مرجع شناسی معلولین در شبکه جهانی
اباذر نصر اصفهانی
مقدمه
جست‌وجوی منابع و اطلاعات یکی از پایه‌های اصلی هر تحقیق علمی و پژوهشی است. برای نوشتن یک مقاله یا پایاننامه خوب و مطابق با استانداردهای جهانی شما باید پیشینه و سوابق مربوط به سوژه تحقیق خود را مطالعه کرده و کاملا بر آن مسلط باشید که البته انجام این کار بدون استفاده از منابع اینترنتی غير قابل اجرا است يا بَد اجرا خواهد شد. رایگان و در دسترس بودن جدیدترین مجلات، کتب و مقالات پژوهشی فارسی و انگلیسی سراسر جهان از جمله مزایایی است که اینترنت به‌عنوان یک ابزار تحقیق قوی در اختیار کاربران گذاشته است. اما بسیاری از دانشجویان و محققانی که به تازگی وارد عرصه پژوهش شده‌اند، از رمز و رازهای یک جست‌وجوی حرفه‌ای در دنیای وسیع و بی‌پایان اینترنت بی‌اطلاع بوده و به‌طور شایسته از آن بهره نمی‌برند. در این گزارش شما با مهمترین پایگاه‌های اینترنتی مرجع در زمینه تحقیق و پژوهش آشنا خواهید شد.
مرجع‌شناسي به عنوان دانشي كه به منابع اصلي و زيربنايي و مرجع مي‌پردازد، با ظهور اينترنت، متحول شده است. هر دانش پژوه و دانشجويي، در هر رشته‌اي ضرورتاً بايد با رفرنس‌ها و مرجع‌هاي مرتبط با علوم مورد علاقه‌اش، آشنا باشد. بدون مرجع‌هايي مثل ديكشنري لغت، لغت‌نامه‌هاي چند زبانه، دائرةالمعارف‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها، كتابشناسي‌ها، كارهاي آموزشي و پژوهشي به سختي پيش خواهد رفت. از اينرو متصديان تعليم و تربيت، قبل از شروع به آموزش‌هاي اصلي، چند ساعتي، آموزش مرجع‌شناسي مي‌گذارند. چند متن آموزشي مرجع‌شناسي هم در چند دهه اخير منتشر شده است.
اما هنوز معلولين متن مرجع‌شناسي متناسب با كارهاي آموزشي و پژوهشي خود ندارند. اما اين مقاله در دو فصل به معرفي منابع مرتبط به معلولين و اينترنت و بانك‌هاي مهم اطلاعاتي مي‌پردازد.
اینترنت جامعه و فرهنگ معلولین را متحول ساخته است و می‌توان گفت مهمترین ابزاری است که تاکنون معلولین داشته‌اند. اما هنوز برخی از معلولین با این ابزار آشنایی کافی و کامل ندارند. به منظور آشناشدن بیشتر با اینترنت، منابعی که درباره این کشف بشری عرضه شده اینجا معرفی میشود. دفتر فرهنگ معلولین درصدد تألیف یک مجموعه کامل مرجع‌شناسي درباره اینترنت و چگونگی استفاده معلولين از آن و انتشار مجموعه‌اي به صورت کاغذی و گویا است. از اینرو از متخصصان استدعا داریم در این زمینه، دفتر را یاری فرمایند.
* منابع راهنما
در اين فصل منابعي معرفي مي‌شود كه اينترنت را به عنوان يك ابزار كارآمد براي معلولين معرفي مي‌كند؛ مشكلات و آسيب‌هاي اين ابزار را توضيح مي‌دهد؛ روش استفاده از اينترنت را به معلولين مي‌شناساند و بالاخره جنبه‌هاي مختلف اينترنت را براي توان‌خواهان تحليل و بررسي مي‌نمايد.
الف) کتاب
– تورهای اینترنتی مسافرت‌های مجازی ویژه معلولان و بیماران خاص، تدوین و تنظیم سازمان همیاری اشتغال دانش‌آموختگان (جهاد دانشگاهی)، تهران، موسسه کار و تامین اجتماعی، ۱۳۹۰، 58ص.
– دسترسی الکترونیک برای افراد کم‌توان، نادر غنی‌زاده وعلیرضا مقدمی و محمدجواد جعفریان، تهران، سازمان بهزیستی کشور، اداره کل روابط عمومی، ۱۳۸۷، 67ص.
