زير ساخت‌هاي اشتغال: بررسی موردی کارنامه دفتر فرهنگ معلولین

ارتباطات
دفتر فرهنگ معلولین هر هفته مهمانانی از شخصیت‌های مختلف داخلی و خارجی دارد. نیز در سمینارها و همایش‌ها شرکت می‌نماید تا کارشناسی‌ها و نظریات خود را بیان کند. در چهار ماه اخیر حداقل چهار سخنرانی در همایش‌ها توسط نمایندگان این دفتر اجرا شده و حداقل در ده نشست و جلسات کارشناسی حضور داشته است. سخنرانی زیر توسط نماینده این دفتر در سمینار سماوات ارائه شده است.

زير ساخت‌هاي اشتغال: بررسی موردی کارنامه دفتر فرهنگ معلولین

سخنرانی مدیر دفتر فرهنگ معلولین در سمینار سماوات، کاشان، 27- 30 آبان ماه 1392

قرار است اين همايش درباره ابعاد، موانع، عوامل و ديگر جنبه‌هاي اشتغال معلولین به بررسي بنشيند. اينجانب هم، صحبت خود را در همين باره و با عنوان زيرساخت‌ها و مباني اشتغال البته در چارچوب اقداماتی و کارنامه دفتر فرهنگ معلولین بیان کنم.

با سلام خدمت همه سروران و حضار عزیز؛ استحضار دارید که دفتر فرهنگ معلولین حدود 2 سال است کارش را آغاز کرده و از نظر تشکیلاتی وابسته به مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث می‏باشد. این مؤسسه زیر نظر نماینده تام الاختیار حضرت آیت الله العظمی سیستانی مدظلّه اداره می‏شود. نماينده ايشان، جناب حجت الاسلام والمسلمين سيد جواد شهرستاني زیدعزه هستند كه علاقه ويژه به امور معلولين و اهتمام به ايجاد زندگي آبرومندي براي آنان دارد. خط‏مشی دفتر فرهنگ معلولین، تأمین نیازهای فرهنگی‌ـ دینی معلولین در سراسر جهان است.
در اين فرصت محدود مي‌خواهم به يك پرسش كه بسياري مطرح كرده‌اند و در ذهن بسياري هست جواب بدهم. از ما مي‌پرسند: هدف و خط‌مشي دفتر فرهنگ معلولين براي حل مشكلات به ويژه سامان‌دهي به اشتغال معلولين چيست؟
حضار محترم عنایت دارند که اشتغال، امروزه در جهان یک مقوله چند بعدی و نیاز به کارشناسی و تحليل علمی دارد. به سادگی نمی‏توان از کنار آن گذشت و برای آن نسخه‏های ساده پیچید.
شیوه سنتی برای اشتغال معلولین اینگونه است: راه اندازی کارگاه خیاطی، نجاری و منبت‌کاری و آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای به آنان؛ پس از چند ماه آموزش، کارگاه تولیدی تأسیس می‌شود یا افراد آموزش دیده به مراکز تولیدی یا نهادهای کاریابی معرفی می‌شوند.
اکثر یا همه مراکز معلولیتی در ایران و در کشورهای در حال توسعه به این شیوه‌ها با مسأله اشتغال معلولین برخورد کرده‌اند. البته تا اندازه‌ای موفق بوده‌اند. اما جمعیت زیاد و رو به ازدیاد معلولین ما را به فکر واداشت تا به سراغ راه کار دیگری برویم.
