نقش كتاب گويا در گسترش اشتغال روشندلان

رقيه بابايی (روزنامه نگار معلولين و از مديران مجله پیک توانا)
اشتغال یکی از بزرگترین چالش‌ها در دنیای امروز و نيز دغدغه اصلی دولت‌ها است. اشتغال با بسياري متغيرهاي منفي و مثبت اجتماعي مثل امنيت، آرامش روانی، بزهكاري و جرم ارتباط دارد. اما وضعيت معلولان و اشتغال آنان از نظر کارشناسان، کاری پيچيده و داراي مشكلات و موانع به حساب می‌آید.
اما به نظر مي‌رسد اگر كتاب گويا به كمك اشتغال به كار گرفته شود اشتغال معلولين بهتر و زودتر به نتيجه مي‌رسد. اما چگونگي استخدام كتاب گويا در خدمت اشتغال نياز به بحث و تحليل دارد كه در اين مقاله به آن مي‌پردازم.
«كتاب گويا» از چند نظر مي‌تواند به كمك اشتغال معلول بشتابد: كتاب گويا به عنوان يك شغل پررونق و مورد نياز، به جذب معلولين پرداخته و براي آنان اشتغال‌زايي مي‌شود. دوم اينكه با استفاده از كتاب گويا مي‌توان مهارت افزايي نمود و با آموزش معلولين، آنها را مهيا براي كار در شغل خاصي نمود. سوم تعميم گوياسازي به انواع سامانه‌هاي مدرن و جديد غير از كتاب.
هدف در اين مقاله اينست كه كتاب گويا چه نوع ارتباط‌هايي با اشتغال دارد. مشخصاً درصدد اثبات اين نكته هستم كه كتاب گويا با آماده‌ سازي محيط؛ آماده سازي روحي و ذهني روشندلان؛ آماده سازي روشندلان از نظر حرفه‌وفن و بالاخره آماده سازي فرهنگ جامعه در ارتباط است. يعني كتاب گويا سه متغير محيط، فرهنگ اجتماعي و روحيه و مهارت روشندل را آماده نموده و موجب ارتقاي آنها مي‌شود. محيطي كه روشندل در آنجا قرار است كار كند، بايد مناسب سازي شده باشد،‌ با سازه‌هاي گويايي، روشندل راهنمايي شود. آسانسور و ديگر تجهيزات گويا باشند؛ ابزارها و دستگاههايي كه روشندل با آنها سروكار دارد گويا شوند؛ به عبارت ديگر گوياسازي محدود به كتاب نباشد بلكه هر آنچه روشندل با آنها سروكار دارد، گويا شوند.
دوم با انواع آثار گويا مي‌توان جامعه را آماده كرد تا اشتغال روشندلان را قبول كنند. كارخانه‌دارها و صاحبان حرفه‌ها و فنون را با كمك كتاب گويا مي‌توان آماده ساخت؛ فرهنگ و ذهيت آنان را به سوي تعامل صحيح با روشندلان آماده نمود.
سوم تأثيرات كتاب گويا در مهارت افزايي و در افزايش حرفه‌وفن روشندلان است. بنابراين «گوياسازي» با آماده سازي در زمينه مزبور، اشتغال روشندلان را سامان مي‌دهد.

مهارت افزايي: با تعليم انواع مهارت‌ها از طريق كتاب گويا هم به نابيناها و هم به عموم مردم و اقشار مختلف، آنان را آماده جذب كار كرد. امروزه علوم و فنون پيشرفت قابل توجه داشته و نيروهاي شاغل بايد تخصص و تبحر داشته باشد. با افزايش مهارت‌ها و تجارت، افراد بهتر و زودتر جذب بازار كار مي‌شوند.
