بررسي لايحه حقوق شهروندي افراد داراي معلوليت

بررسي لايحه حقوق شهروندي افراد داراي معلوليت

مقدمه
به كوشش كانون معلولين توانا (قزوين) نشست يك روزه در تاريخ ۲۴ اسفندماه ۱۳۹۲ در تهران برگزار شد. عنوان اين همايش چنين است: نشست هم انديشي سازمان‌هاي مردم نهاد معلولان: لايحه حقوق شهروندي افراد داراي معلوليت.
به دليل اينكه معلولين ايران هنوز نظام حقوقي و قوانين مترقي و به روز و جامع نداشته و امور قضايي و ديگر امور نيازمند به قانون يا بر اساس قوانين مصوب پيشين به ويژه لايحه حقوقي مصوب سال ۱۳۵۲ مجلس شوراي ملي و يا سليقه‌اي و بر اساس اطلاعات و درك شخصي افراد، مديران و قضات حل و فصل مي‌شود. با اينكه زيربنايي‌ترين و اساسي‌ترين اقدام براي معلولين در همه كشورها تدوين و تصويب قوانين مصوب و مورد نياز است.
نهادهايي مثل متصدي امور معلولين مثل سازمان بهزيستي و نيز برخي كميسيون‌ها و جمعيت‌هاي مدافع حقوق معلولين در مجلس شوراي اسلامي بايد چنين نشست‌هايي را برگزار كنند و با دعوت تشكل‌هاي معلولين به بررسي قانون معلولين و هم انديشي با آنان اصلاً اجرا نشده است. اما كانون معلولين توانا تشكلي در قزوين به رياست محمد موسوي از شخصيت‌هاي فعال در عرصه معلولين و مديريت آقاي محمد رضا هادي‌زاده، هر دو خود معلول و داراي فعاليت بسيار در عرصه خدمات به معلولين، پيش قدم شده و اقدام به دعوت از نهادهاي معلوليتي و هم انديشي و تعامل فكري داشته‌اند. دفتر فرهنگ معلولين و نشريه توان‌نامه از آقاي سيد محمد موسوي، آقاي محمدرضا هادي‌زاده و كانون توانا تشكر مي‌نمايد و مطمئن باشند تمامي علاقمندان به مباحث معلولين در جهان تلاش‌هاي آنان را درج نهاده و تشكر ويژه خواهند داشت.
گزارشي از اين همايش در پايگاه اينترنتي كانون توانا منتشر شده است كه خلاصه آن تقديم مي‌گردد:
گزارشي از مذاكرات جلسه
بیش از ۱۵ تشکل حمایت از معلولان روز پنچ‌شنبه، به همت کانون معلولین توانا دور هم جمع شدند تا ضمن بررسی لایحه حقوق شهروندی افراد دارای معلولیت، در روند تصویب قانون جامع حمایت از معلولان اثرگذار باشند.
سيد محمد موسوي، رئیس هیات مدیره‌ی کانون معلولین توانا در این نشست ضمن تشکر از تشکل‌هایی که احساس مسئولیت کرده و دعوت کانون معلولین را برای شرکت در این نشست پذیرفته‌اند، کانون معلولین توانا را در این حرکت خادم و میزبان تشکل‌ها دانست و گفت: ما یک درد مشترک داریم و وظیفه داریم با حرکت‌های عاقلانه در بهبود وضعیت معلولان اثرگذار باشیم.
در بحث هدفمندی یارانه حق معلولان نیز به ویژه در بحث بنزین مطرح شد و معلولان بارها برای مطالبه این حق به بهزیستی مراجعه کردند و در نهایت همه گروه‌ها سهمیه خود را گرفتند اما برای معلولان هیچ فکری نشد. معلولان باید به حقوق خود آگاه باشند و این گروه باید در هر روز کاری مجلس حاضر باشند و جایگاه خود را در قوانین ببینند.