شیوه سنتی در جهان مدرن که به سرعت آمار معلولین رو به ازدیاد است، نمی‌تواند کارآیی داشته باشد. حداقل در کنار این شیوه باید روش‌های دیگر راه اندازی شوند. برای اینکه کارآیی روش سنتی معلوم شود یک مثال می‌زنم: شهر تهران با 15 میلیون نفر جمعیت اگر فقط 50000 معلول خواهان کار داشته باشد. با اینکه در تهران بسیار بیشتر است ولی حداقل را فرض می‌کنیم. و هر مرکز در هر دوره شش ماهه یکصد نفر کارآموز جذب کند. پس در تهران باید پانصد مرکز دایر باشد ولی هم اکنون ده مرکز هم نیست. مشکل بعدی پس از آموزش، بازار کار ایران، آیا ظرفیت جذب این تعداد معلول کارآموخته را دارد؟ قطعاً پاسخ سؤال منفی است.
اما شیوه‌ای که دفتر فرهنگ معلولین به سراغ آن رفته و می‌‌خواهد نه تنها اشتغال بلکه بسیاری از مشکلات جامعه معلولین را سامان‌دهی کند، متکی به سه مقوله زیر است:
1. اطلاع رساني 2. فرهنگ سازي 3. نهادسازي
مقولات اشتغال معلولین است را با فعال شدن در این سه حوزه می‌توان سامان‌دهی کرد.
از حضار محترم كه همگي اهل فكر و تجربه‌اند و در زمينه مسائل معلولين كارشناس مي‌باشند، خواهشمندم درباره اين سه مقوله توجه فرمايند. چون تا این سه پایه به طور اساسی اجرا نشود وضعیت اشتغال مطلوب نخواهیم داشت؛ همینطور در امور اقتصادی، مشکلات اجتماعی و فرهنگی معلولین هم به نظام پویا و پایدار نمی‏رسیم.
جهان مدرن به سراغ راه‌کارهای خود بازده می‌رود، از قدیم گفته‌اند چاه را اگر آب در آن بریزی فایده ندارد و باید خودش آب بدهد. نظام معلولین را باید کاری کرد که خودش مشکلاتش حل شود.

اطلاع رساني
اولين و مهم‌ترين زير بناي اشتغال اطلاع‌رساني است. تعداد معلولين، پراكندگي اجتماعي آنان، اينكه چند درصد معلولين اشتغال دارند و چند درصد ندارند آنهايي كه اشتغال دارند مقدار درآمدشان چقدر است؟ آنهايي كه اشتغال ندارند از چه طريق زندگي مي‌گذرانند و بالاخره ده‌ها سؤال اينچنيني هست كه هرگونه تحليل و برنامه‌ريزي و تصميم درباره امور اقتصادي و اشتغال معلولين وابسته به پاسخ‌گويي به اين سؤالات است.
اساساً اينكه نهاد‌هاي دولتي در ايران و ديگر كشورهاي جهان اسلام در يكصد سال اخير نتوانسته‌اند مشكلات معلولين را حل كنند يك دليل مهم آن نداشتن اطلاعات از جنبه‌هاي مختلف زندگي و معيشت و نهادهاي اجتماعي معلولين است. بعد از اين هم تا وقتي اطلاعات واقعي در اختيار نداشته باشيم، نمي‌توانيم اين مشكلات را حل كنيم. اينجا لازم است عرض كنم كشورهايي مثل كويت و قطر در دو دهه اخير قدم‌هاي بلند و اساسي در زمينه اشتغال معلولين برداشته‌اند و از طريق وقف مشكلات معيشي و اشتغال معلولين را تا حدي حل كرده‌اند.
مديريت اوقاف در اين كشورها نخست به گردآوري اطلاعات پرداخت، پس از آن توانستند به سرعت به رفع مشكلات معلولين اقدام كنند.
اما دفتر فرهنگ معلولين چه كارهايي در اين زمينه انجام داده است:
1. ايجاد بانك اطلاعات معلولين
روز نخست كه دفتر تأسيس شد از معاونت‌هاي بهزيستي سؤال شد اگر اطلاعاتي بخواهيم شما داريد؟ يا بانك اطلاعات داريد؟ پاسخ آنها منفي بود.