دنیای امروز در بحث اقتصاد، تجارت، کسب و کار و همه علوم و فنون به سویی رفته که بستر برای فعالیت همه افراد با هر نوع توانایی و قابلیتی باز است. اينكه گفته مي‌شود در صنعت، ماشین‌ها و دستگاه‌ها جاي انسان‌ها را گرفته‌اند و افراد حتي توانمند، بیکار شده‌اند، چه رسد به معلولان كه هيچ جايي براي آنها نيست، درست نيست. چون اولاً جمعيت رو به زيادشدن است؛ دوم اينكه خود دستگاهها نياز به نگهداري و مديريت دارد.
در دنیای امروز، با ورود تکنولوژی‌های جدید و پیشرفت روزافزون فنون مختلف، می‌توان فرصت‌های شغلی جدیدی را برای معلولان و به ویژه کم بینایان و نابینایان تعریف کرد. و با مهارت افزايي، توانايي و پتانسیل‌های موجود در بازارهای رقابتی در جهت افزايش بهره‌دهي افراد را بالا برد. كتاب گويا وسيله مناسبي براي آموزش مهارت‌ها است. زيرا در دنياي مدرن، فرصت و امكانات براي رفتن به محل خاص و سركلاس نشستن بسيار كم است. اما كتاب گويا را در هرجا و در هر شرايط مي‌تواند نقش مربي آموزشي داشته باشد.
در دهه‌ها اخير، بر اصول مهندسیِ فاکتورهای انسانی یا همان ارگونومی ( Ergonomics) در جهت ایجاد شغل‌های مناسب برای تمام افراد جامعه و همچنین معلولان تكيه و تأكيد شده است. دوره ماشينيزم افراطي به سرآمده است. زيرا تخريب‌هاي رواني و اجتماعي اين مكتب بسيار عميق و قابل توجه است. اينكه ماشين بر همه امور انسان سيطره داشته باشد توسط كارشناسان به شدت نقد شده است. اما با تجديد حيات انسان، با آموزش‌ها از طريق رسانه‌ها و كتاب گويا، محوريت او را مي‌توان افزايش داد.
كتاب گويا به عنوان روش علمی، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های انسان را ارتقاء داده و اطلاعات مورد نياز مشاغل، محیط کار و تجهیزات را در اختيار او مي‌گذارد.
يعني كتاب گويا با حداقل هزينه، اطلاعات لازم درباره طراحیِ درست و مناسب مشاغل، تجهیزات و محیط کار، بالارفتن سطح ایمنی، بهداشت، تطبیق کار با کارگر و در نهایت رضایت شغلی و بهبود بهره‌وری را در اختيار او قرار مي‌دهد. از اينرو ارگونومی به عنوان دانش نوینی که در تلاش برای پر کردن شکاف بین انسان و محیط زندگی‌‌اش و در واقع ترکیب علم پزشکی‌، محيط شناسي است،‌ نقش انسان را در مقابل ماشين توسعه مي‌دهد.

خود اشتغالي: نقش كتاب گويا در آموزش قشرهاي عامل ولي غيرمتعارف، قابل توجه است. زنان خانه‌دا، معلولين خانه‌نشين، پيرمردهاي بازنشسته و دانش‌آموزان مي‌توانند كارهايي را از طريق كتاب گويا فرا گرفته و پاره وقت به توليد مشغول شوند. كيف‌سازي، بافندگي، خياطي، صحافي و ده‌ها شغل ديگر را از اين طريق مي‌توان ياد داد.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد که تبعيض اجتماعي و شغلي، اشتغال در مشاغل سطحِ پايين و دستمزد کم، از مواردي است که بين گروه‌هاي آسيب‌پذير شغلي نظير کودکان، زنان، مهاجرين و به ویژه معلولين به وفور به چشم مي‌خورد. اما با آموزش و افزايش تبحر و مهارت‌ها و نيز با سامان‌دهي به مشاغل و تشكيل تشكل‌ها، اين مشكلات به ويژه در زمينه معلولين مرتفع مي‌گردد.
به نظر مي‌رسد که در ميان گروه‌هاي نامبرده، وضعيت معلولين و انسانهاي ناتوان بيشتر از سايرين مورد بي‌توجهي واقع شده و به ویژه معلولین در بسياري از زمينه‌ها تحت تبعيض قرار مي‌گيرند؛ به طوري که نه تنها حقوق انسانيشان ناديده گرفته مي‌شود بلکه توانایی‌ها و قابلیت هایشان نیز مورد بی توجهی واقع می‌شوند.
