تألیف دایرةالمعارف خط بریل

تألیف دایرت المعارف خط بریل

گفت‌وگو با محمد نوری
شناسه
دفتر فرهنگ معلولین در حال نهایی كردن دائرةالمعارف خط بریل است و تا پایان سال ۱۳۹۳ حداقل به صورت مجازی روی اینترنت منتشر خواهد كرد. آقای محمد نوری در مصاحبه‌ای با خبرنگار توان‌نامه با بیان مطلب فوق به سؤالات ما پاسخ گفت.

* انگیزه شما برای تألیف دانشنامه خط بریل چیست؟
– دفتر فرهنگ معلولین كه از ۱۷ مهرماه ۱۳۹۰ كارش را زیر نظر جناب حجة الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی آغاز كرد، از ابتدا خط‌مشی فرهنگ سازی و ارتقاء و توسعه فرهنگ معلولیت را در دستور كارش قرار داد. هشت گروه علمی از جمله گروه دانشنامه نگاری را راه‌اندازی كرد. در طی سه ماه، دانشنامه نابینایی، دانشنامه معلولین، دانشنامه كحاله، دانشنامه پار المپیك برنامه ریزی و تا حدود تألیف آنها پیشرفت داشت. هم اكنون دانشنامه نابینایی به اتمام رسیده و در حال ویرایش علمی است.
اما از سال گذشته چند دانشنامه جدید مطالعه شد. یعنی ضرورت آنها احساس شد. یكی دانشنامه خط بریل و دوم دانشنامه كتاب گویا و سوم فرهنگنامه شخصیت شناسی بوده دانشنامه خط بریل به دلیل ضرورت‌ها سریع‌تر كار شد و اكنون مراحل پایانی تألیف مقالات را طی می‌كند.
پس انگیزه ما یكی دستور تشكیلاتی بود؛ یعنی دفتر فرهنگ معلولین وظیفه خود می‌داند این طرح‌ها را اجرا كند؛ دوم فقدان چنین اثری در جهان و نیاز مبرم به چنین اثری در ایران و جهان اسلام است.

* سبك و شیوه این دانشنامه چگونه است؟
– دانشنامه‌های مدرن كه در یكصد سال اخیر تألیف و عرضه شده معمولاً‌ یكی از دو شیوه اطلاع‌رسانی یا دانش محوری پیروی كرده‌اند. دانشنامه و دائرة المعارف در تعریف ما تعریف یكسان و همانند دارند و برخی از اینها عرضه اطلاعات موجود در یك قلمرو را وظیفه خود می‌دانند و بعضی دیگر شناسایی مباحث و مسائل یك موضوع علمی و تنظیم الفبایی آن را وظیفه خود می‌دانند.
دانشنامه كتابداری و اطلاع‌رسانی از پوری سلطانی؛ دایرة المعارف جهان نوین اسلام از اسپوزیتو و ترجمه گروهی از مترجمان؛ دانشنامه ناشنوایان از محمد نوری و ده‌ها دانشنامه دیگر به شیوه اطلاع‌رسانی تألیف شده‌اند. اما دایرة المعارف بزرگ اسلامی از سید كاظم بجنوردی، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیة از سید حسن امین و ده‌ها تألیف اینچنینی دیگر مباحث و موضوعات یك یا چند علم را بر اساس ضوابطی كه اهمّ آن تنظیم الفبایی مدخل‌ها است تدوین و عرضه كرده‌اند.
دانشنامه خط بریل دقیقاً تابع مدل یا شیوه اطلاع‌رسانی است.

* تعداد مدخل‌ها و انواع آنها را توضیح دهید؟
– تا كنون حدود ۱۱۰۰ مدخل شناسایی و كار شده است و پیش‌بینی می‌شود تا ۱۵۰۰ مدخل برسد. انواع آنها عبارت‌اند از: معرفی كتب به خط بریل و كتب درباره خط بریل؛ گزارش نهادها و مؤسسه‌های آموزشی، پژوهشی، خدماتی و انتشاراتی بریل؛ معرفی پایگاه‌های مهم روی شبكه‌ جهانی؛ معرفی نشریات ویژه بریل؛ موضوعات و مفاهیم مثل تاریخ بریل، كوتاه نویسی، قواعد؛ شخصیت شناسی اعم از بنیان‌گذاران، خادمان، منتقدان، نویسندگان به خط بریل، ترویج كنندگان و پژوهشگران؛ كتابخانه‌های دارای آثار بریل؛ دستگاه‌ها و وسایل نگارش با خط بریل.
در واقع تمامی مدخل‌های این دانشنامه ذیل هشت گروه فوق طبقه بندی شده‌اند.