اما بانكي كه درصدد راه‌اندازي بوده‌ايم، طرح بسيار گسترده‌اي است و در دل خود حدود 15 بانك فرعي دارد. مثل بانك نويسندگان معلول، بانك ناشنوايان، بانك نابينايان، بانك پايان‌نامه‌هاي معلولين، بانك نشريات معلولين در سراسر جهان،‌ بانك هنرمندان، بانك نقاشان، بانك آثار هنري معلولين و غيره.
عنايت كنيد اگر چنين اطلاعاتي گردآوري شود و در سراسر جهان معلولين از طريق اين بانك‌ها به يكديگر وصل شود، تحول و انقلاب بزرگي در فرهنگ و جامعه معلولين رخ خواهد داد. اما وضعيت دفتر در اين زمينه، ما ديديم اگر بخواهيم كل طرح را اجرا كنيم نياز به حداقل 5 برابر بودجه مصوب داريم، ساختمان و تشكيلات بزرگ نياز است. از اينرو فكر كرديم گام به گام جلو برويم يعني هر سال بخشي از كار بانك را جلو ببريم.
روي وب سايت فرمي با عنوان بانك معلولين نخبه در اختيار عموم قرار داده‌ايم كه مثلاً هنرمندان معلول با پر كردن آن عضو بانك هنرمندان مي‌شوند.
بنده همينجا استدعاي عاجزانه از همه شما عزيزان دارم، اساسي‌ترين و زيربنايي‌ترين كار براي اشتغال ايجاد بانك‌هاي اطلاعات معلولين است. اينكه فلان مؤسسه، بازارچه كالا راه‌اندازي كند و آش و لباس دست‌دوز معلولين را بفروشد خيلي خوب است ولي تأثير و دامنه بُرد آن چقدر است؟؛ با اينكه همان مؤسسه امكانات مالي و امكانات براي برداشتن قدم‌هاي مهم‌تر دارد. اعلام مي‌نمايم طرح بانك آماده است و ضرورت آن قطعي است اگر حدود 20 مؤسسه‌اي كه اينجا تجمع دارند جلسه‌اي بعد از اين همايش براي اين منظور داشته باشند و با گفتگو و تقسيم كار اجراي اين طرح را قطعي نمايند، مي‌توان گام‌هاي بلندي برداشت.
2. اطلاع رساني جاري
حضار محترم اكثر شما بهتر از بنده تجربه داريد كه گاه يك اطلاع كوچك زندگي و سرنوشت آدمي را عوض مي‌كند. فلان تيم ورزشي در فلان كشور اروپايي از معلولين عضو مي‌پذيرد و فلان معلول كاشاني شرايط لازم را دارد و با عضويت در آن تيم سرنوشت او عوض مي‌شود. يا فلان معلول كه دارد پايان‌نامه مي‌نويسد اگر كتاب يا نشريه‌اي كه در فلان كشور منتشر شده را در اختيار داشته باشد مسير تحقيقات و پايان‌نامه‌اش عوض خواهد شد و راه زندگي او تغيير مي‌كند؛ فلان شركت صنعتي از معلولين كارگر و كارمند استخدام مي‌كند ولي معلولين تهران يا قم اطلاعي ندارند و سال‌ها گاه تا پايان عمر بيكار مي‌مانند. اين مثال‌ها ذهني نيست و واقعيت‌هاي جاري مي‌باشد.
اما در عرصه ورزش،‌ كتاب، نشريه، فرهنگ، صنعت، كشاورزي، تغذيه،‌ پزشكي،‌ دارو،‌ وسايل كمك بينايي، وسايل كمك شنوايي و ده‌ها سر فصل ديگر اطلاع رسانی مناسب و به هنگام و جامع براي معلولين وجود ندارد.
براي نمونه فردي تعريف مي‌كرد و مي‌گفت در يك شهر كوچك اعلام كرديم هر بيمارستان و هر پزشك يك صدم از وقتش را رايگان در اختيار معلولين قرار دهد و مثلاً از يكصد بيمار معمولي يك معلول را ويزيت نمايند. مي‌گفت مشكلات درمان معلولين در اين شهر مرتفع و حل شد. يعني اطلاع رساني به نهادها پزشكي و سپس با اطلاع رساني به معلولين، راه براي رفع مشكلات پزشكي آنان به صورت رايگان هموار شده است.
