خط توليد كتاب گويا
سعيد محمدياري (روشندل، مسئول ويرايش فني كتاب گويا در دفتر فرهنگ معلولين)
«كتاب گويا» از ابزارهاي سودمندي است كه در اوائل سده بيستم ميلادي اختراع شد. اين سامانه همواره در آموزش و ارتقا سطح علمي و فرهنگي قشر روشندل جوامع نقش برجسته‌اي ايفا كرده است. متاسفانه در كشور ما كمتر به تحليل علمي ابعاد آن پرداخته شده است. توليد اين ابزار سمعي به دليل بالا بودن هزينه و زمانبر بودن فرايند آن، از نظر كمي بسيار محدود و از نظر كيفي اكثر آثاري كه عرضه شده از كيفيت مطلوب برخوردار نمي باشند و گاه غير قابل استفاده مي‌باشند. توليد كتاب گويا به روش علمي و اصولي از فناوري خاصي برخوردار است و مستلزم رعايت قواعد و شاخص‌هاي متعدد مي‌باشد، و به هر فايل صوتي كه حامل روخواني متن است نمي توان عنوان كتاب اطلاق كرد.
هر يك از انواع كتب يعني كتاب الكترونيكي، كتاب كاغذي، كتاب گويا، كتاب تصويري اقتضائات خاص خود را دارد و روش توليد آن متفاوت است.
براي توليد كتاب گويا به روش علمي بايد سه فرايند اصلي خوانش متن، ويرايش فني و تدوين، بازبيني و نظارت علمي كه هر كدام از اين پروسه‌ها شامل مراحل فرعي ديگري مي‌باشد، با ضوابط خاص خود طي شود، تا در نهايت محصول توليد شده از كيفيت مطلوب و استاندارد برخوردار بوده. و رضايت خاطر مخاطب را جلب نمايد. ذيل به تفصيل به اين مراحل پرداخته ميشود.
مراحل توليد
1. انتخاب متن: اولين مرحله توليد كتاب گويا انتخاب متن كتاب چاپ و منتشر شده، است. كه با توجه به نياز سنجي و امكان گويا شدن آن كتاب توسط كارشناسان مربوطه انتخاب ميشود. هر چند معيارهاي انتخاب متنوع و متفاوت است. چون خط‌مشي و اهداف سازمان‌هاي توليدكننده متمايز است.
2. بررسي و مطالعه متن: در اين مرحله كتاب تحويل گوينده مي‌گردد و گوينده مقدار متني كه بايد در يك فايل صوتي ذخيره شود را انتخاب كرده و شروع به مطالعه آن مي‌كند. انتخاب اين قطعات متن بين 10 تا 15 دقيقه خوانش بوده و مقدار آن با توجه به در نظر گرفتن قرارگيري سرفصل‌ها و سرتيتر‌ها در ابتداي فايل ها، توسط گوينده تنظيم ميشود. در طول مطالعه گوينده تلفظ صحيح اصطلاحات و جملات دشوار را توسط نرم افزار واژه ياب و يا با مشاوره ناظر علمي استوديو كه هميشه در اتاق مطالعه حضور داشته و پاسخگوي سؤالات گويندگان مي‌باشد، انتخاب مي‌كند.
3. خوانش متن در استوديو: در اين مرحله گوينده وارد استوديو شده و شروع به خواندن متن مي‌كند. مهارت در بيان صحيح متن و آكسان گذاري صحيح (تنظيم لحن بر اساس علائم سجاوندي) و دقت در امانت داري نسبت به متن از موارد مهمي است كه گوينده ملزم به رعايت آنها مي‌باشد. نكته مهم ديگر بهره گيري از استوديو و سخت افزارها و نرم افزارهاي ويژه اين منظور براي ضبط صدا با كيفيت مطلوب مي‌باشد، و ضبط خارج از استوديو فاقد ارزش فني مي‌باشد. پس از اتمام ضبط، فايل‌ها در استوديو، كتاب به بخش ويرايش فني انتقال مي‌يابد.
4. ويرايش فني: در اين بخش فرايند ويرايش فني فايل‌ها توسط ويراستار فني، و با استفاده از نرم افزارهاي ويژه اين منظور، انجام مي‌پذيرد. اين مرحله شامل حذف تكرارها، تپق ها، صداهاي زائد و مكث‌هاي اضافي مي‌باشد. ويراستار بايد طوري اين موارد را اعمال نمايد كه حالت خوردگي و سكته در كار ايجاد نشود، كه لازمه آن مهارت و تجربه كافي در اين زمينه است. همچنين تنظيم فواصل و مكث‌هاي مورد نياز در كار، از جمله نكات مهم مي‌باشد كه بايد رعايت شود. بعد از اتمام اين مرحله يك نسخه از كار به بخش نظارت علمي ارسال ميشود.