ب) پایاننامه
ب‍ررس‍ی وض‍ع‍ی‍ت استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات توسط دانشجویان م‍ع‍ل‍ول دان‍ش‍گ‍اه‍ه‍ای علوم پزشکی ایران، تهران و ش‍ه‍ی‍د ب‍ه‍ش‍ت‍ی، ت‍ق‍ی ت‍ق‍ی‌‌پ‍ور، به راه‍ن‍م‍ایی ف‍اطم‍ه اس‍دی ک‍رگ‍ان‍ی و م‍ش‍اوره آمار ف‍اطم‍ه ح‍س‍ی‍ن‍ی، دان‍ش‍ک‍ده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات ب‍ه‍داش‍ت‍ی درم‍ان‍ی ایران، تهران، 1381.
این پژوهش با روش پ‍ی‍م‍ای‍ش‍ی – ت‍وص‍ی‍ف‍ی به ت‍ع‍ی‍ی‍ن وض‍ع‍ی‍ت استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات توسط دانشجویان م‍ع‍ل‍ول دان‍ش‍گ‍اه‍ه‍ای علوم پزشکی ایران، تهران و ش‍ه‍ی‍د ب‍ه‍ش‍ت‍ی م‍ی‌پ‍ردازد. جامعه مورد پژوهش شامل ک‍ل‍ی‍ه دانشجویان م‍ع‍ل‍ول، اع‍م از ج‍ان‍ب‍از و غ‍ی‍رج‍ان‍ب‍از در س‍ه دانشگاه علوم پزشکی ذک‍ر شده و تعداد کل جامعه پژوهش ۶۰ ن‍ف‍ر بوده است. ابزار گردآوری اطلاعات پ‍رس‍ش‍ن‍ام‍ه‌ای است با ۱۵ س‍وال به م‍ن‍ظر ت‍ج‍زی‍ه و ت‍ح‍ل‍ی‍ل اطلاعات از ج‍داول ت‍وزی‍ع ف‍راوان‍ی و ن‍م‍وداره‍ا استفاده شد. اک‍ث‍ری‍ت دانشجویان م‍ع‍ل‍ول دانشگاه علوم پزشکی ایران (5/62) از ف‍ن‌آوری اطلاعات استفاده م‍ی‌ک‍ن‍ن‍د، اما ۶/63 درص‍د از دانشجویان م‍ع‍ل‍ول علوم پزشکی ش‍ه‍ی‍د ب‍ه‍ش‍ت‍ی و 9/61 درص‍د از دانشجویان م‍ع‍ل‍ول علوم پزشکی تهران، از ف‍ن‌آوری اطلاع‍اع ب‍ن‍ا به دلای‍ل‍ی استفاده ن‍م‍ی‌ک‍ن‍ن‍د. درای‍ن پژوهش دلای‍ل ع‍دم استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات توسط دانشجویان م‍ع‍ل‍ول مورد مطالعه م‍ع‍ل‍وم میشود، که ب‍ی‍ش‍ت‍ری‍ن درص‍د در ع‍دم استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات 7/66 درص‍د در دانشگاه علوم پزشکی ایران به دل‍ی‍ل م‍ش‍ک‍لات جسمی م‍طرح میباشد. در دانشگاه علوم پزشکی تهران ع‍ل‍ت اصلی ع‍دم استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاع‍ت این بوده که چگونگی استفاده از آن را ن‍م‍ی‌دان‍س‍ت‍ن‍د 5/38 درص‍د و ه‍م‍ی‍ن ع‍ام‍ل ب‍الات‍ری‍ن درص‍د ع‍دم استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات را در دانشگاه علوم پزشکی ش‍ه‍ی‍د ب‍ه‍ش‍ت‍ی 7/35 درص‍د به خود اخ‍ت‍ص‍اص م‍ی‌ده‍د. در زمینه م‍وارد استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات توسط دانشجویان م‍ع‍ل‍ول‍ی که از این ف‍ن‌آوری استفاده م‍ی‌ک‍ن‍ن‍د، ی‍اف‍ت‍ه‌ه‍ای به دست آمده ح‍اک‍ی ازای‍ن است که ب‍الات‍ری‍ن درص‍د (۶۰ دص‍د) در دانشگاه علوم پزشکی ایران برای تهیه پایاننامه و ۵۰ درص‍د هم در دانشگاه علوم پزشکی تهران و هم در دانشگاه علوم پ‍ژش‍ک‍ی