در میان تمام گروه‌های جامعه از معلولان به عنوان خاص ترین گروه با نیازهای ویژه یاد می‌کنیم چرا که این گروه به طور اخص، بسیار آسيب پذیر بوده و عدم داشتن شغل و منبع درآمد بعنوان راهی برای رسیدن به استقلال فردی و مالی آستانه ی این آسیب پذیری را تا حد بسیار زیادی پایین آورده و از معلولان فاقد شغل، افراد رنجور و شکننده‌ای می‌سازد.
اين مشكلات با اجراي دو شيوه در بسياري از جوامع مرتفع شده است: يكي فرهنگ‌سازي و دوم اطلاع‌رساني. در هر دو روش از كتاب گويا به عنوان يك رسانه كارآمد مي‌توان بهره گرفت. براي مثال در اروپا تشكل‌هاي معلولين، كتب گويا درباره مشكلات معلولين تهيه كرده و در باب كليسا و روحانيون هديه كرده‌‌اند. و از آنان خواسته شده مردم را در اين زمينه آموزش دهند و توجيه كنند. بالاخره پس از چند دهه، مشكلات شغلي معلولين بسيار كاهش يافته است.

فرهنگ تلاش و كار: در جامعه‌اي كه بزرگترين و عالي‌ترين رهبرش يعني رسول خدا(ص) به نابينا مهم‌ترين كارها را مي‌سپارد، معلولين احساس افتخار و غرور نموده و تلاش مي‌كنند روي پاي خود حركت كنند. رسول خدا، عبدالله بن ام مكتوم را به عنوان مدير امور مدني و شهري تعيين كرد در زماني‌كه او به جنگ رفته و در شهر خود حضور ندارد.
اما در جوامعي كه معلولين احساس بي‌کفايتي، وابستگي و عدم اطمينان به آينده مي‌كنند؛ خود را مطرود ِجامعه مي‌دانند، اينان براي امرار معاش به گدايي رو مي‌آورند. در حقيقت مسئله اصلی که اینگونه وضعیت‌ها را برای افراد رقم می‌زند، موقعيت نامساعد افراد معلول در بازار کار است؛ به طوري که ميزان بيکاري آنها بسيار بيشتر از افراد عادي است. تأثير بيکاري در تمامي سنين و تمامي شرايط در افراد معلول مشهود و نمايان است و بسياري از معلولين به دليل ارج ننهادن بر مهارت هايشان از سوي کارفرمايان با فرصت‌هاي شغلي کمتري روبرو مي‌شوند.
در این راستا مدیریت نیروی انسانیِ آسیب دیده و معلول در اقتصاد و صنعت به تدریج جای خود را باز کرده و روز به روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود و معلولان نیز جزئی از نیروی انسانی به شمار می‌آیند که درصد قابل توجهی را نیز شامل می‌شوند و اینجاست که مدیریت نیروی انسانی در هر جامعه‌ای وظیفه دارد با برنامه ریزی صحیح و آموزش مهارت‌های لازم و فراهم کردن امکانات و شرایط مساعد و برابر برای این قشر، از امکانات و پتانسیل‌های نیروی انسانی آسیب دیده و معلول به نحو احسن استفاده کند.
زمینه سازی برای اشتغال معلولان به عنوان یک فرایند تدریجی و مستمر علاوه بر جنبه‌های فنی و تخصصی آن، نیاز به ایجاد بسترهای مناسب دارد. یکی از این بسترها، فرهنگ جامعه است. اگر رفتار و فرهنگ جامعه جنبه منفی داشته باشد نتیجه مثبت زمینه سازی برای اشتغال معلولان، فوق العاده پایین خواهد بود. عدم درک معلولان در جامعه و ناتوانی مردم در برقراری رابطه با آنان مانع اجتماعی مهمی برای اشتغال آنها به شمار می‌رود، که از مهم ترین علل آن می‌توان به عدم وجود اطلاعات صحیح و کافی در مورد توانایی‌های معلولان در جامعه اشاره کرد.