5. بازبيني و نظارت علمي: در اين مرحله ناظر علمي شروع به بررسي فايل‌ها و مطابقت آن با متن كتاب مي‌كند و اشكالات علمي و فني موجود در كار را ثبت مي‌نمايد. اين اشكالات عبارتند از خطاي ديد گوينده، تلفظ ناصحيح لغات و اصطلاحات، تلفظ ناصحيح جملات ، وجود تكرار و تپق و مكث زياد، حذف احتمالي قسمتي از متن و … كه ناظر فني ضمن يادداشت موارد با توجه به اهميت خطا به اشاره يا شرح مفصل آن ميپردازد. پس از اتمام كار، موارد ثبت شده به استوديو ارسال ميشود.
6. بازخواني: در اين مرحله گوينده موارد ثبت شده توسط ناظر علمي را در استوديو بازخواني مي‌كند. اين مرحله تحت نظارت دقيق ناظر علمي استوديو انجام مي‌پذيرد تا اشكالات قبلي مجددا تكرار نشود. پس از اتمام كار، فايلهاي مربوط به بازخواني مجدداً در اختيار ناظر علمي قرار مي‌گيرد.
7. كنترل بازخواني ها: در اين مرحله ناظر علمي فايلهاي بازخواني كه حاوي موارد اصلاحي مي‌باشد مجدداً كنترل مي‌كند و در صورت وجود اشكال، با هماهنگي ناظر علمي استوديو و گوينده به رفع آن ميپردازد. پس از تكميل اين پروسه اصلاحيه‌ها تحويل ويراستار فني مي‌گردد.
8. جايگزيني و اصلاح: در اين مرحله ويراستار فني شروع به جايگزيني موارد اصلاحي و رفع اشكالات فني بر روي فايلهاي اصلي مي‌كند. اين كار بايد با دقت و حوصله انجام پذيرد تا پيوستگي كلام گوينده حفظ شده و فايل دچار خوردگي و آسيب نشود. در صورت وجود اشكال فني در موارد بازخواني، ويراستار فني با هماهنگي گوينده و ناظر علمي استوديو مبادرت به رفع آن مي‌نمايد.
9. تنظيمات فني و تبديل: پس از اتمام فرايند جايگزيني و اصلاح، در اين مرحله تنظيماتي از قبيل هوا گيري، نويز گيري، بالانس صدا و…، و در نهايت تبديل فايلهاي WAV به فايل فشرده MP3 توسط ناظر فني انجام مي‌پذيرد كه شرح كامل آن از حوصله اين بحث خارج است.
10. كنترل نهايي: در اين مرحله ناظر فني فايل‌ها را يك به يك بررسي مي‌كند و با روشهاي خاصي از سلامت فايل‌ها از نظر خوردگي يا جا افتادگي در حين ويرايش، اصلاح و تبديل اطمينان حاصل مي‌كند. پس از اين مرحله، فرايند توليد كتاب گويا با استانداردي كه در بالا به آن اشاره شد و كيفيت مطلوب پايان يافته، و مي‌تواند به مخاطبان عرضه گردد.
10. آموزش و تعميم ضوابط: هر يك از اين ده مرحله نياز به آيينامه و توجيه توليدكنندگان دارد. متأسفانه هم اكنون سليقه‌اي عمل ميشود و ضوابط عام و فراگير توسط متصديان فرهنگي تصويب نشده است.
همه منابعي كه گويا مي‌شوند، يكسان و مثل هم نيستند بلكه بين آنها تفاوت و تمايز جدي مشاهده ميشود. مثلاً نشريات گويا با كتب كودكان گويا دوگونه كاملاً متمايز هستند و به دو نوع ضابطه و آيينامه نياز دارند. همچنين خود نشريات گويا داراي انواع متفاوت هستند. مجله اطلاع‌رساني با مجله زرد با مجله ورزشي بسيار تفاوت دارند. از اينرو لازم است براي هر نوع از آثار ضوابط خاصي مصوب و آيينامه‌هايي هم در اختيار توليدكنندگان قرار گيرد.
البته صرف تصويب ضابطه و آيينامه هم سودمند نيست و لازم است كارگا‌ه‌هاي آموزشي برگزار گردد.
پايان
همان طور كه مشاهده نموديد، توليد كتاب گويا به روش علمي مستلزم بهره گيري از نيروهاي مجرب و تجهيزات ويژه و صرف زمان طولاني و متعاقب آن صرف هزينه بالا مي‌باشد. همين دليل باعث شده است كه توليد كتاب گويا در كشور ما بسيار محدود و بي كيفيت باشد و معدود مؤسساتي كه به اين كار مشغول هستند، كمتر به توليد كتاب گويا به روش علمي توجه داشته باشند. نشر و عرضه گسترده آثار گوياي با كيفيت مطلوب، باعث تشويق قشر روشندل جامعه به مطالعه و ارتقا سطح علمي و فرهنگي آنان مي‌باشد. حقوق فرهنگي اين عزيزان اقتضاء مي‌كند، با افراد عادي تبعيض نداشته و كتب گويا در اختيارشان باشد. به همين دليل نمي توان از اين حق چشم پوشي كرد. در پايان اميدوارم مسئولين مربوط به اهميت اين موضوع پي برده، و اقدامات مؤثري در جبران اين خلائ فرهنگي كه گريبان گير قشر روشندل جامعه مي‌باشد، انجام دهند.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)