کتابخانه نابینایی در عصر اطلاعات، نقش ایفلا و اتحادیه جهانی نابینایان

کتابخانه‌ نابینایی در عصر اطلاعات
نقش ایفلا و اتحادیه جهانی نابینایان (WBU)

رزمری کاواناگ(رئیس كمیته دائمی كتابخانه‌های نابینایان ایفلا)
ترجمه اسماعیل وزیری(دانشجوی كارشناسی علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه شاهد)
(پیام بهارستان، خرداد ۱۳۸۲ـ شماره ۲۴، از ۱۵ تا ۱۷)

این مقاله توسط رزمری كاواناگ به پنجمین جلسه عمومی اتحادیه جهانی نابینایان (۲۰-۲۵ نوامبر سال ۲۰۰۰ در ملبورن استرالیا) ارائه شده است.
هدف از برگزاری کنفرانس، بررسی نقش و اهمیت فعالیت انجمن ملی کتابداران است و این که چرا مشارکت مهمترین نقش را در مجمع جهانی نابینایان ایفلا، ایفا می‌کند.
خدمات کتابخانه‌ای در جهت سازماندهی و اشاعه تمامی جنبه‌های دانش‌ها صورت می‌گیرد که بنیاد سواد و فرهنگ یادگیری است. خدمات کتابخانه‌ای رایگان در جوامع پیشرفته، اساس مردم سالاری، شهروندی، توسعه اقتصادی و اجتماعی و همچنین تحقیق و آموزش است. مطالب زیر از راهنمای G.8 انجمن جهانی اطلاعات در ۲۲ جولای ۲۰۰۰ اقتباس شده است.
انگیزه ما حرکت مداوم در جهت دسترسی به اطلاعات سودمند و جهانی است. ما نیز توجه خاصی به نیازهای جامعه عقب مانده معلولان، اشخاص مسن و همچنین معیارهای مفید و استفاده مؤثر از اطلاعات خواهیم داشت. همچنین متعهد به ایجاد فرصت‌هایی برای پرورش و توسعه سواد و فناوری اطلاعات و مهارت‌های یادگیری و تربیت مادام العمر برای شهروندان می‌شویم و با رفتن به کلاس درس و کتابخانه و داشتن مدرسان ماهر در فناوری اطلاعات و منابع چند رسانه‌ای به سوی هدف دیرینه خود تلاش خواهیم کرد.
رهبران کشورهای پیشرفته و ثروتمند، اهمیت سرمایه‌های معنوی، مهارت‌ها و کتابخانه‌ها را در تغییر شکل اوضاع اجتماعی و اقتصادی می‌دانند. ما آنچه را که از نظر آنها برای کل جامعه مناسب است برای نابینایان در موقعیت‌های مکانی و زمانی مختلف مناسب می‌انگاریم.
در این رابطه چالش‌های زیادی وجود دارد. هشتاد درصد نابینایان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند که اکثریت آنها بی‌سواد هستند و به کتابخانه دسترسی ندارند. آنها در شرایط اجتماعی و فقر بیشتری نسبت به عامه مردم به سر می‌برند. آنها فقیرترین فقرا هستند.
نود و پنج درصد کودکان نابینا در بسیاری از مناطق جهان در مدرسه حاضر نمی‌شوند و طرز خواندن الفبای بریل را نمی‌دانند.
در جهانی که اطلاعات هر دو یا سه سال دو برابر می‌شود، کمتر از سه تا پنج درصد از مواد منتشر شده قابل دسترسی است. از دانش‌آموزان نابینای خواسته می‌شود که به کمتر از ۵ درصد از مطالبی که دانش‌آموزان با چشمان سالم برای آنها آماده کرده‌اند دسترسی داشته باشند. و در بسیاری از کشورهای درحال توسعه هیچ منبع اطلاعاتی قابل دسترسی در کتابخانه وجود ندارد.
کتابخانه‌ها برای افراد نابینا بزرگترین تولید کننده و توزیع‌کنندگان منابع قابل دسترسی می‌باشند، اما آیا آنها برای سود بردن از پیشرفت‌های نوین در خدمات کتابخانه‌های رقومی دارای جایگاه مناسبی می‌باشند یا خیر؟
SLB تنها نهادی است که در همه جا بهبود فرصت‌ها موقعیت‌ها و درک نیازهای خاص کتابخانه‌ها و همچنین علاقه و نیاز مردم نابینا در سرتاسر جهان را مدنظر دارد. در اینجا دوازده طرحی را شرح خواهیم داد که ایفلا و سازمان جهانی نابینایان در نظر گرفته است که این ابتکارات سبب در ک بهتری از کتابخانه می‌شود.