ش‍ه‍ی‍د ب‍ه‍ش‍ت‍ی برای تهیه گزارش تحقیقاتی است. به طورک‍ل‍ی منابع الکترونیک مورد استفاده درس‍ه دانشگاه م‍زب‍ور به ت‍رت‍ی‍ب اول‍وی‍ت عبارت است از: ۱) منابع ک‍ت‍اب‍ی ۲) منابع غ‍ی‍رک‍ت‍اب‍ی ۳) کتابهای درس‍ی ۴) اطلاعات كتابشناختي و ۵) چند رس‍ان‍ه‌ای‌‌ها از جمله ن‍ک‍ات م‍ش‍خ‍ص شده درای‍ن پژوهش این است که هنوز ف‍ن‌آوری اطلاعات ان‍طب‍اق پ‍ذی‍ر برای استفاده دانشجویان م‍ع‍ل‍ول در دان‍ش‍ک‍اه‌ه‍ای مورد ب‍ررس‍ی فراهم ن‍ش‍ده است و این گروه از دانشجویان ه‍م‍چ‍ن‍ان ن‍اگ‍زی‍رن‍د از ف‍ن‌آوری اطلاعات م‍ع‍م‍ول که برای افراد ع‍ادی درن‍ظر گرفته شده است، استفاده کنند و خود ه‍م‍ی‍ن ع‍ام‍ل ب‍اع‍ث شده است که کمترین م‍ی‍زان استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات صورت گ‍ی‍رد، ی‍ع‍ن‍ی ۵ س‍اع‍ت در ه‍ف‍ت‍ه که ح‍داق‍ل سطح استفاده به ش‍م‍ار م‍ی‌آی‍د.
سطح آشنایی دانشجویان م‍ع‍ل‍ول با مجموعه ت‍ج‍ه‍ی‍زات ف‍ن‌آوری ان‍طب‍اق پ‍ذی‍ر درح‍د ه‍ی‍چ است. در خ‍ص‍وص م‍ی‍زان فراهم بودن ام‍ک‍ان‍ات برای دانشجویان م‍ع‍ل‍ول، اک‍ث‍ری‍ت ق‍اطع افراد جامعه پژوهش م‍ع‍ت‍رف‍ن‍د به ای‍ن‍ک‍ه به ت‍ن‍اس‍ب نوع معلولیت آنها ت‍سه‍ی‍لات و ام‍ک‍ان‍ات ضروری برای استفاده از م‍اب‍ع اطلاعاتی فراهم ن‍گ‍ردی‍ده است. تنها در مورد ت‍رک‍ی‍ب‌ک‍ن‍ن‍ده‌ه‍ای ص‍وت‍ی و م‍ی‍زان ضرورت استفاده از آن در ب‍ی‍ن س‍ه دانشگاه ت‍ف‍اوت م‍ع‍ن‍ی‌داری وجود دارد (031/0 = (P اما درم‍ورد ضرورت استفاده از س‍اير ت‍ج‍ه‍ی‍زات ان‍طب‍اق پ‍ذی‍ر ب‍ی‍ن دانشجویان م‍ع‍ل‍ول س‍ه دانشگاه اخ‍ت‍لاف م‍ع‍ن‍ی‌داری وجود ن‍دارد از ی‍اف‍ت‍ه‌ه‍ای دی‍گ‍ر این پژوهش آن است که اک‍ث‍ری‍ت دانشجویان م‍ع‍ل‍ول مورد مطالعه (۷۴ درص‍د) ت‍ش‍ک‍ل‍ی ن‍ه‍ادی ت‍ح‍ت عنوان «دفتر خدمات ویژه معلولین« را در دان‍ش‍ک‍ده خود برای طرح و ب‍ررس‍ی م‍س‍ای‍ل، ایجاد ه‍م‍اه‍ن‍گ‍ی برای ح‍ل و فصل آنها، پ‍ی‍گ‍ی‍ری ام‍ور در راب‍طه ب‍ات‍ه‍ی‍ه ت‍ج‍ه‍ی‍زات مربوط به ف‍ن‌آوری اطلاعات برای خود ضروری و س‍ودم‍ن‍د ت‍ل‍ق‍ی مي‌كنند. این پژوهش مهمترین م‍ش‍ک‍لات دانشجویان م‍ع‍ل‍ول را در م‍وارد ذی‍ل م‍ی‌دان‍د: ۱) اس‍ت‍ق‍رار محل ک‍ن‍ون‍ی کتابخانهها و س‍ای‍ت‌‌های اینترنتی در طب‍ق‍ات غ‍ی‍ره‍م‍ک‍ف و ن‍ب‍ودن ب‍الاب‍ر، ۲) ف‍راه‍م‌ن‍ب‍ودن ام‍ک‍ان‍ات ویژه معلولین در زمینه استفاده از ف‍ن‌آوری اطلاعات، ۳) م‍ح‍دود بودن خ‍طوط اینترنتی و ۴) فقدان م‍ی‍ز کار قابل تنظیم در ای‍س‍ت‍گ‍اه کار رای‍ان‍ه‌ای و اینترنت
ج) مقاله مجله
«اينترنت براي معلولان قابل استفاده مي‌شود»، دانش و ک‍ام‍پ‍ي‍وت‍ر، ش 6، تابستان 1379، ص 23.
