راهنمایی مربی های دانش آموزان بریل خوان در کلاس عادی

راهنمایی مربی های دانش آموزان بریل خوان در کلاس عادی

السي رائوا؛ ترجمه شراره قدوسي فريد

آموزش كودكان بريل خوان،‌ ويژه و منحصر به فرد است. معلمان با كمي سازگاري و انطباق مي‌توانند به چگونگي موفقيت خود پي ببرند. اولين گام اين است كه تشخيص دهند براي كودك نابينا یا كودكي با بينايي محدود، يادگيري شبيه چه چيزي است. كودكي كه فاقد بينايي طبيعي است بايد اصول و مقدمات همه چيز را بياموزد:‌ نحوه راست نشستن، سينه خيز رفتن و غيره. هشتاد درصد از آنچه يك نوزاد ياد مي‌گيرد از طريق حس بينايي مي‌باشد. بنابراين منطقي است كه كودك نابينا بر اساس تصادف ياد نگيرد و اين امر آموزش و مداخله به هنگام دوران كودكي را براي يادگيري و رشد بسيار حايز اهميت مي‌نمايد. عملكرد كودكان نابينا حتي با آموزش به موقع معمولاً كمتر از همسالان بينا مي‌باشد زيرا برای او چيز زيادي براي يادگيري وجود ندارد اگر چه درس‌هايي در زندگي وجود دارد كه بدون بينايي نمي‌توان آنها را كاملاً درك كرد. براي مثال مفهوم بلندي چيست؟ چگونه كسي تفاوت ميان انسان قد بلند،‌درخت بلند و ساختمان بلند را براي فردي شرح مي‌دهد كه تا كنون آنها را نديده است؟ يا چگونه ابرهاي سفيد در آسمان آبي را توصيف مي‌كند یا چهره شهر پس از طوفان و گردباد را بيان مي‌نمايد، یا حالت چهره فردي را توصيف مي‌كند كه وحشت زده است؟
معلماني كه با كودكان نابينا كار مي‌كنند بايد آنها را در درك و انجام مهارت‌هاي مفاهيم پايه مانند گردي كمك نمايند. يك كودك نابينا بايد بياموزد كه سكه، توپ و هم چنين چرخ گرد است و اين‌ها نمونه‌هايي از اشيايي گرد هستند. از آنجايي كه اشياء مذكور اندازه مختلفي دارند و به گونه‌اي متفاوت احساس مي‌شوند شايد دانش‌آموز چگونگي اطلاق گردي به آنها را درك نكند.
كودك زماني قادر به اطلاق گردي به تمام اين اشياء است كه مفهوم آن را كاملاً درك كند. كودك با نقص بينايي شديد به ندرت درسي را در يك جلسه درك مي‌كند و به خوبي ياد مي‌گيرد. يك بار به يك يكي از دانش‌آموزهايم گفتم كه عينك جديدي دارم، او در جواب گفت پدرش هم لنز جديدي دارد. وقتي پرسيدم لنز چيست؟ در پاسخ گفت نمي‌دانم. در زبان انگليسي نيز كلمات بسياري وجود دارد كه مي‌توان به شيوه‌هاي مختلف آنها را به كار برد و گاهي مفاهيم گيج كننده‌اي پيدا مي‌كنند براي مثال، يك پرنده پرواز مي‌كند، يك هواپيماي جت نيز پرواز مي‌كند اما يك پرچم چگونه پرواز مي‌كند؟ معلمان كارآمد و واقعي هميشه از دانش‌آموز نابينا سؤال مي‌كنند يا موقعيت‌هايي را ايجاد مي‌كنند كه وي درك كلمه را نشان دهد. آموزش كودك با نقص بينايي را مي‌توان به يك ساختمان تشبيه كرد. یعنی جزيي از دانش روي جزء ديگر قرار مي‌گيرد مانند يك طبقه كه روي طبقه ديگر قرار دارد. حال سؤال اين است كه آيا اين ساختمان بنايي يك طبقه خواهد بود يا يك آسمان خراش؟ راه ديگر براي تجسم اين مطلب اين است كه تصوير يك مثلث معكوس را در ذهن خود ترسيم كنيم يادگيري فقط با يك مفهوم كوچك آغاز مي‌شود، اين مفهوم گسترش مي‌يابد و براي آموزش مفاهيم ديگر به كار مي‌رود بنابراين هرم مذكور از انتها به ابتدا ساخته مي‌شود.
