲۵۹ کتاب گویا به امانت گرفته‌اند.
تعداد نسخ موجود: ۵۳۰۰۰۰ نوار شنیداری و تعداد برگه‌های بریل و موسیقی ۴۵۰۰۰۰۰ عدد و تا به حال حدود ۱۱ تا ۱۲ هزار عنوان جدید منتشر کرده است و به عبارت دیگر سالانه حدود ۱۶۰۰عنوان جدید به صورت نوار شنیداری عرضه می‌کند که در حقیقت ۱۴% کل انتشارات دانمارک است.
و سالانه حدود ۱۰۰ عنوان کتاب بریل تولید می‌کند که حدود ۱% کل انتشارات دانمارک است.
روز ۲۷ آگوست، کنفرانس با سخنرانی وزیر فرهنگ دانمارک آقای Ebbe Lundgaurd و با حضور سایر مقامات رسمی دانمارک در سالن کنفرانس هتل واید شهر کوئه (در پنجاه کیلومتری کپنهاگ) شروع گردید و بلافاصله برنامه هنری توسط نوازنده نابینای فلوت و اجرای تئاتر توسط گروه (کر و لال و نابینای) دانمارک اجرا و ادامه یافت.
جلسه روز اول با سخنرانی خانم Wimmie Vizansky مدیر کتابخانه ملی نابینایان دانمارک، تحت عنوان «تجربه‌های دانمارک در زمینه اطلاع‌رسانی به نابینایان» پی گرفته شد و بعد از ایشان به ترتیب خانم Beatrice Christensen Skold رئیس بخش کتاب‌هانه‌های نابینایان ایفلا از کشور سوئد و آقای Pedro Zurita دبیر کل اتحادیه جهانی نابینایان، مقاله‌ای تحت عنوان «چشم‌انداز استفاده کنندگان تکنولوژی اطلاعات» قرائت نمودند.
جلسات بعد از ظهر روز ۲۷ آگوست با سخنان آقای Stephen P. King مدیر فنی خدمات استفاده‌کنندگان مؤسسه ملی سلطنتی نابینایان انگلستان با ارائه مقاله‌ای با عنوان «تکنولوژی اطلاعات و کم‌بینایان یا شکل مواد ویژه محصولات دیجیتالی» ادامه یافت و بعد از ایشان خانم Victoria Owen مدیر خدمات کتابخانه نابینایان دانمارک، مقاله‌ای تحت عنوان «کتابخانه مجازی: راهبردها، خط مشی‌ها و حق مؤلف» قرائت کرد.
سپس نمایشگاه دستگاه‌ها و ابزار جدید تولید محصولات بریل و سایر فرآورده‌های مربوطه افتتاح و مورد بازدید کلیه اعضای کنفرانس قرار گرفت. در این نمایشگاه تعداد ۷ شرکت بزرگ تولید کننده جدیدترین تکنولوژی‌های اطلاعاتی و تجهیزات کتابخانه‌ای برای نابینایان به عرضه محصولات جدید خود اقدام کرده بودند.
اسامی شرکت‌ها و مؤسسات مزبور و کشورهای وابسته به شرح زیر بود:
آلمان I. B. M
آلمان Otari
نروژ Braillo
ژاپن Plextor Co. lid
آلمان Blista Brailletec
سوئد Idex A. B
انگلستان Techno – Vision
بعد از افتتاح نمایشگاه و بازدید، کلیه اعضای کنفرانس به شهرک رینگشتاید حدود ۴۰ کیلومتری کپنهاگ عزیمت کرده و از کتابخانه عمومی این بخش با حدود ۱۸۰۰ متر زیربنا و ۴۰۰۰۰ جلد کتاب و ۴ واحد کتابخانه سیار به عنوان یک نمونه کتابخانه عمومی محلی که در عین حال با دارا بودن حدود ۴۰۰۰ عنوان مواد شنیداری و بریل علاوه بر اعضای بینای خود به نابینایان و کم‌بینایان نیز سرویس لازم را ارائه می‌دهند بازدید به عمل آوردند.
کتابخانه عمومی رینگشتاید در مرکز ایالت زیلند قرار دارد و به صورت رابط بین مراجعین نابینا و کم‌بینا و کتابخانه ملی نابینایان عمل می‌کند.
روز ۲۸ آگوست، جلسات کنفرانس با سمیناری تحت عنوان «راه‌های غلبه بر موانع کتابخانه الکترونیکی از طریق مواد جایگزین» ادامه یافت:
اولین سخنران این جلسه Kjell Hansson از کتابخانه کتاب‌های بریل و گویای سوئد بود که مقاله‌ای تحت عنوان «توسعه نظام اطلاعات شنیداری دیجیتالی» ارائه کرد.
سپس آقای Hiroshi Kawamuru از انجمن ژاپنی بازپروری معلولین مقاله‌ای با عنوان: نتایج آزمایش جهانی Daisy (توسعه نظام اطلاعات شنیداری دیجیتالی) و Plextalk (نظام کتاب‌های گویا) قرائت نمود.
بعد از ایشان آقای Thomaa Kjellbery Christensen از کتابخانه ملی نابینایان دانمارک درباره کتابخانه دیجیتالی صحبت کرد.
جلسات صبح با سخنان آقای Robert Korsloot از کتابخانه شنیداری و بریل هلند که درباره «طراحی مراحل چاپ اوزالید نوارهای شنیداری» سخنرانی نمود، پایان یافت.