«بررسي مفاهيم يادگيري الكترونيكي و كتابخانه‌هاي مجازي و بيان اهميت آنها براي نابينايان»، رضا اطلسي، اطلاع يابي و اطلاع رساني، شماره 13، آبان 1387، ص 27.
«بزرگراههای اطلاعاتی و نابینایان»، نورمن کومبز، ترجمه تاج الملوک ارجمند، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش 33، بهار 1377، ص 106-110.
«پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده کودکان استثنایی»، بهنام بهراد، تعلیم و تربیت استثنائی، ش 3، مهر 1380، ص 20-22.
«پايگاه اطلاعاتي مؤسسه اروپايي آموزش و پرورش افراد داراي نيازهاي ويژه»، تعليم و تربيت استثنايي، ش 4-5، آبان 1380.
«دسترسي معلولان به وب»، ترجمه مهديه چراغيان، علم الكترونيك و كامپيوتر، دوره 23، ش 285، سال 1379، ص 126-130.
«فن آوری اطلاعات و معلولیتها»، صمد ساعی منش، تعلیم و تربیت استثنائی، ش 14، بهمن 1381، ص 1-2.
«کاربرد فناوریهای نوین در ارائه خدمات کتابخانه‌ای به معلولین جسمی»، فرشته دیده‌گاه و مرجان خجسته‌فر، اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، ش ۲۰، خرداد ۱۳۸۸، ص ۱۶ – ۲۵.
«مجموعه دستورالعملهاي W3C براي سهولت بخشيدن دستيابي معلولين به وب»، علم الكترونيك و كامپيوتر، ش 304، سال 1381، ص 97-98.
«معرفی پایگاه اطلاع رسانی در زمینه آموزش فراگیر»، تعلیم و تربیت استثنائی، ش 18-19، خرداد و تیر 1382، ص 81.
«معرفی پایگاه اطلاع رسانی در شبکه جهانی رایانه‌ها (اینترنت): پایگاه اطلاع رسانی انجمن جهانی portage»، ترجمه صمد ساعی منش، تعلیم و تربیت استثنائی، ش 10-11، تابستان 1381،ص 53.
«نابينايان قدم به دنياي اينترنت نهادند»، علم الكترونيك و كامپيوتر، ش 25، سال 1381، ص 8.
«نابينايان مي‌توانند از اينترنت استفاده كنند»، زن روز، سال 1378، ص 26-27.
«نابينايان هم مي‌توانند كاربر اينترنت شوند»، امیر دیوانی؛ پیام ارتباطات، تیر 1380، ص 40.
«وبلاگ نويسان داراي معلوليت: تجربه مقتدرسازي فردي اجتماعي در فضاي وبلاگ»، مهدي منتظرقائم و كبري الهي فر، رفاه اجتماعي، شماره 47، زمستان 1391 صص 319-355.
«وينتون كرف پدر ناشنواي اينترنت»، ترجمه ندا كبيريان، پیک توانا، ش 38، دی و بهمن 1390، ص 61.
د) مقاله روزنامه
«اینترنت برای نابینایان»، شهرام شریف، همبستگی، 24 دی 1379.
«اینترنت در خدمت نابینایان»، راضیه کباری، همشهری، 8 آبان 1380.
«اینترنت و نابینایان»، مهدی ک‍ی‍ان‌پ‍ور، ش‍رق، ۱۹ اس‍ف‍ن‍د ۱۳۸۳، ص 13.
«سایت انجمن نابینایان ایران»، علی محمد آقازمانی، آسیا، 20 تیر 1384.