اکنون بياييد به نكاتي توجه كنيم كه شايد براي استفاده در كلاس مفيد باشند.
چند اصل كلي درباره دانش‌آموزان بريل خوان
* قانون طلايي آموزش كودكان نابينا اين است كه هيچ‌گاه كاري برايشان نكنيم كه آنها خود قادر به انجام دادن آن هستند.
* به ياد داشته باشيد اين دانش‌آموز درست مانند ساير دانش‌آموزان است مگر با نقص بينايي، او كودكي است كه تحت تعليم قرار مي‌گيرند نه يك فرد نابينا.
* زماني را براي ملاقات با دانش‌آموز برنامه‌ريزي كنيد، در نتيجه مي‌توانيد خود را معرفي نماييد و در موقعيتي تك به تك با يكديگر آشنا شويد ضمن اينكه فرصت خوبي در اختيار وي قرار مي‌دهيد تا كلاس را بررسي كند.
* در خلال اولين ملاقات از دانش‌آموزان بخواهيد نحوه نوشتن، خواندن،‌ يادداشت برداري و غيره خود را شرح دهد. زماني را برنامه‌ريزي كنيد تا بتوان اطلاعات مذكور را در اختيار كلاس قرار داد. دانش‌آموزان عادي هميشه به تجهيزات و وسايل ويژه علاقه‌مند هستند بنابراين اگر براي امتحان اين تجهيزات فرصتي به آنها بدهيد، زماني‌كه وسايل مذكور به كار برده مي‌شوند دانش‌آموزان كمتر دچار حواس پرتي و آشفتگي مي‌گردند.
* از دانش‌آموز بخواهيد وضعيت چشم خود را شرح دهد، اين مهارت مهمي است كه وي در باقيمانده زندگي به آن نيازمند است با مطرح كردن موضوع در هر بار، شرح وضعيت مذكور كمي آسان‌تر مي‌گردد.
* برخي دانش‌آموزان از بينايي كمي برخوردارند، از آنها بخواهيد آنچه را مي‌توانند ببينند برايتان بازگو كنند.
* وقتي مي‌خواهيد كودك را لمس كنيد او را مطلع نماييد در غير اين‌صورت ممكن است با اين كار وي را بترسانيد و يا تهديد نماييد.
* به ياد داشته باشيد حدود ۷۰ درصد ارتباط‌ها غير كلامي است. دانش‌آموز نابينا حالت چهره شما و ايما و اشاره‌هايتان را نمي‌بيند و نمي‌داند چه لباسي پوشيده‌ايد،‌ كودك بايد بياموزد اين اطلاعات حياتي و مهم را از ساير واكنش‌هايي به دست آورد كه در كلاس جريان دارد. شرح موقعيت‌هاي موجود براي فرد نابينا بسيار سودمند است.
* درس‌ها يا گفت‌وگوها را ضبط كنيد، در نتيجه مي‌توانيد صداي خود را بشنويد. دانش‌آموز با نقص بينايي از طريق صدايتان شما را حدس زده و شناسايي مي‌كند، درست مانند افراد بينا كه مايلند از طريق نگاه ديگران را شناسايي كنند شما بايد آگاه باشيد كه به نظر ديگران چگونه جلوه مي‌كنيد.