حضار محترم خبرگزاري دانشجويي يا خبرگزاري قرآني كه دارند تلاش مي‌كنند چه توجيهي براي تأسيس آنها بوده يعني چند درصد جامعه‏ی ما، دانشجو يا پژوهشگر قرآن بودند تا نياز به خبرگزاري تخصصي باشد و اینگونه خبرگزاری‏ها تأسیس شود.
قطعاً جمعیت معلولين بيشتر است اگر آمار معلولين ايران حداقل 7 ميليون نفر باشد اين جمعيت نسبت به همه اقشار بيشتر است، آيا اينان خبرگزاري نمي‌خواهند؟ حداقل اينان يك نشريه ماهانه اطلاع رساني نمي‌خواهند؟ تا اطلاعات رخدادهاي ورزشي، فرهنگي و غيره را از سراسر جهان در اختيار آنان قرار دهد؟ مديران محترم مراكز معلولين، كارشناسان محترم ما چاره‏ای نداریم سطحي نگري را كنار گذاشته و به امور زير بنايي بپردازيم و اطلاع رسانی جاری و روزانه از رخدادهای مرتبط به معلولین را سامان‏دهی نماییم.
اما دفتر معلولين چكار كرده است:
1- تأسیس وب سايت مرجع و به روز، با حداقل هزینه.
2. راه‏اندازی نشريه توان‌نامه كه فقط گرايش اطلاع رساني دارد و شماره يكم آن چاپ شده است.
در زمينه اطلاع رساني جاري و روزانه بيابيم جلسات هماهنگي داشته باشيم و فكر اساسي بكنيم. جشنواره‌اي براي عكس معلولين داشتيم، يكي از شركت كنندگان مي‌گفت من با شركت در این جشنواره مسير زندگي‌ام عوض شده است.
نشريه توان‌نامه فصلي و دوماهه است اگر شما عزيزان اراده كنيد مي‌توانيم با كمك هم این نشریه را ماهانه منتشر كنيم و حتی به دو هفته برسانیم.
مدیران محترم اطلاع رسانی در دنیای مدرن کلید حلّ همه مشکلات است. هزینه‌های آن هم زیاد نیست. خود معلولین هم می‌توانند بخش‌های مختلف آن را مدیریت کنند. در سخت‌ترین شرایط و مشکل‌ترین مسائل اگر اطلاعات واقعی و صادقانه به مردم بدهیم، مردم به کمک خواهند آمد، خود معلولین گره‌های کور را باز می‌کنند. سال 1368 جلسه‌ای با برخی ناشنوایان داشتیم و قرار شد دایرة المعارف ناشنوایان را تدوین کنیم و از این طریق اطلاع رسانی نمایی. این کتاب در سال 1375 منتشر شد. از آن تاریخ تا حالا بارها زنگ زده‌اند و گفته شده فلان مرکزی که در این کتاب معرفی کرده‌اید تماس گرفتیم و در آن مشغول شدیم و نمونه‌های فراوان دیگر که با اطلاعات مختصری که در این کتاب آمده گره‌گشایی شده است.

فرهنگ سازي
اولين زيربناي اشتغال، اطلاع‌رساني بود و دومين زيربنا فرهنگ سازي است. تا ذهن، فكر و باور معلولين و مديران مراكز معلوليتي وضعيت مطلوب نداشته باشد، مثلاً اگر اميد و باور به اصلاح و ساختن آينده نباشد و برعكس به پوچ‌گرايي و بي‌معنا بودن جهان باور داشته باشیم، نمي‌توان از اشتغال و سامان‌دهي به معيشت سخن گفت.