برخی مسئولان هنوز با واقعیت‌های زندگی معلولان آشنایی ندارند و ما باید برای آشنایی مسئولان به ویژه نمایندگان محترم مجلس با مسائل معلولان دور هم جمع شده و حرکت‌های اجتماعی انجام دهیم. من امروز از طرف خودم، شرکت گروه بهداشتی فیروز و کانون معلولین توانا بار مالی و میزبانی این حرکت را به عهده می‌گیرم و اگر دوستانی مانند آقای معینی و صابری در بحث کارشناسی این حرکت را تقویت می‌کنند، من هم می‌خواهم در این زمینه موثر باشم.
این فعال حوزه معلولان با اشاره به اینکه معلولان شدید و دارای زخم بستر رئیسان ما هستند و اگر لاستیک ویلچر معلولی پنچر شود او با مستمری اندک خود چگونه قادر به رفع این مشکل خواهد بود تاکید کرد: قلب مسئولان با ماست پس ما هم باید با دادن برنامه و آشنا کردن آن‌ها با مسائل معلولان آن‌ها را یاری دهیم.
موسوی همچنین ایجاد یک کمیته حقوقی که تلفیقی از تشکل‌ها باشد را از اهداف این نشست دانسته و گفت: در این کمیته تلفیقی تشکل‌های غایب نیز باید به مشارکت گرفت.
سهيل معيني مدیر عامل انجمن باور نیز در این نشست ضمن تشکر از تلاش کانون معلولین توانا در برگزاری این نشست کانون معلولین را از فعال‌ترین تشکل‌ها در بحث حقوق افراد دارای معلولیت دانست و گفت: کانون معلولین با اینکه در قزوین مستقر است و دسترسی کمتری به امکانات موجود در پایتخت دارد اما به جرات می‌توان گفت از بسیاری از تشکل‌های مستقر در تهران فعال‌تر است.
ما از تمام تشکل‌ها این انتظار را داریم که تصور نکنند به علت دور بودن از تهران نمی‌توانند موثر باشند چرا که مشکلات معلولان ملی است و کانون معلولین توانا با وجود فاصله‌ای که با تهران دارد همواره توانسته در این راستا فعال باشد.
در دهه هفتاد شاهد رشد کمی تشکل‌های محلی، شهرستانی و استانی بودیم اما به مرور مشاهده شد که ایجاد این تشکل‌ها رشد چشمگیری در بهبود شرایط زندگی معلولان نداشته و این نکته که حقوق افراد دارای معلولیت جنبه قانونی ندارد به عنوان یک خلاء احساس شد.
درادامه‌ی فعالیت تشکل‌ها ضرورت برجسته کردن این حقوق حس شد و به این منظور کمیته‌ای در سال ۸۷ تشکیل شد که پیش‌نویس اولیه‌ی حقوق افراد دارای معلولیت را تهیه کرد و سازمان بهزیستی هم از سال ۸۱ در این موضوع ورود کرد و با رایزنی‌های انجام شده و نشست‌های صورت گرفته با نمایندگان مجلس، سرانجام قانون جامع حمایت ازمعلولان در سال ۸۳ به تصویب رسید.
اگر چه بند ۱۶ قانون یاد شده تحقق اعمال این قانون را به داشتن اعتبار منوط کرده اما بزرگترین دستاورد قانون جامع این است که ما برای پیگیری حقوق خود مبنای قانونی پیدا کردیم.
صرف نظر از اینکه وضعیت اجرایی قانون جامع به چه شکل است اما بر اساس این قانون بیش از ۲۰ هزار دانشجوی معلول در سراسر کشور توانستند وارد دانشگاه شوند و امروز کمتر مسئولی است که به ضرورت مناسب‌سازی فضاها برای دسترسی معلولان اعتقاد نداشته باشد.
هر فرد معلولی که قادر به کار باشد اما دولت نتواند به او کار بدهد، حق برخورداری از تامین اجتماعی را دارد و این حق در قانون یاد شده برجسته شده و دولت مکلف شده حداقل حقوق بیکاری را که به سایرین می‌دهد به معلولان جویای کار نیز بدهد.