* هميشه وقتي با دانش‌آموز ملاقات مي‌كنيد يا به او خوشامد مي‌گوييد خود را معرفي نماييد،‌ ساير دانش‌آموزان و كاركنان را نيز به اين كار تشويق كنيد. دانش‌آموز با نقص بينايي سرانجام ياد مي‌گيرد كه افراد را از طريق صدايشان شناسايي كند. لطفاً‌ ديگران را از نزديك شدن به دانش‌آموز و پرسيدن اين سؤال كه «من چه كسي هستم» منع كنيد. اين كار او را در وضعيت بدي قرار مي‌دهد و مي‌‌تواند آزار دهنده باشد. چنانچه شما در وضعيت مشابهي قرار بگيريد و نام فرد سؤال كننده را فراموش كنيد چه احساسي خواهيد داشت؟
* هنگام صحبت با دانش‌آموز ابتدا نام او را صدا كنيد در غير اين صورت شايد دانش‌آموز تشخيص ندهد كه با او صحبت مي‌كنيد. معمولاً صداهاي بسياري در كلاس وجود دارند كه گيج كننده و مزاحمند صدا كردن نام دانش‌آموز نابينا مانند برقراري ارتباط چشمي با فرد بينا مي‌باشد.
* به ساير اعضاي كلاس بياموزيد هنگام صحبت كردن با دانش‌آموز نابينا نام او را صدا كنند و در صحبت‌ها بگويند (تمرين اين كار بسيار مفيد است). اين كار در واقع به كودك كمك مي‌كند نام هم كلاسي‌هاي خود را ياد بگيرد و با آنها دوست شود.
* به كودك اجازه ندهيد از ناتواني خود به عنوان يك بهانه و تكيه گاه استفاده كند. از او انتظار داشته باشيد كه درست مانند ساير دانش‌آموزان مسؤول،‌ وظيفه شناس و مؤدب باشد.
* در مواقعي بايد تطبيق و سازگاري وجود داشته باشد، اين موقعيت‌ها را بيان كرده و دانش‌آموز با نقص بينايي را در ارايه راه حل درگير كنيد. اين امر به وي كمك مي‌كند تا حل كننده مسأله باشد. مشاركت در چنين وضعيتي به تقويت و بهبود عزت نفس دانش‌آموز كمك مي‌كند و اين امر با توانمند ساختن او در هدايت يادگيري، زندگي و آموزش خود ميسر مي‌شود.
* دانش‌آموز نابينا را تشويق نماييد و موقعيت‌هايي را ايجاد كنيد كه وي به نحو مؤثري به فرد ديگري كمك كند، دانش‌آموزان استثنايي غالباً ياد گرفته‌اند كه كمك گيرنده باشند نه كمك كننده، وقتي افراد بينا به فردي كمك مي‌كنند مي‌توانند لذت را در چشمان وي ببينند فرد نابينا بايد نحوه كمك كردن و پاداش گرفتن از تجربيات را بياموزد.
* لغات خود را تغيير ندهيد عبارت‌هاي مانند «آيا شما مي‌بينيد» عبارت‌هاي رايجي هستند كه همه به كار مي‌برند. به خاطر داشته باشيد شما سعي مي‌كنيد به كودك با نقص بينايي كمك نماييد تا در جهان بينا زندگي كند.
* به دانش‌آموز نمره‌اي را بدهيد كه خود كسب كرده است. نمره كاذب به يادگيري يا موفقيت او كمك نمي‌كند.
* چنانچه جوهر يا غذايي را روي بدن يا لباس دانش‌آموز با نقص بينايي مشاهده كرديد به طور جداگانه وي را آگاه سازيد.
عوامل و مسايل مربوط به كلاس
* هر كلاس براي نگهداري كتاب‌هاي درسي بريل به يك محل نگهداري نياز دارد. همه كتاب‌هاي ايالتي به خط بريل موجود مي‌باشند ولي شامل چندين جلد بزرگ هستند.
* دانش‌آموزان بريل خوان به دليل اندازه كتاب‌ها و تجهيزات خود نيازمند فضاي كاري بزرگي هستند به همين منظور ميز تحرير يا ميز ديگري براي آنها تهيه نماييد.
* يادگيري مشترك با كار گروهي روش آموزشي مؤثري براي دانش‌آموز بريل خوان است كه به گسترش دوستي كمك مي‌كند و يادگيري را بهبود مي‌بخشد.