* اهمیت و تأثیر و سودمندی آن؟
– نابینایان به دلیل فقدان حس و قدرت بینایی، باید با حس شنوایی یا حس لامسه یادگیری خود را تكمیل كنند. یعنی لامسه و منابع بریل و شنوایی و كتاب گویا جایگزین چشم و بینایی و منابع مكتوب می‌گردد. اما روان‌شناسان و كارشناسان تعلیم و تربیت بارها با تجربه به دست آورده‌اند كه نابیناها فقط نمی‌توانند به شنوایی تكیه كنند و حتماً باید از لامسه و منابع برجسته هم استفاده كنند.
از طرف دیگر در ایران حداقل آمار نابینایان و كم بینایان شدید را ۷۰۰ هزار نفر و حداكثر آن را ۴ میلیون نفر گفته‌اند. این تعداد انسان اگر به خوبی آموزش داده نشوند كَل و سربار جامعه خواهند شد و اگر به روش درست آموزش دیده و مهارت آموزی آنان تكمیل شود، مشاركت اجتماعی داشته و بخشی از مشكلات جامعه را رفع می‌نمایند.
وقتی دو موضوع فوق را كنار هم می‌گذاریم، اهمیت خط بریل را می‌یابیم. اما این دانشنامه چه خاصیتی خواهد داشت، اولاً به مربی‌ها و استادان بریل اطلاعات و آگاهی‌هایی می‌دهد كه با چشم باز، نابینایان را آموزش دهند؛ دوم اینكه دانش آموزان با آگاهی و درایت به یادگیری بریل می‌پردازند؛ سوم اینكه تجربه‌های مقولاتی مثل كوتاه نویسی در اختیار نسل جدید قرار می‌دهد، چهارم گردش اطلاعات و تبادل جهانی اطلاعات را سرعت می‌بخشد.

* وضعیت بریل در ایران نسبت به دیگر كشورها چگونه است؟
– حدود سال ۱۳۰۰ش بریل وارد ایران شد ولی در مصر زودتر وارد شد. یعنی حدود یك سده در ایران سابقه دارد و تحولات مختلف داشته است. در برخی مقولات جلوتر هستیم ولی در برخی زمینه‌ها در حال عقب افتادن هستیم. در كشورهای عربی جهان اسلام، هر سال چندین همایش بین‌المللی، كتب متعدد و متنوع، تحقیقات بسیار عرضه می‌شود، مراكز گوناگون دارند و مهم‌تر در نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی، جایگاه مستقل و ویژه برای خط بریل در نظر گرفته‌اند.
فقط یك مورد بگویم که از این مورد می‌توان وضعیت را در ایران دانست. دائرة المعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام دو دائرة المعارف بدون بریل و مهم در ایران است. این اثرها گویای اندازه پیشرفت تحقیقات در ایران است. متأسفانه هیچكدام در حرف ب به بریل و در خ به خط بریل نپرداخته‌اند. حتی مدخل ارجاعی هم ندارند.

* از نظر زمانی و از نظر حجم این دانشنامه كی و با چه حجمی منتشر می شود؟
– دانشنامه اطلاع‌رسانی معمولاً ۱۵ ماهه تولید می‌شوند، ما تا پایان امسال وقت داریم تا به اتمام رسانده و عرضه كنیم. اما مراكز تولید اینگونه آثار در جهان تلاش می‌كنند در یك جلد عرضه كنند تا استفاده از آن و حمل و نقل راحت باشد. پیش بینی می‌شود یك جلد حدود هزار صفحه‌ای بشود.

* قلمرو جغرافیایی و تاریخی و علمی آن؟
– تلاش كرده‌ایم همه كشورهای جهان اسلام را مطالعه كنیم، البته جناب حجة الاسلام و المسلمین آقای شهرستانی در حدّ دیگر تولیدات اعتبار مالی می‌دهند، و امكان مسافرت و مطالعه حضوری نیست؛ بلكه از طریق كتابخانه‌های آنلاین و نشریات بین‌المللی مطالعه می‌كنیم.
از نظر تاریخی از وقتی توجه نابینایان به حس لامسه به عنوان جایگزین حس بینایی جلب شد، در قلمرو آورده‌ایم. البته پس از اختراع آقای بریل، رونق یافت و مدخل‌ها از این دوره تا كنون بسیار زیاد است.
از نظر زبانی و ملت‌ها، تجربه‌ها و دستاوردهای همه كشورها و ملت‌ها در قلمرو است. البته اگر بخواهیم همه بریل اروپا و امریكا را بیاوریم بسیار حجیم خواهد شد و اساساً چنین بودجه و امكاناتی هم نداریم؛ از اینرو بریل موجود در اروپا و امریكا منحصر خواهد شد به منابع مرجع، سازمان‌ها و نهادهای پژوهشی و آموزشی و شخصیت‌های مبتكر و مهم.
اما بریل در جهان اسلام محدود به قلمرو خاصی نیست و هر آنچه صید كنیم، معرفی می‌كنیم.

* كسانی كه با این طرح همكاری كرده‌اند، چه افرادی بوده‌‌اند؟
– این پروژه متكی به خود معلولین یا پژوهشگر است، یعنی از كسانی كه در بریل كار كرده‌اند استدعا كردیم كه زندگی‌نامه یا گزارشی از كارشان بدهند. اغلب افرادی كه همكاری كردند كارشناس امور معلولین و خبرویت در این موضوع دارند.

* در پایان از اینكه وقت خود را در اختیار این مصاحبه گذاشتید تشكر می‌كنیم.