پيامبر اكرم(ص) مي‌فرمايد انّي بعثت لا تمم مكارم الاخلاق. بنابراين نخستين و اساسي‌ترين گام اخلاق و تفكر است و فرهنگ سازي يعني اصلاح اخلاق و باور.
فرهنگ سازي از يك جهت سه جنبه دارد معلولين،‌ جامعه و مديران مراكز معلوليتي. يعني اين سه قشر اگر اخلاق و باور و تفكر مطلوب پيدا كنند، فرهنگ سازي شكل مطلوب گرفته است. در سخن مشهور امام حسين(ع) براي معلولين هم از سه دسته معلولين، مردم و خادمان معلولين نام برده شده است. حضرت مي‌فرمايد معلولين در اين زمان كه يزيد و حكومت استبدادي حاكم است پشتيبان ندارند؛ مردم هر كدام به اندازه امكاناتشان بايد احساس مسئوليت كرده و حداقل بايد از خادمان معلولين تشكر شود.
متأسفانه جامعه معلولین از مشکلات و کمبودهای فرهنگی بسیار رنج می‏برد. آمار تألیف و چاپ کتاب‏های درباره مسائل معلولین بسیار اندک است. در ایران سالانه حدود 4 عنوان کتاب جدید و مطلوب برای معلولین منتشر می‏شود؛ سالانه حدود 5 پایان‏نامه خوب درباره‏ی موضوعات معلولیتی دفاع می‏گردد؛ و دیگر آمارها و شاخص‏های فرهنگی بسیار نازل و ناراحت کننده است. مردم اگر حداقل با سوره عبس آشنا باشند یا با داستان حضرت ایوب در قرآن آشنا باشند، ذهنیت و روحیه آنان نسبت به معلولین کاملاً دگرگون می‌شود.
اما کارنامه دفتر فرهنگ معلولين در این زمینه عبارت است از:
1- نشر كتاب راهنما
به منظور توجيه معلولين، جامعه و مديران تلاش كرده‌ايم، موضوعات مهم مثل مناسب سازي، ازدواج، اشتغال، حقوق معلولين را در يك كتاب كوچك، خيلي خلاصه و به روش راهبردي و توجيهي و مؤثر توضيح دهيم و اطلاعات لازم را عرضه نماييم.
ظرف دو سال اخیر حدود يكصد عنوان از اين آثار توليد شده و حدود چهل عنوان از آنها به چاپ رفته و نشر يافته . متن آنها رو روي سايت دفتر موجود است.
2- الگوسازي
الگو و مقتداي معلولين كيست؟ چه شاخص‌هايي در الگوسازي بايد مراعات گردد؟ آيا الگو، فرد بي‌خاصيت، بدون انگيزه، بي‌حوصله، گوشه‌گير و منزوي است؟ يا الگو فلان دانشمند معلول است كه به رغم نابينايي ده‌ها كتاب از او باقي مانده و تأثير جدي مثلاً در علوم حديث بر جاي گذاشته است.
دفتر تلاش كرده هر شخصيت در يك كتاب كوچك، با ادبيات روان و جذاب به معلولین و جامعه بشناساند و از اين طريق الگوسازي کند. محاسن اخلاقی و کارهای مثبت افراد شاخص در این آثار معرفی شده است.
3- انتقال تجارب و دستاوردها
دفتر با تلاش فراوان و به رغم مصائب زياد تلاش كرده از طريق تألیف دائرة‌المعارف‏ها و دیگر آثار مرجع تجارب جهاني را منتقل نمايد تا فرهنگ‌سازي مبتني بر عناصر تجربي و واقعي شكل بگيرد.