آيات قرآن، احاديث، سخنان بزرگان، زندگي‌نامه اشخاص موفق را مي‌توان به صورت كتاب گويا در اختيار جامعه قرار داد، بطوري‌كه هم معلولين و هم افراد عادي استفاده كنند. اينها بسيار مؤثر است. اشعار مولانا در مثنوي درباره نابينايان اگر با هنرورزي كتاب گويا شود بسيار جذاب است.

گسترش گوياسازي و ديگر نمادها: هشدار به صورت گفتاري و لمسي براي نابينايان و علائم نوري يا رنگي براي ناشنوايان در بسياري از زمينه‌ها قابل اجرا است. اجراي اينها زندگي شهري را براي معلولين تسهيل و راحت مي‌كند. در كشورهايي مثل آلمان تشكل‌هاي معلولين بودجه‌هاي اينگونه كارها را از دولت مي‌گيرند و خودشان اجرا مي‌كنند. چون سهم و حق معلولين است. از سوي ديگر اگر دست اينان باشد با دلسوزي بيشتر اجرا مي‌شود. در جامعه‌اي مثل ايران بودجه مناسب‌سازي با اينكه كاملاً تصويب نشده، اما كم نيست و مي‌تواند حداقل ۳/۱ از جمعيت معلولين بيكار را مشغول به كار نمايد.
تکنولوژی‌های جدید در عرصه صنعت و خدمات اتوماسیون اداری و صنعتی با سرعت فزاینده‌ای در حال افزایش است. حضور نیروی انسانی ماهر و توانا در اين عرصه‌ها ضروري است مشروط به اينكه آموزش لازم را فراگرفته و نيز براي معلولين علائم آگاهي و هشدار نصب شده باشد.
جوامع با تصویب قوانین و فرهنگ‌سازي می‌توانند راه را برای اشتغال معلولان هموارتر سازند ، زیرا با اجرای این قوانین سازمان‌ها و ادارات موجود در جامعه مجبور به تجدیدنظر در اصول و معیارهای استخدامی خود شده و همچنین وادار به تعریف شغل‌های مناسب و طراحی شغلی، برای افراد معلول خواهند شد. با كتاب گويا مي‌توان فرهنگ‌سازي كرد، مي‌توان مهارت‌افزايي نمود و مسئولين و مديران را با وظايفشان آشنا ساخت و ده‌ها فرآيند ديگر را با استفاده از كتاب گويا مي‌توان تسهيل و اجرا كرد.

نقش و جايگاه رسانه‌هاي مدرن: از طرفی سرعت تحول جوامع، با نفوذِ رسانه‌های نو نظیر رادیو و تلویزیون و اینترنت با رشد روزافزونی رو به رو است. اینترنت با قدرت نفوذی که دارد، نه تنها به عنوان یک رسانه یا media در جوامع بشری نفوذ پیدا کرده بلکه به یک بستر مبادله اطلاعات در اغلب زمینه‌ها مبدل شده است به گونه‌ای که فرصت‌های عدیده شغلی را برای کاربران فراهم کرده و به مفهوم كسب‌ وكار الكترونیكی (e-Business) عینیت بخشیده است.
با بیان دیگر درعصر حاضر، در پی متداول شدن دسترسی به رسانه ی بدون مرزِ اینترنت، نظام کار و کار آفرینی هم دست خوش تغییرات شده است. اینترنت به عنوان اصلی‌ترین زیربنای کارآفرینی الکترونیک بستر مناسبی را برای آموزش، تجارت، بازاریابی و… به شیوه نوین فراهم کرده است.
کسب و کار دیجیتالی یا الکترونیکی که امروزه از آن به عنوان شیوه‌ای جدید درتجارت و اقتصاد جهانی یاد می‌شود نیز می‌تواند یکی از موثرترین راهکارهای جوامع در حل مشکل اشتغال معلولان باشد.