«ل‍م‍س اطلاعات زی‍ر ان‍گ‍ش‍ت‍ان شما»، پونه ش‍ی‍رازی، ج‍ام‌ج‍م، ۲۷ مهر ۱۳۸۳، ص 10.
ر) منابع لاتین
“A Web navigation tool for the blind”, Mary Zajicek & Chris Powell & Chris Reeves, Assets ’98 Proceedings of the third international ACM conference on Assistive technologies, January 1998, Pages 204-206.
Applicability of the Americans with Disabilities Act (ADA) to private Internet sites : hearing before the Subcommittee on the Constitution of the Committee on the Judiciary, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, second session, February 9, 2000, Washington , G.P.O.,2000,75p.
“Beyond ALT Text: Making the Web Easy to Use for Users With Disabilities”, Kara P. Coyne, Jakob Nielsen,
“Computer and Internet use among people with disabilities”, H. Stephen Kaye, Disability statistics report, Volume 13, (U.S. Dept. of Education, National Institute on Disability and Rehabilitation Research, 2000)
Computer and Web Resources for People With Disabilities: A Guide to Exploring Today’s Assistive Technology, Hunter House, Incorporated, 2000, 364p.
“Designing the World Wide Web for people with disabilities: a user centered design approach”
Digital Disability: The Social Construction of Disability in New Media, Gerard Goggin, Christopher Newell, Rowman & Littlefield, 2003, 183p.
Disabled people and the Internet: experiences, barriers and opportunities, Doria Pilling, Paul Barrett, Joseph Rowntree Foundation, 2004, 90p.
Disability and Information Technology: A Comparative Study in Media Regulation, Eliza Varney, Cambridge University Press, 2013, 306p.
Disability and the Internet: Confronting a Digital Divide, Paul T. Jaeger, Lynne Rienner Publishers, 2012, 225p.
“Evaluation of a world wide web scanning interface for blind and visually impaired users”, Mary Zajicek & Chris Powell & Chris Reeves, Proceedings of the HCI International ’99 (the 8th International Conference on Human-Computer Interaction) on Human-Computer Interaction: Communication, Cooperation, and Application Design-Volume 2, Pages 980-984.
Forum guide to ensuring equal access to education websites : introduction to electronic information accessibility standards, National Forum on Education Statistics, Washington, DC, 2011, 34p.
“The user experience: designs and adaptations”, Vicki L. Hanson, Proceedings of the 2004 international cross-disciplinary workshop on Web accessibility (W4A), May 18, 2004, New York City, New York.
The Web: Access and Inclusion for Disabled People ; a Formal Investigation, Disability Rights Commission, The Stationery Office, 2004, 48p.
“Web Accessibility for Disabled: A Case Study of Government Websites in Pakistan”, M. Bakhsh, A. Mehmood, Frontiers of Information Technology (FIT), 2012 10th International Conference on, On page(s): 342 – 347
Web Accessibility for People with Disabilities, Mike Paciello, Taylor & Francis, 2000, 392p.
Web accessibility: web standards and regulatory compliance, Jim Thatcher, New York, Berkeley, 2006, 648 p.
* بانک‌هاي مآخذ علمي
تا چند سال پیش صرف وقت بسيار براي يافتن مشخصات يك كتاب و فقدان اطلاع از محل نگهداري يك منبع كمياب، با وجود كتابخانه¬هاي عمومي و تخصصي متعدد در حوزه دانش¬هاي مختلف، از جمله مشكلاتي بود كه بيشتر دانشجويان و دانش پژوهان، آن را تجربه می¬کردند. توجه به اين مشکل، ضرورت انسجام بخشي اطلاعات و اطلاع‌رساني در عرصه كتاب و كتابخانه را هويدا نمود. از اینرو نخبگان و علاقمندان حوزه کتاب، نشريه، پايان‌نامه، اسناد، مقالات و کتابخانه تصمیم به طراحی و ایجاد پايگاهاي فراگیر با قابليت يكپارچه‌سازي اطلاعات غير منسجم مراكز اطلاعاتي و كتابخانه¬هاي گوناگون، گرفتند. در اينجا چند بانك مهم كه براي تحقيقات معلولين اهميت دارد معرفي مي‌شود. البته برخي از اين بانك‌ها از شيوه‌ها و فرمت‌هايي استفاده كرده‌اند كه معلولين نمي‌توانند از آن فرمت استفاده كنند. به عبارت ديگر برنامه و ابزار لازم را ندارند يا موانع فني وجود دارد. در شماره آينده به بررسي اين نكته مي‌پردازيم.
پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران
پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران با آدرس www.lib.ir به همت مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث در سال 1387 در راستای پاسخ به نیاز فوق راه اندازی گردید. در این پایگاه می‌توان به صورت مجازی در کتابخانه های سراسر ایران حضور یافته و منابع را جستجو کرد. تا زمان تهیه این گزارش (مهرماه 1392)، 392 کتابخانه از 131 شهر کشور در این کتابخانه عضو شده‌اند و کاربران می‌توانند نیازهای تحقیقاتی خود را در 9 میلیون و 513 هزار عنوان کتاب و پایان نامه جستجو کنند.
پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه‌های ایران به کاربران کمک می‌کند تا بفهمند منابع مورد نظرشان در کدام کتابخانه های کشور موجود است و امکان مشاهده کتاب های هم خانواده و هم موضوع آن را نیز برایشان فراهم می کند. نحوه ارتباط با تمامی کتابخانه های عضو در این پایگاه نیز آمده است.
این پایگاه می تواند نیاز محققان را برای یافتن اطلاعات یک کتاب با سرعت و سهولت و صرف کمترین هزینه برطرف کند. ویژگی بارز این پایگاه سادگی طراحی و سهولت دسترسی به منابع است.
کتابخانه‌های عضو پایگاه lib.ir در گروههای تخصصی، دانشگاهی، حوزوی و عمومی دسته‌بندی شده‌اند و کتابخانه‌های بزرگی مانند کتابخانه دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، مجلس، ملی و مرکزی آستان قدس رضوی، مرعشی نجفی در این مجموعه قرار دارند. در این وب‌سایت شما می‌توانید کتابهای موردنظرتان را براساس شاخص‌های گوناگون از جمله عنوان، موضوع، پدیدآورنده، محدودیت مکانی کتابخانهها و سایر اطلاعات جست‌وجو کرده و به اطلاعات چاپ و نشر آنها دسترسی پیدا کنید. این پایگاه با داشتن امکاناتی چون قفسه مجازی و درختواره موضوعی راه دسترسی محققان به مخازن کتابخانهها را نیز هموار کرده که تا پیش از تاسیس این سایت برای پژوهشگران غیرممکن بود.
سایت خانه کتاب
بهترین پایگاه برای افرادی که به دنبال اطلاعات جدیدترین کتابهای منتشر شده در ایران هستند، سایت اینترنتی موسسه خانه کتاب است. «خانه كتاب» موسسه اي غيرانتفاعي و غير دولتي است كه با هدف ارايۀ خدمات اطلاع رساني در زمينۀ كتاب‌هاي منتشر شده در ايران از سال 1372 آغاز به كار كرده و پايگاه اينترنتي آن به نشانی www.ketab.ir به منظور در دسترس قرار دادن اطلاعات كتاب ها، در سال 1377 تأسيس شده است.
مشخصات كتاب شناختي تمام كتاب هايي كه در كشور منتشر مي‌شود، به انضمام معرفي كوتاه، تصوير روي جلد و نيز تصوير صفحات نخستين هر كتاب (تا قبل از متن اصلي)، دو روز پس از اخذ مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، در اين پايگاه ثبت مي‌گردد. اطلاعات و راه‌هاي دسترسي به ناشران فعال كشور نيز در همين پايگاه قابل دستيابي است. علاوه بر اطلاعات كتابها و ناشران، مجموعه اي از بانك‌هاي اطلاعاتي حوزه كتاب نيز در اين موسسه توليد مي‌شود كه از طريق اين پايگاه قابل دستيابي است. اين بانك‌ها عبارتند از: «بانك نسخه‌هاي خطي ايران و برخي كتابخانه‌هاي جهان»، «كتابفروشي ها»، «چاپخانه ها»، «اهل قلم»، «كاغذفروشي ها»، «ليتوگرافيها»، «صحافي‌ها»، «مراكز پخش كتاب»، «تصويرگران»، «طراحان گرافيست»، «ناشران الكترونيك»، «نمايندگان ناشران خارجي».
پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)
یکی از وب‌سایت‌های ضروری برای نوشتن یک مقاله یا پایاننامه، پایگاه اطلاعات علمی به آدرس www.Sid.ir است. این پایگاه اینترنتی امکان دسترسی به چکیده و متن کامل مقالات را به صورت رایگان برای کاربران فراهم کرده و تا مهرماه 1392 اطلاعات و متن بیش از 192000 مقاله از نشریات دانشگاهی و حوزوی در آن وارد شده است. در فاز نخست این پروژه تنها مقالات علمی-پژوهشی در این پایگاه قرار گرفت، اما از حدود دو سال پیش نشریات علمی- ترویجي نیز به پایگاه افزوده شد.
در این پایگاه مقالات همه نشریات تخصصی که امتیاز خود را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران دریافت کرده‌اند، نمایه شده و قابل مشاهده‌اند. به روز‌رسانی منظم و پوشش جامع منابع از مهمترین ویژگیهای پایگاه اطلاعات علمی SID بوده و مطالب این سایت مرجع در چهار گروه اصلی ژورنال‌های انگلیسی، فارسی، مجامع علمی (همایش‌ها) و طرح‌های پژوهشی تفکیک شده‌اند.
تعداد نشریه‌های گروههای مختلف در این پایگاه عبارتند از: رشته‌های گروه پزشکی 163 عنوان؛ علوم انسانی 407 عنوان؛ فنی- مهندسی 70 عنوان؛ علوم پایه 4۵ عنوان؛ کشاورزی، منابع طبیعی و دامپزشکی ۱۱۳ عنوان و هنر و معماری ۲0 عنوان. همچنین ۲12 مجله دانشگاه آزاد اسلامی و 10 مجله دانشگاه پیام نور در این سایت نمایه شده‌اند. همچنین، به‌طور متوسط سالانه ۶۰۰ همایش در کشور برگزار می‌شوند که پایگاه اطلاعات علمی مقالات آنها را در سایت قرار داده و کاربران می‌توانند به تفکیک گروههای تخصصی یا نوع رویداد علمی مقالات را جست‌وجو کنند.
مرکز اطلاعات و مدارک علمی (irandoc)
پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، پژوهشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است كه به منظور پاسخ‌گویی به بخشی از نیازهای پژوهشی كشور در حوزه علوم و فناوری اطلاعات و مدیریت مدارك علمی تاسیس شده است. این پژوهشگاه با بیش از چهل سال سابقه، در مسیر گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات علم و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم، فعالیت كرده و تجربه و دانش مدیریت نظام علم و فناوری در سطح كلان را به‌دست آورده است. پایگاه اطلاعاتی پژوهشگاه به نشانی www.irandoc.ac.ir جامعترین بانک پایان نامه‌های دانشگاهی در ایران میباشد. علاوه بر این در این بانک اطلاعاتی، اطلاعات طرحهاي پژوهشي، همايش‌ها، مقاله‌‌ها و… نیز آمده است. تا آبان ماه 1392، در این پایگاه 619000 رکورد ثبت شده است. کاربران از طریق جستجو در این پایگاه می‌توانند به دسترسی به اطلاعات 126 هزار و 847 پایاننامه، 90 هزار و 76 ركورد طرح پژوهشی، 139 هزار و 286 مقاله مجله، 27 هزار و 840 گزارش دولتی، 105 هزار و 947 مقاله‌ء همایش و 15 هزار و 842 پایاننامه لاتین داشته باشند.
بانک اطلاعات نشریات کشور (مگ ایران)
در کشور ما نشريات متعددي به چاپ مي رسند كه عموما به دلايل مختلف براي مخاطبين شناخته شده نيستند و حتي متخصصين آن رشته نيز از انتشار آنها بي اطلاع مي¬باشند، همچنين بسياري از علاقمندان و پژوهشگران نيازمند جستجو و مطالعه مقالات و مطالب مندرج در شماره های مختلف نشريات هستند كه پاسخ آنها جز با استفاده از فن‌آوري اطلاعات مقدور نيست. از اینرو از سال 1380 سایت مگ ایران به نشانی www.magiran.com با هدف ايجاد مرجعی کامل و كارآمد از نشريات كشور در اينترنت، به منظور رفع نياز محققين و علاقمندان و معرفي عناوين متنوع و بعضا مهجور نشريات و بسترسازي براي حضور موثر اين رسانه ديرپا در صنعت نو پاي اطلاع رساني كشور طراحی شد. سایت مگ ایران را باید بزرگترين مرجع و نمايشگاه دائمی مطبوعات کشور دانست.