حمایت از دسترسی به اطلاعات به عنوان یکی از حقوق اساسی افراد نابینا
دسترسی به اطلاعات یکی از حقوق اساسی است که در فصل نوزده بیانیه جهانی حقوق بشر تأکید شده است و در قوانین و مقررات کتابخانه‌ها در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است.
بسیاری از کشورها از طریق سرمایه‌گذاری و تصویب خدمات رایگان کتابخانه‌ای و نصب شبکه ارتباطی ملی بدون در نظر گرفتن موقعیتها و محدودیت‌ها برای تقسیم منابع ملی بین افراد جامعه نسبت به اعطای این حق توجه خاصی دارند. از کتابخانه‌های عمومی باید به عنوان بستری مناسب برای کمک به افراد نابینا از طریق مالیات بر خدماتی که عموم مردم پرداخت می‌کنند بهره گرفت و با استفاده از کتابخانه‌های ملی و محلی در جهت حمایت از برنامه‌های بازاریابی و آموزشی برای دولت‌ها و مصرف‌کنندگان، فعالیت نمود.
تمایز بین خدمات کتابخانه‌ای و خدمات نسخه‌برداری: بیشتر کتابخانه‌های نابینایان دور از کتابخانه مرکزی قرار دارند. غالباً بین خدمات کتابخانه‌ای و خدمات نسخه‌برداری اشتباهاتی رخ می‌دهد. خدمات کتابخانه‌ای مناسب این اطمینان را به شما می‌دهد که مناسب‌ترین اطلاعات در یک موضوع معین در اختیار شماست. بیشتر این اطلاعات در جهان امروز در قالبی خواهد بود که شما قادر به تبدیل کردن آن به حروف بریل یا گوش دادن به گفتار خواننده خواهید بود. استفاده کنندگان نابینایانی هستند که ماه‌هاو سال‌ها در انتظار تکثیر اثری هستند که اطلاعات آن از منابع دیگر و اغلب شکل الکترونیکی موجود است.
ایجاد خطای صفر برای تکثیر یک اثر
تکثیر، پر هزینه، کاهنده و گسترده است. یک کتاب ممکن در یک کشور یا ایالت چندین مرتبه منتشر شود. تکثیر غالباً به خاطر عدم توانایی کتابخانه‌ها به تحقیقات مناسب دیگر است. لازمه سرمایه‌گذاری اجتناب از تکثیر است.
ضرورت اتصال کتابخانه‌های نابینایان به کتابخانه مادر از جمله استانداردهای سازماندهی و اشاعه مجموعه است؛ استاندارد به عنوان مشخصه‌ای تجملاتی برای مجموعه کتابخانه در نظر گرفته نمی‌شود. اما کتابخانه‌های بدون استاندارد قادر به ثبت و بازیابی و اشتراک موضوعات جهت گسترش شبکه اطلاعاتی مجموعه کتابخانه نیستند. کتابخانه‌هایی که نمی‌توانند خود را با این استانداردها همسو نمایند خود را از بهترین مطالب و موضوعات کتابخانه‌ی رقومی آینده که پیوسته در حال توسعه هستند محروم ساخته‌اند.
همکاری منظم برای اشتراک منابع
تجهیزات گرانی وجود دارد که بدون یک فرآیند توزیع مناسب تأثیر کمی بر افزایش اطلاعات دارند. کتابخانه مفید با مشارکت کتابخانه‌های دیگر خدمات بیشتری ارائه می‌کنند. در عوض بیشتر کتابخانه‌های نابینایان به تنهایی فعالیت می‌کنند.
در اینجا سه پیشنهاد برای استفاده بهتر از کتابخانه‌ها ارائه می‌شود که در ارائه خدمات بیشتر بی‌تأثیر نیست:
الف: مشارکت با کتابخانه‌های محلی و دانشگاهی که به اینترنت دسترسی دارند و می‌توانند در مکان‌یابی متن‌ها و موضوعات الکترونیکی و تبدیل آنها به حروف بریل یا شکل‌ها و قالب‌های دیگر و همچنین آموزش کارمندان در کتابخانه‌ها برای افراد نابینا مفید باشند.
ب: استفاده از خدمات کتابخانه‌ای سیار برای تحویل کتاب‌های بریل، تجهیزات صوتی و یا نوار کتاب‌ها برای افرادی که خانه‌نشین هستند و یا در مناطق دور دست زندگی می‌کنند.