اگر دولت‌ها امروز برای اشتغال معلولان هزینه نکنند و امروز بسترهای لازم را برای اشتغال این گروه مهیا نکنند در آینده‌ای که چندان هم دور نیست. بايد چندين برابر در دارو و درمان، برای معالجه امراض روحی، روانی، درمان مبتلایان به انزوا، سرخوردگی‌های اجتماعی، بیماری‌های جسمی که در نتیجه عدم فعالیت ایجاد شده،‌ نيز براي جبران خسارت‌های حاصل از بزه‌ها و جرم‌ها که در نتیجه نداشتن شغل و انگیزه محکم برای ادامه زندگی و به دنبال آن تشکیل خانواده هزینه کنند. پس کارآفرینی برای شهروندان معلول نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است برای داشتن جامعه‌ای سالم و به دور از تشنج. البته با استفاده از سامانه‌اي مثل كتاب گويا و گوياسازي، كارآفريني و اشتغال معلولين به سرعت فراگير و تحقق مي‌يابد.

خودباوري و خودكفايي: معلولين نخست بايد روحيه كار و تلاش پيدا كنند؛ اعتماد به نفس در اينكه مي‌توانند جامعه مطلوب خود را بسازند، داشته باشند. پس از تحقق اخلاقيات مطلوب و گذشتن از اخلاقيات مذموم راه براي كارآفريني و سازندگي باز مي‌شود. تشكل‌ها و نهادهاي متصدي معلولين با توجيه معلولين و آموزش آنان به ويژه از طريق «كتاب گويا» مي‌توانند اهداف مزبور را محقق نمايند و بستر لازم براي اشتغال معلولين فراهم آورند.
اگر معلولين هر جامعه فقط بودجه چند سرفصل را در اختيار داشته باشند و البته به درستي و بدون اسراف و تبذير و با مديريت سالم اين بودجه‌ها را صرف نمايند، قطعاً به وضعيت مطلوب در زمينه اشتغال مي‌رسند. اين سرفصل‌هاي مالي و بودجه‌اي عبارت‌اند از: مناسب‌سازي، توليد كتاب گويا براي عموم و براي نابينايان، آموزش و مهارت افزايي در عرصه خود اشتغالي.
اگر اين بودجه‌ها به روش اقتصادي و صحيح تدبير شوند، قطعاً معلولين به خود كفايي و اشتغال مي‌رسند.

جمع‌بندي: كار و اشتغال از معضلات اساسي در جوامع مختلف است. اشتغال با ده‌ها متغير ديگر در ارتباط است. عدم اشتغال عامل مخرب و اشتغال زمينه سازندگي است. اما آحاد روشندلان در ايران بدانند كه دولت يا مسئولين و مقامات نمي‌توانند براي آنان معجزه كنند و خودشان بايد با تدبير و تفكر، با پي‌گيري و اتحاد و تشكل براي اشتغال چاره انديشي جامع و اساسي داشته باشند. اين مقاله پاره‌اي از تجارب تاريخي جامعه اسلامي و نيز دستاوردهاي ديگر جوامع را معرفي كرد. البته تلاش كرده نقش اطلاع‌رساني و فرهنگ‌سازي را در چارچوب كتاب گويا برجسته كند. نويسنده كه خود معلول و سال‌ها در اين‌باره فکر كرده و دغدغه اشتغال داشته و اكنون با اين دغدغه زندگي مي‌كند، از موضع واقع‌گرايي به تحليل اين مقوله پرداخته است.
مؤلف تمامي تجارب عيني و واقعي را مطالعه و جمع‌آوري كرده و تلاش نموده نقش عيني كتاب گويا در اشتغال روشندلان را به دست آورد. خلاصه اينكه كتاب گويا مي‌تواند روشندل را از نظر روحي و ذهني و نيز فرهنگ اجتماعي و محيط كار و جامعه را آماده نمايد تا روشندلان بتوانند به راحتي جذب بازار كار شده و مشغول كار و توليد شوند.