از ابتدای تأسیس این پایگاه تاکنون (مهر 1392) اطلاعات بیش از 1500 نشریه در حال انتشار در کشور در این پایگاه قرار داده شده است. اين خدمات شامل درج شناسنامه نشريه، طرح روي جلد و فهرست مطالب هر شماره و اقلام مقاله شناختي آنها با استفاده از مندرجات نشريه مي‌باشد. كاربران مي‌توانند با استفاده از فهرست الفبايي، فهرست موضوعي و جستجو به نشريات مورد نظر خود دست يابند.
کاربرانی که به دنبال اطلاعات نشریات کشور و یا جدیدترین شماره نشریات در حوزه¬های مختلف هستند، بهترین پایگاه برایشان سایت مگ ایران است. ویژگی مهم این سایت سرعت انتشار جدیدترین شماره مجلات است. البته متن کامل تعدادی از نشریات نیز در این سایت موجود است و کاربران می-توانند با عضویت در این سایت و پرداختی مبلغی ناچیز متن کامل مقالات را دانلود نمایند.
پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)
پايگاه مجلات تخصصي نور به نشانی www.noormags.com از مجموعه پایگاه¬های مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي است که وظيفه شناسايي و عرضه مجلات تخصصي علوم انساني و اسلامي را بر عهده دارد. ایجاد گسترده ترین و کاملترین آرشیو مجلات و مقالات علوم انسانی و علوم اسلامی در اینترنت يكي از مهمترین اهدف راه اندازى پايگاه مجلات تخصصى بوده است.
درج هزاران شماره از صدها عنوان مجله تخصصی در قالب موضوعات مختلفی چون: «قرآن و حدیث»، «فلسفه، کلام و عرفان»، «فقه، اصول و حقوق»، «کتابداری و اطلاع رسانی»، «روان شناسی»، «اقتصاد»، «هنر»، «مدیریت»، «حقوق»، «علوم انسانی» و… این پایگاه را به یکی از مهمترین بانکهای اطلاعات مجلات در زمینه علوم اسلامی و علوم انسانی تبدیل کرده است. از جمله ویژگی¬های مهم این پایگاه، ارائه مجلات دارای رتبه علمی – پژوهشی و علمی – ترویجی در زمینه علوم انسانی است.
تهیه مجلات کهن و قدیمی در موضوعات فوق و درج بایگانی کاملی از این مجلات از جمله ویژگیهای مهم این پایگاه است که می¬تواند نوید بخش تحولی نوین در عرصه اطلاع رسانی مجلات باشد.
بر اساس آمار ارائه شده در پایگاه، تا زمان تهیه این گزارش (مهرماه 1392)، متن کامل 1155 عنوان نشریه که شامل 50410 جلد و بالغ بر 820 هزار مقاله می شود، در پایگاه قرار داده شده است. سرعت بالا و طراحی بسیار جالب پایگاه، ویژگی منحصر به فردی برای این سایت ایجاد کرده است. کاربران با روشهای متنوع می توانند اطلاعات مورد نیاز خود را از حجم عظیم اطلاعات این سایت پیدا کنند.
سایت ایران نمایه
موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی نمایه که یکی از تخصصی ترین مجموعه های نمایه سازی مقالات کشور را ایجاد و روزانه دهها عنوان مقاله، نقد و گفتگوی مندرج در نشریات کشور را به شکل تخصصی نمایه-سازی و درقالب بانک اطلاعاتی با قابلیت¬های متعدد جستجو¬های پیشرفته در دسترس پژوهشگران قرار داده است. در پایگاه علمی پژوهشی ايران نمايه به آدرس www.irannamaye.ir تلاش شده تا نشریات تخصصی کشور در قالبهای علمی‌ـ پژوهشی، علمی‌ـ ترویجی و علمی‌ـ تخصصی در کنار نشریات عمومی کشور محور نمایه سازی قرار گرفته و براساس فرهنگهای اصطلاحات تخصصی و سرعنوان‌های موضوعی و نرم افزار ساده و کاربر پسند، به نیاز اولیه پژوهشگران پاسخی در خورداده شود. نشریات نمایه شده در این پایگاه، نشریاتی هستند که از سال 1357 به بعد منتشر شده¬اند. تاکنون یک میلیون و 463000 سند در این پایگاه نمایه سازي شده و متن آن در اختیار کاربران قرار داده شده است. این پایگاه منبع مناسبی برای جستجو در مقالات و اخبار روزنامه‌های منتشر شده در ایران است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.