* هر دانش‌آموز با نقص بينايي يك برگه تغيير و تحول خواهد داشت كه در ابتداي سال يا نيم سال تحصيلي به او داده مي‌شود. چنانچه متوجه تغييرات نمي‌شويد لطفاً از معلم دانش‌آموز با نقص بينايي سؤال كنيد. از آنجايي كه تغييرات مذكور بخشي از برنامه آموزش انفرادي (IEP) دانش‌آموز است بسيار ضروري مي‌باشند.
* فضاي كلاس را به گونه‌اي ترتيب دهيد كه در خلال فيلم‌ها، گردهمايي‌ها يا وقايع خاص فردي كنار دانش‌آموز با نقص بينايي بنشيند. اين امر در واقع به موقعيت شناسي و تمركز بر موضوع كمك كرده و از خيالبافي جلوگيري مي‌كند.
* از دانش‌آموز با نقص بينايي انتظار زيادي داشته باشيد،‌ از او انتظار داشته باشيد تا از قوانين رفتاري يكساني پيروي كند و كيفيت كارش مانند ديگران باشد.
* با دانش‌آموز يك طرح حالت فوق العاده تدوين كنيد. تخليه كلاس يا مدرسه را با معلم يا يك جانشين تمرين كنيد كه مي‌تواند يك دانش‌آموز مسؤول باشد.
* بر اين نكته تأكيد كنيد كه دانش‌آموز هنگام حركت در اطراف كلاس يا مدرسه مهارت‌هاي حركتي خود را به كار برد. چنانچه متوجه موضوع نمي‌شويد از معلم جهت يابي و تحرك كمك بگيريد.

اطلاعات ديگر
* از يك هفته قبل، نسخه‌اي از مطالبي را به معلم دانش‌آموز با نقص بينايي بدهيد كه بايد به بريل تهيه شود. براي تهيه برگه كار به خط بريل در مقايسه با تايپ معمولي وقت بيشتري صرف مي‌شود. آماده كردن برگه‌هاي رياضي مي‌تواند يك ساعت به طول انجامد لطفاً براي تهيه مطلب به قدر كافي وقت صرف كنيد.
* گزارش سه ماهه‌اي را كامل كنيد كه معلم دانش‌آموز با نقص بينايي هر شش هفته برايتان مي‌فرستد. اين روش بسيار خوبي براي بهبود ارتباط ميان معلمان است.
* در ابتداي سال يا نيم سال تحصيلي درباره طرح‌ها يا مقالات ويژه مورد نياز با معلم دانش‌آموز با نقص بينايي صحبت كنيد. اطلاعيه پيشرفت براي دانش‌آموز و معلم اين امكان را به وجود مي‌آورد تا مطالب ويژه را از كتابخانه درخواست كنند.
* مهارت‌هاي اجتماعي غالباً نقاط ضعف دانش‌آموزان با نقص بينايي هستند. چنانچه متوجه مي‌شويد كه دانش‌آموز با حالت‌هاي بدي پشت ميز مي‌نشيند، داراي رفتار غير دوستانه بوده يا بي توجه مي‌باشد، لطفاً او را اصلاح كرده و معلم دانش‌آموز را آگاه سازيد. تعليم و تربيت كودك نابينا فراتر از موارد تحصيلي مي‌باشد. اگر كودكي خواندن و نوشتن را بياموزد اما تعامل موفقيت‌آميز با ديگران را ياد نگيرد در نتيجه در معرض خطر انزوا و تنهايي خواهد بود. مهارت‌هاي اجتماعي براي هر كسي حايز اهميت است اما براي دانش‌‌آموز با نقص بينايي از اهميت ويژه‌اي برخوردار مي‌باشد.
پایان
نویسنده چند دهه از عمرش را به تدریس و تعلیم و تربیت معلولین نابینا اختصاص داد. چون خودش نابینا بود، علاقه ذاتی به این شغل داشت. اساساً به عنوان شغل به آن نگاه نمی‌کرد؛ بلکه وظیفه خود می‌دانست که در این زمینه تلاش کند.
منبع
مترجم این مقاله را از طریق اینترنت یافته و پس از ترجمه در مجله تعلیم و تربیت استثنایی ش۴۶ و ۴۷، مهر و آبان ۱۳۸۴ (ص۱۹-۲۲) منتشر کرد.