این فعال حقوق معلولان پرداخت بیمه‌ی سهم کارفرما، داشتن قانون جداگانه برای کودکان و نوجوانان معلول، معافیت مالیاتی، پرداخت حق مددکاری و… را از دیگر دستاوردهای قانون جامع دانست و گفت: در این قانون تلاش بر این بوده که تمامی مشکلات و مسائل پیش روی معلولان دیده شود.
تشکل‌ها باید در عین مستقل بودن با هم هماهنگ بوده و تعریف دقیقی از شبکه‌های ملی داشته باشند و همچنین تشکیل شبکه معلولان کشور باید هدف همه ما باشد.
دكتر علي صابري عضو شورای شهر تهران در این نشست با تاکید بر این که تشکل‌ها باید در اقدامات بزرگ و ملی با هم همسو و هماهنگ باشند گفت: ما باید به هر قانون تصویب شده‌ای که به طور مستقیم و غیرمستقیم به معلولان ربط دارد به صورت ملی نگاه کرده و تخصصی برخورد کنیم.
اینکه ما در تمام قوانین معلولان را فراتر ببینیم خوب است اما این انتظار که هر روز قانون جدیدی برای معلولان تصویب بشود درست نیست.
وی با اعلام این مطلب که تشکل‌ها باید برای قانون جامع حمایت از معلولان انرژی بگذارند گفت: در مسائل حقوقی حرکت‌ها باید تکاملی بوده و حرکت‌های ما باید منسجم باشد تا رسانه‌ها نیز در برخورد با تشکل‌ها ادبیات قوی‌تری پیدا کنند.
او كه عضو هیات مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز هم هست در ادامه گفت: در دفتر شورای شهر به روی طرح‌ها، فکرها و نظرات همه باز است و ما می‌توانیم تشکل‌های شهر تهران و معلولانی که تمایل دارند را از تصمیمات شورای شهر مطلع سازیم.
محمود کاری، رئیس انجمن ندای معلولان با بیان اینکه اقدام کانون توانا در برگزاری این نشست نقطه عطفی است و تشکل‌ها باید با برنامه ریزی فعالیت کنند گفت: مایه افتخار ماست که آقای موسوی به عنوان یک سرمایه‌گذار در کارخانه خود معلولان را استخدام کرده و سایر سرمایه‌داران هم باید بدانند که معلولان توانمند هستند.
محمدرضا دشتی از رعد مرکز از زحمات کانون توانا تشکر کرد و گفت: آنچه مسلم است این است که با پیگیری و تلاش تشکل‌ها لایحه حقوق شهروندی افراد دارای معلولیت به نتیجه خواهد رسید.
رحمان دلاوری مدیرعامل جامعه معلولین و عضو شورای شهر دلیجان، توجه به توسعه دانش زندگی معلولان را از مواردی قابل توجه دانست و گفت: در جامعه ما آموزش‌هایی برای کسانی که تازه معلول می‌شوند وجود ندارد و ما در تنظیم این لایحه بهتر است از کشورهای دیگر الگوبرداری کرده و همچنین دولت را متقاعد کنیم که از معلولان به عنوان نیروهای خلاق و ایده‌پرداز استفاده کند.
مهدی قنبری موحد، مدیرعامل و رئیس هیات مدیره جامعه معلولین زنجان، ضمن تشکر از مسئولان جلسه، راه‌اندازی کلینیک‌های درمانی را از ضروریات معلولان اعلام کرد.
حامد عابدین‌زاده از انجمن ناشنوایان که خودش نیز از ناشنوایان است، تربیت رابط ناشنوایان در سازمان‌های دولتی و استخدام این رابط‌ها را در همه مراکز برای برقراری ارتباط ناشنوایان و احقاق حقوق آن‌ها لازم دانست.
البرزکوهی از انجمن معلولین ضایعات نخاعی ایران از تلاش‌های کانون توانا و سیدمحمد موسوی تشکر کرد و گفت: قانون جامع قانون بسیار خوبی است و برای تصویب این لایحه باید تلاش کرد.
کسانی که می‌خواهند وارد این برنامه بشوند باید تقاضای مشخصی داشته و گروهی برای پیگیری خواسته‌ها داشته باشند.