عزيزان حاضر، دائرةالمعارف و كتب مرجع براي معلولين ايران و جهان اسلام و همه كشورها يك نياز اساسي و جدي است همانطور كه از اسمشان پيدا است، دانشنامه‌ها، دائرةالمعارف‌ها، كتابشناسي‌ها، مجموعه‌ها،‌ اصطلاح‌نامه‌ها و راهنماها، مرجع و زير بناي فرهنگ مي‌باشند. اما در عرصه معلولين دفتر اقدام به تألیف چند كتاب مرجع کرده است:
دفتر تلاش کرد با رهنمون گرفتن از توصیه‏های جناب حجت الاسلام والمسلمین سيد جواد شهرستانی به جاي مخارج زائد در برخي زمينه‌ها مثل ساخت بناي مجلل، و تبليغات كم خاصيت و دکوراسیون زیبا؛ كتب مرجع تدوين شود. اتاق مدیر این دفتر 8 متر مربع و همراه با معاونش در آنجا هستند. بدون هیچ دکوراسیون و فقط یک میز و صندلی ساده. اگر در مراکز معلولیتی، هزینه‌هایی که برای امور غیر ضروری است تجمیع و پروژه‌های فرهنگ سازی راه اندازی شود، بسیار مؤثر است.
دفتر فرهنگ هم اكنون مشغول تأليف دائرةالمعارف پارالمپيك يا ورزش معلولين، دائرةالمعارف نابينايي و نابينايان، دائرةالمعارف معلوليت حركتي،‌ دائرةالمعارف كحاله و نيز مشغول چند عنوان كتابشناسي است. ولي به دليل محدوديت‌ها فقط توانسته‌ايم دائرةالمعارف نابينايي را تقريباً به مراحل آخر نزديك كنيم. بقيه را هم از 20 درصد تا 70 درصد آماده كرده‌ايم.
اگر کسانی امكاناتي دارد و نيز علاقه به این پروژه‏ها دارد حاضريم مشاركت نماييم و كتاب‌ها به اسم دو يا سه يا چند مؤسسه يا با قراردادي مشخص، منتشر نماییم. یا کلاً پروژه را پس از استیذان از ریاست محترم واگذار نماییم.
4- جشنواره‌ها
همایشی برای مربیان معلولین داشتیم و به 50 برگزیده جایزه داده شد. اینان در فرهنگ سازی بسیار مؤثر بوده‌اند. نیز همایشی برای عکس داشتیم و تلاش کردیم مقوله عکس و فیلم را در جامعه در جهت فرهنگ سازی فعال نماییم.
5- دیگر طرح‌ها
برای فرهنگ سازی غیر از مواردی که عرض شد، طرح‌های دیگر در دفتر کارشناسی شده یا به مرحله اجرا رسیده و یا هنوز شروع نشده است. برای نمونه سخنان معصومین(ع) را همراه با طرح‌های جذاب به صورت تابلو در هزار عنوان منتشر کردیم. اگر مراکز برای فرهنگ سازی طرح نیاز دارند، اعلام نمایند و تماس بگیرند، طرح‌هایی مؤثر در اختیارشان می‌گذاریم. خلاصه بدون فرهنگ سازی نمی‌توان اشتغال مناسب داشت. ابتدا باید ذهنیت مردم، کارخانه‌دار، مدیران آماده گردد. پس از آماده سازی روحی و ذهنی آنان، خودشان با انگیزه به سراغ معلولین می‌آیند و برای اشتغال آنان تلاش می‌کنند.

نهادسازي
منظور از نهادسازي به عنوان سومین زیربنای اشتغال ايجاد سازمان‌هايي است كه ايده‌ها و تصميم‌ها را به عرصه عملي و اجرا نزديك كند. در همه زمينه‌ها، بدون تشكيلات كارآمد و فعال و بدون مديريت پويا، راه به جايي نخواهیم بُرد. اگر شما بهترين تفكر و بهترين ايده‌ها را داشته باشيد ولي تشكلي براي اجرا نداشته باشيد، آن تفكر و ايده مطلوب اجرايي نخواهد شد و به هدف نخواهيد رسيد.