ج: ایجاد شبکه‌های تعاونی، منطقه‌ای به منظور اشتراک در تجهیزات، منابع، تخصص، فناوری که این نوع فعالیت‌های وزارتخانه آموزش و پرورش در این مناطق و پیشگامان صنعت فناوری اطلاعات می‌توانند به توسعه خدمات کتابخانه کمک کنند را در بر می‌گیرد.
حمایت مشترک از طرح‌های خدماتی عمومی
افراد نابینا به خدمات عمومی و دسترسی به اطلاعات در جوامع خود نیاز مبرم دارند. طرح‌های مشارکتی، فعالیت با کتابخانه‌های عمومی، دانشگاهی یا ملی را برای افراد نابینا توسعه می‌دهد. بیانیه ایفلا ـ یونسکو، وظیفه تبلیغات کتابخانه‌های پیشرفته را که یکی از خدمات کتابخانه‌های عمومی در جهت حمایت از نابینایان می‌باشد، ارج می‌نهد. از راهنمای خدمات کتابخانه‌ای برای بهبود سیاست‌ها و حمایت مردم استفاده کنید. تقاضای اشتراک طرح‌های عمومی برای تهیه اطلاعات رایگان برای آحاد جامعه، بدون در نظر گرفتن نوع اطلاعات به معنی جایگزینی کتابخانه‌های عمومی با کتابخانه‌های نابینایان نیست، بلکه به تهیه اطلاعات بیشتر منجر می‌شود.
تشویق و ترویج بهترین عملکرد: مطالعه عملکردهای موفق و تأکید دولت‌های جهان برای آگاهی از این عملکردها این چرخه را بازسازی نمی‌کند. بخش کتابخانه‌ای نابینایان ایفلا طرحی مبنی بر پیشنهاد بهترین عملکرد برای هیأت علمی ایفلا (اس ال بی) ارائه داده است که پیشنهاد کننده بهترین نظریه در سال ۲۰۰۰ معرفی می‌گردد.
ایجاد ارتباط گسترده با ناشران و عمده‌فروشان: حقوق مؤلف مجاز است آنچه را کتابخانه‌ها تولید می‌کنند یا به هم امانت می‌دهند را محدود سازد. زمان زیادی برای تغییر و توزیع آنها و تنظیم قانون حق مؤلف در هر کشور لازم است. بخش کتابخانه‌ای نابینایان ایفلا در حال ارزیابی امتیاز بین المللی دارندگان حق مؤلف و ناشران کتابخانه‌های نابینایان به منظور دسترسی به مواد دیداری و شنیداری و فایلهای الکترونیکی از فهرست‌های مورد نیازشان می‌باشند.
استفاده از فناوری رقومی عصر اطلاعات به منظور تهیه مطالب بیشتر برای نابینایان
امروزه کتابخانه‌های مادر و کتابخانه‌های نابینایان خود را برای به دست آوردند اطلاعات بیشتر و اشاعه آنها آماده می‌کند. حرکت به سوی کتابخانه‌های رقومی یکی از انواع این کتابخانه‌هاست. موضوعات الکترونیکی قابلیت تکثیر سریع‌تری نسبت به سایر منابع دارند. کتابخانه‌های پیوسته از طریق فناوری قادر به دسترسی به اطلاعات بیشتر هستند. کتابخانه‌ها و سازمان جهانی نابینایان طرح‌هایی مبنی بر آموزش و دسترسی به فناوری اطلاعات برای رفع نیازهای نابینایان ارائه می‌دهند.
توسعه اشتراک فهرستگان از طریق کتابخانه کنگره: گروه اس ال بی مسئول تهیه فهرستگان کتابخانه کنگره است که شامل موجودی‌های بعضی از کتابخانه‌های نابینایان در جهان می‌باشد. قبل از تهیه مواد از طریق فهرستگان کتابخانه به مکان‌یابی آنها بپردازید. شما می‌توانید نسخه‌های از این فهرست را با استفاده از سی دی رام یا از طریق دسترسی به شبکه درون خطی برای کتابخانه خود تهیه کنید.
به کارگیری مهارت‌های صحیح: کتابخانه نیاز به کارمندانی دارد که به چگونگی فراهم‌آوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و همچنین با شبکه‌های اطلاعاتی کتابخانه اینترنت، فناوری اطلاعات، نقل و انتقال سیستم‌ها آشنا بوده و قادر به استفاده از فناوری‌ها و استانداردها باشند. به چنین افرادی متخصصان موضوعی گفته می‌شود اما متأسفانه بعضی از گروه‌های کتابخانه‌ای نابینایان به خاطر کمبود آموزش خود را از شرکت در بهترین برنامه‌های ایفلا محروم می‌کنند.