در پایان یک تیم ۷ نفره متشکل از نمایندگان تشکل‌های حاضر در جلسه به منظور انجام مقدمات و تعیین زمان و نحوه برگزاری نشست‌های بعدی تشکیل شد.
گفتنی است این تشکل‌ها از گیلان، مازندران، اصفهان، قزوین، زنجان، ساری، دلیجان، کاشان، تهران و… خود را برای شرکت در اولین جلسه هم‌اندیشی تشکل‌ها که در هتل هویزه‌ی تهران برگزار شد رسانده بودند.
نگاهي به مباحث
اما با نگاهي به جلسه و صحبت‌هاي مطرح شده، لازم است چند نكته يادآوري شود:
۱- خط‌مشي علمي خاص بر مباحث حاكم نبود و هركس از هر دري گفت و جلسه بيشتر شبيه درد دل بود. براي اينكه چنين وضعيتي در جلسات آينده نباشد لازم است، طرحي تهيه و تدوين شود و بر اساس طرح جلو بروند. يكي از يك نقطه شروع و به جايي ختم شود.
۲- به نظر مي‌رسد اين جلسه دو رسالت و وظيفه مهم دارد يكي نقادي و كشف ضعف‌ها و نواقص قوانين پيشين و نيز لايحه كنوني كه در دستور كار است. دوم پيشنهاد لايحه مطلوب و كامل.
۳- اما براي نقادي وضع موجود لازم است تقسيم كار شود. روش اجراي كار اينگونه است كه نامه‌اي كه مراكز موردنظر نوشته مي‌شود و از آنان خواسته مي‌شود نظريات درباره وضع موجود خود را بنويسند. در مرحله دوم اين نوشته‌ها بررسي و بر اساس آن تبحر و تخصص‌ها كشف مي‌شود. در مرحله سوم كارها تقسيم مي‌شود. مثلاً نقادي وضع موجود چند بخش مهم دارد:
– بررسي قوانين مصوب پيش از تأسيس جمهوري اسلامي در ايران و استخراج نكات مهم
– بررسي قوانين كشورهاي خارجي
– بررسي جنبه‌هاي عمومي
و …
مرحله بعد، به هر مؤسسه يا چند مؤسسه يكي از موضوعات سپرده مي‌شود. مراكز موظف‌اند، موضوعات را در زمان مقرر كار كنند و نتيجه آن‌را در يك جلسه گزارش دهند.
۴- پس از اينكه وضع موجود نقادي و تجزيه و تحليل شد، به سراغ تدوين طرح و لايحه براي آينده مي‌رويم. يك مؤسسه يا يك شخصيت مسئول تدوين لايحه مي‌شود. اين لايحه در جلسات تصويب مي‌شود و همراه با مستندات و ادله به چند مركز ارسال مي‌شود.
۵- قبل از ارسال، اگر با چند حقوق‌دان مشورت شود و نظرات آنان هم وارد و درج گردد، لايحه پخته‌تر خواهد شد.
۶- امّا قانون، لايحه و مواد حقوقي به تنهايي مكفي نيست. بهترين قانون‌ها چون مجري بالياقت و با كفايت نداشته، خوب اجرا نشده است. يعني قبل از قانون، نياز به فرهنگ‌سازي هست و بايد زمينه‌هاي اجتماعي و رواني مهيا شود. و از نظر فكري، ذهن‌ها آماده شود. مباحث آقاي موسوي در صداوسيما سازنده و سودمند است ولي كافي نيست. نشرياتي كه خود مراكز معلوليتي منتشر كرده‌اند، از جهتي مؤثر است. اما اغلب آنها قدرت و قوت لازم را ندارند.
۷- اگر ويژه نامه‌اي در زمينه حقوق و قوانين معلولين تدوين و يك‌سال (۴ شماره) به اين بحث اختصاص يابد. اما اين ويژه نامه بر اساس تجارب گذشته، به سودمندترين و مؤثرترين مباحث مي‌پردازد. و فرهنگ‌سازي كارآمدي خواهد داشت.