پيامبر اكرم(ص) در سال‌هاي نخست بعثت مكتب را تأسيس كرد و اخلاقيات و تفكر مردم را عوض نمود و در مدينه تشكيلات ايجاد كرد، دولت مدني را تأسيس نمود. بنابراين يكي از امور زير بنايي نهادسازي است.
خوشبختانه در عرصه معلوليت بيست تا سي تشكيلات فعال و پويا هست ولي اينها با هم پيوند و ارتباط کامل ندارند يا كمتر دارند. تصور بفرماييد اگر معلولين هنرمند يا خياط درجه يك تربيت شوند و بهترين توليدات را داشته باشند ولي تشكلي نباشد تا كارهاي آنان را به دست متقاضی و خواهان برساند، مشتري و متقاضي پيدا كند، تبليغ كند، برای فروش برنامه‏ریزی کند؛ با نهادهای مصرف کننده تماس بگیرد، طرح با شكست مواجه خواهد شد.
نيز اگر همه به كارهاي موازي و تكراري بپردازند، قطعاً سرمايه‌ها هدر رفته و ثانياً كارهاي مهم‌تر زمين مي‏ماند. بنابراين چند كار اورژانسي و عاجل نياز است.
1. ايجاد دبيرخانه منتخب
در ماه گذشته در جلسه با جناب آقاي آتشك كه از مديران لايق و واقعاً ارزشمند در عرصه معلولين است و نیز در جلسه با جناب آقای مهندس سلطان‏زاده که ایشان هم عمرشان را در خدمت در این‏راه گذاشته‏اند، بر اين نكته تأكيد داشتند و نيز طرحي آماده كرده بودند.
2. تدوين آيين نامه و شرح وظايف
3. ثبت اتحاديه مؤسسات معلولين
لازم است نهادي به صورت اتحاديه تأسيس و پس از ثبت عضوگيري كند.
4. نشست‌هاي سه ماه بين اعضاء
در اين نشست‌ها سه كار عاجل انجام شود يا يك هفته جلسات هر روزه داشته و سه رشته كار را تصويب كنند.
– نقشه راه پنج ساله (طرح جامع پنج ساله)
– مراحل اجراي طرح جامع و تقويم زماني براي اجراي مراحل
– تقسيم كار و تعيين وظايف
مانند ناشران و ديگر اقشار كه اتحاديه دارند، مؤسسات معلولين هم نیاز مبرم به اتحاديه دارند.
هم اكنون شرايطي است كه بايد به موضوعاتي مثل حقوق معلولين و‌ بيمه معلولين رسيدگي شود و تا اين موضوعات حل نشود ديگر مسائل حل نخواهد شد. از طرف ديگر هر مؤسسه به تنهايي نمي‌تواند به اينگونه مسائل برسد و بايد همه جمع شوند و براي اجرا و دفاع كامل از حقوق معلولين متحد شوند.
خلاصه اینکه نهادسازی یا راه‏اندازی تشکل فراگیر و پویا با توجه به ظرفیت‏های همه مراکز معلولیتی سومین زیربنای اشتغال است.
دفتر فرهنگ معلولین در زمینه نهادسازی، چند کار مقدماتی انجام داده است. اولاً برای مؤسسه‌های پویا و خلاق کتابهایی تدوین کرده است. از طریق این کتاب‌ها می‌توان تجارب و دستاوردها را منتقل کرد. دومین اقدام کار پژوهشی روی اتحادیه معلولین در کشورهای مختلف بوده است. برای مثال بررسی اتحادیه تولیدکنندگان کتاب گویا در امریکا به اتمام رسیده و در نشریه توان‌نامه درج می‌شود. یک جلد کتاب با عنوان «مراکز و مؤسسات معلولیتی ایران» در حال تدوین است. در سال 93 منتشر خواهد شد.
بهرحال اين سه مقوله يعني اطلاع رساني، فرهنگ سازي و نهادسازي سه مسأله مهم و زيربنايي معلولين در عرصه اشتغال است و بدون توجه و پرداختن به آنها اشتغال معلولین سامان نمی‏پذیرد.