تأکید بر همکاری با ایفلا و بخش کتابخانه‌ای نابینایان ایفلا: ایفلا باید تأمین‌کننده قسمتی از بودجه آموزشی هر کتابخانه باشد، این نشان می‌دهد که این امر موجب توسعه خدمات کتابخانه‌ای به طور گسترده در ۱۳۵ کشور شده است. ایفلا بودجه لازم برای توسعه کتابخانه‌ها را تأمین نمی‌کند. برای مثال بودجه اختصاص یافته به گروه کتابخانه نابینایان ایفلا قابل توجه است.
کمیته مرکزی گروه کتابخانه نابینایان ایفلا متشکل از بیست نفر سرتاسر جهان عضو دارد که مهمترین فعالیت آنها، تهیه و ایجاد فرصتهای لازم برای توسعه طرح‌های مشارکتی، آموزشی و آگاهی از خدمات کتابخانه‌ای توسعه فناوری و کتابخانه‌های رقومی است. اولین دوره کلاس‌های آموزشی سیستم‌های کتابخانه و خدمات اینترنتی کتابخانه‌ها برای افراد نابینا در ماه مارس ۲۰۰۱ در ایالت کینگدام برگزار شد. کنفرانسی با موضوع کتابخانه‌های رقومی و فرهنگ یادگیری در عصر اطلاعات برای نابینایان در ۱۸-۱۵ آگوست ۲۰۰۱ در واشنگتن برگزار شد. اس ال بی درصدد ارزیابی خود در کمک به دانش‌آموزان، کتابداران حرفه‌ای و کارمندان کتابخانه‌ها می‌باشد و همچنین از طریق برگزاری جلسات آزاد از پیشنهادهای مفید برای بهبود خدمات کتابخانه‌ای برای نابینایان استقبال می‌کند. جهت بهبود خدمات نابینایان فرصت‌های آموزشی زیادی وجود دارد. اما مشارکت کتابخانه‌های نابینایان برای بهبود خدمات کتابخانه‌ای به تنهایی کافی نیست. بیشتر از ۸۰ کتابخانه عضو گروه کتابخانه‌ای نابینایان ایفلا هستند که شش نفر ظرفیت خالی جهت پذیرش اعضای جدید وجود دارد. با همکاری در بخش سرمایه‌گذاری نابینایان ایفلا در جستجوی نمایندگانی از آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین هستیم و از طرح‌های ارائه شده در این مناطق حمایت می‌کنیم.
اس ال بی با بخش‌ها و گروه‌های وابسته به ایفلا که حوزه یونسکو و سازمان تجارت جهانی را تحت پوشش قرار می‌دهد همکاری نزدیکی دارد و با فنون و استانداردهایی که به کار می‌برد به تنهایی از توسعه مالی برای بهبود مجموعه برنمی‌آید.
وجود کتابخانه برای بهبود سطح سواد و فرهنگ در جوامع متمدن امروزی ضروری است. بخش کتابداری گروه نابینایان ایفلا نمی‌تواند فناوری‌ها و کمبود منابع را در جوامع در حال پیشرفت حل کند. اس ال بی نمی‌تواند با اهدای تعدادی کتاب بریل موفق به ایجاد کتابخانه شود.
اس ال بی باید کشورهای در حال پیشرفت را به طرف عصر اطلاعات سوق دهد. که در این امر اراده و مهارت به عنوان دو عامل مؤثر شناخته می‌شوند. ایفلا از طریق گروه کتابخانه‌ای نابینایان خود، برای ایجاد چارچوبی که کتابخانه‌های آینده نابینایان در آن به عنوان بخشی از شبکه ارتباطی جهانی اطلاعات با مجموعه‌ای هدفمند برای تمام استفاده کنندگان خود، علی‌رفم موقعیت اقتصادی و عوامل دیگر، پیشنهادهایی را ارائه می‌کند. مسائل و استانداردهای کتابخانه‌های نابینایان نیاز به راه حل مشارکتی دارد. اما سازمان جهانی نابینایان و ایفلا باید با همکاری یکدیگر برای حمایت و ایجاد خدمات کتابخانه‌ای مناسب فعالیت کنند. و در پایان با درک بهتری از این مطالب شما قادر به فهم چگونگی نقش کتابخانه بر سطح سواد و فرهنگ افراد جامعه خواهید بود.