جلسه بعدازظهر با سخنرانی‌هایی درباره متون الکترونیکی و با سخنان آقای George Kerdcher تحت عنوان «ضبط صفحه برای نابینایان و مبتلایان به رعشه، متون سازمان یافته، کلید استفاده از اطلاعات» ادامه یافت و سپس آقای Stig Becker از مؤسسه معلولین سوئد راجع به «CESAR» (ارزیابی مقایسه‌ای جایگزینی‌های پرده‌ای برای مطالعه) سخنرانی کرد.
سخنران بعدی آقای Marten Verboom از مرکز مواد مطالعاتی گویا از کشور هلند بود که راجع به Visuel (تابلو اعلانات عمومی برای نابینایان) مقاله‌ای به جلسه ارائه نمود.
جلسات بعد از ظهر روز ۲۸ آگوست با طرح سؤالاتی پیرامون مسائل مطروحه در صبح شروع و با سؤال و جواب حضار و سخنرانان ادامه یافت. در پایان اعضای شرکت کننده جهت بازدید از آثار تاریخی منطقه به Ledreborg Castie عزیمت کردند.
در آخرین روز کنفرانس ابتدا آقای Michel Moodie از کتابخانه کنگره آمریکا درباره «خدمات کتابخانه کنگره برای نابینایان و معلولین جسمی و دسترسی به فهرست‌های پیوسته» سخنرانی داشت و پیرامون تجارب کتابخانه‌های آمریکا اطلاعاتی عرضه کرد.
سخنران بعدی این روز آقای Dick Tucker از کتابخانه آموزشگاه نابینایان و معلولین هلند بود که درباره TESTLAB (سیستم الکترونیکی آزمایش استفاده از ارتباطات دوربردی برای دسترس پذیری کتابخانه جهت نابینایان) مقاله‌ای به حضار جلسه ارائه نمود.
در ادامه آقای Kevin Carey از کتابخانه ملی سلطنتی انگلستان درباره «دسترسی به اطلاعات تجاری‌ـ فرصت‌های جهانی، دسترسی به جامعه اطلاعاتی، کسب درآمد، صحت و سلامتی و مصرف‌کنندگان کم‌بینا» سخنرانی کرد.
آخرین سخنران آقای David Mann از مؤسسه ملی سلطنتی نابینایان انگلستان بود که «درباره قانون حق مؤلف و حقوق نابینایان و کم‌بینایان» صحبت کرد.
کنفرانس در ظهر روز جمعه ۲۹ آگوست برابر با ۶/۶/۷۶ پایان یافت. در این همایش تعداد ۱۷۵ نفر از ۲۸ کشور جهان شرکت‌داشتند که بیشترین شرکت‌کننده از کشورهای دانمارک و ژاپن بوده است.
این همایش فرصت مناسبی برای شرکت‌کنندگان به وجود آورده بود که کاربرد تکنولوژی‌های متعدد و لزوم استاندارد برای رسانه‌های دیجیتالی (Digital Media) را برای برآورد نیازهای اطلاعاتی نابینایان در جهان بسنجد. در این نشست رهنمودهایی برای خدمات کتابخانه‌ای برای استفاده کنندگان بریل ارائه گردید تا دسترس‌پذیری بیشتر و راحت‌تر برای مواد بریل جهت نابینایان از طریق کتابخانه‌های دانشگاهی و کتابخانه‌های عمومی میسر ‌شود.
بر اهمیت منابع بریل در سوادآموزی نابینایان نیز مجدداً تأکید شد، بسیاری از کتابخانه‌های مربوطه کتاب‌های شنیداری (نوار کاست) تهیه می‌کنند بدون اینکه از شکل‌های دیگر بریل اطلاع داشته باشند در حالی که تکنولوژی متون الکترونیکی (Electronic Texts) مشکل سوادآموزی برای نابینایان را حل می‌کند و مطالعات در کشورهای سوئد، کانادا، ایالات متحده و . . . نشان می‌دهد که نابینایان می‌توانند به تحصیلات بالاتر دست یافته و فرصت بیشتری برای خدمت و استخدام داشته باشند.
با توجه به اینکه دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور با سازمان بهزیستی کشور تفاهم‌نامه‌ای در خصوص ارائه خدمت به نابینایان منعقد نموده و اقداماتی در جهت تهیه و خرید کتاب‌های بریل و نوارهای گویا صورت گرفته و به تعدادی از کتابخانه‌ها ارسال شده است، با شرکت این جانبان در همایش مذکور و آشنایی نزدیک با فعالیت‌ها و اقدامات سایر کشورها برای نابینایان و کم‌بینایان امید آن می‌رود که با سرمایه‌گزاری بیشتر و عنایت تمامی مسئولین محترم ذیربط بتوانیم خدمات بیشتری به آنان ارائه نماییم و با توجه به تشکیلات و فعالیت کتابخانه ملی نابینایان دانمارک که در ارائه خدمت به نابینایان و کم‌بینایان بسیار موفق می‌باشد، یک مرکز تولید و عرضه مواد فرهنگی برای نابینایان و کم‌بینایان و کلیه کسانی که به دلیلی نمی‌توانند مواد چاپی را مطالعه کنند ایجاد شود تا کتابخانه‌های عمومی کشور را تغذیه نماید، به امید آن روز.