سفرنامه شارجه: گزارش خرید کتاب برای کتابخانه تخصصی معلولین

سفرنامه شارجه:
گزارش خرید کتاب برای کتابخانه تخصصی معلولین

دفتر فرهنگ معلولين/ محمد نوری
نمایشگاه بین‏المللی کتاب در امیرنشین شارجه یا به قول خودشان شارقه در تاریخ ۱۷ آبان ۱۳۹۱ بازگشایی شد. بنده از طرف دفتر فرهنگ معلولین برای خرید کتاب و بررسی مراکز فعال در حوزه معلولین کشور امارات، عازم شده و در این رخداد بزرگ منطقه‏ای شرکت کردم. حدس اول ما این بود که چند عنوان انگشت شمار کتاب معلولین چاپ کشورهای عربی بیشتر نخواهیم یافت. اما همان روز اول متوجه رخداد عجیب شدیم. چون بیش از هزار عنوان کتاب درباره‏ مسائل و موضوعات مرتبط به نابینایان، ناشنوایان، معلولین ذهنی و حرکتی توسط ناشران مختلف از سراسر جهان اسلام در این نمایشگاه عرضه شده بود. این حجم از کتاب، خود پدیده‏ای مهم و قابل توجه بود و مرا واداشت که ابعاد آن را بررسی کنم.
البته این سفرنامه مثل بسیاری از گزارش‏های سفر نیست که به حوادث شیرین و خوشی‏ها بپردازد بلکه براساس یافته‏ها و مشاهدات خود، تلاش کرده‏ام به ذهن خواب رفته‏ی برخی مدیران تلنگری بزنم و با درد دل‏هایی که ریشه در واقعیت‏های موجود دارد، وضعیت نابسامان معلولین را متذکر باشم.
اهمیت کتاب معلولیتی
یکی از دستاوردهای دوره‏ جدید، تقدم مطالعه و کارشناسی قبل از هر نوع تصمیم‏گیری و اقدام است. در عرصه مسائل و مشکلات معلولین هم، ابتدا به بررسی ابعاد مشکل می‏پردازند، آنگاه به مرحله عمل و اجرا منتقل می‏شوند. به همین دلیل در دهه‏های اخیر، دانشکده‏ها، پایان‏نامه‏ها، کتاب‏ها، مقالات، نشریات و … برای جامعه‏ معلولین گسترش چشمگیر یافته است.
این رویکرد جدید موجب شد تا بسیاری از آسیب‏ها شناسایی شده و ابعاد آنها ریشه‏یابی گردد و درمان صحیح و متناسب با آنها در اختیار افراد آسیب‏مند قرار گیرد. در نتیجه بسیاری از معضلات، آلام و دردها درمان اساسی شده‏اند.
یک جنبه از این رخداد بزرگ، پیدایش گونه‏ای از کتب به نام کتاب معلولیتی است، چنانکه کتاب پزشکی، کتاب قرآنی، کتاب حقوقی، کتاب مرجع، کتاب ادبی به عنوان انواع گونه‏های مختلف کتاب، اغلب محصول دوره‏ جدید و ثمره‏ تلاش‏های دانشمندان و کاشفان دوره‏ معاصر است.
متأسفانه در ایران هنوز «کتاب معلولیتی» به عنوان یک پدیده مستقل مورد توجه و اهتمام نیست. نمایشگاه «کتاب معلولیتی» تاکنون نداشته‏ایم؛ مأخذشناسی، رونمایی، همایش و انواع رخدادهای متناسب و مرتبط با کتاب معلولیتی هم نداریم. مهمترین دلیل جان نگرفتن این پدیده در ایران، فقدان تألیفات و تولید کتاب معلولیتی در همه زمینه‏ها و موضوعات مرتبط است. واقعاً جای نگرانی است که آمار تألیف، ترجمه و بالاخره تولید کتب و مقالات درباره‏ موضوعات معلولیتی اندک است و در حدی نیست که بتوان نمایشگاه کتاب دایر کرد. اما نمایشگاه بین‏المللی کتاب شارجه با این که نمایشگاه عمومی برای مسلمانان و جهان اسلام است، مبحث و مقوله معلولین برای مدیریت این نمایشگاه یک ضرورت مهم و یک اولویت است و به این موضوع اهتمام خاص دارند. یک دلیل آن اینست که امیر شارجه آقای قاسمی، مدیر چند مؤسسه معلولیتی هم هست و به امور معلولین اهتمام ویژه دارد. هر ماه در جلسات آنان شرکت می‏کند و به درد دل آنان گوش می‏دهد و آنان را تفقد می‏نماید.
به همین دلیل مراکز معلولین در امارات، به ویژه شارجه رشد بسیار داشته و در همه زمینه‏ها از جمله پژوهش، تألیف و انتشار کتاب و نشریه برای معلولین بسیار فعال‏اند.
ضرورت تألیف و نشر
جامعه معلولین ایران از دو مرحله سوادآموزی و دانش عمومی عبور کرده و اکنون به آستانه تخصصی رسیده است. چنانکه بسیاری از آنان هم‏اکنون در رشته‏های مختلف تحصیلات عالیه دانشگاهی را طی کرده‏اند، فوق لیسانس و دکترا اخذ کرده‏اند و در مراکز پژوهشی، آموزشی و خدماتی مشغول خدمت‏رسانی می‏باشند. اینان نیاز به کتب مرجع، نشریات تخصصی، دائرة‏المعارف‏، کتب راهنما و ده‏ها نوع دیگر از کتاب دارند. اما چرخه‏ کند و ناقص تولید و تألیف کتاب و نشریه برای معلولین، نمی‏تواند پاسخگوی نیاز‏های آنان باشد. با نگاه اجمالی به مراکز معلولین اعم از دولتی، خصوصی، خیریه‏ای و مردمی نشان‏دهنده بسیاری از واقعیت‏ها است. از بین همه این مراکز، کانون معلولین توانا در قزوین بسیار موفق و کارآمد ظاهر شده و توانسته مجله پیک توانا را طی چندین سال و در چند ده شماره با کیفیتی مطلوب به جامعه معلولین عرضه کند. دفتر فرهنگ معلولین نیز مشغول تألیف دانشنامه نابینایان و نابینایی، دایرت‏المعارف پارالمپیک، دانشنامه معلولین حرکتی و چند عنوان کتابشناسی دیگر است ولی هنوز این آثار به مرحله چاپ و انتشار نرسیده‏اند. در عرصه‏ کتاب گویا با اینکه مؤسسه‏هایی مانند رودکی، حسینیه ارشاد، دانشگاه اصفهان و … مشغول گویا سازی کتب هستند ولی فقط درصدی از نیازهای روشندلان و عموم معلولین برآورده شده است. در زمینه کتاب بریل و کتاب اشاره، کتاب الکترونیک، فیلم‏های آموزشی هم نه مراکز دولتی و نه مؤسسه‏های مردمی پاسخگوی انبوه نیازهای جامعه‏ معلولین نیستند. یعنی از یک سو روشندلان، ناشنوایان و معلولین حرکتی با اهتمام و جدیت خودشان با سرعت رو به کمال و تکامل‏اند و در آینده‏ای نه چندان دور هزاران فارغ‏التحصیل معلولین در مقاطع عالی دانشگاهی یا حوزوی داریم. اما از طرف دیگر رشد امکانات برای تأمین نیازهای آنان و بسترسازی مناسب برای ایجاد اشتغال مناسب بسیار کند و نازل است.
تجربه دیگر
بدون اینکه بخواهیم امارات و مدیریت کلان در این کشور را بی‏جهت بزرگنمایی کنیم، فقط واقعیت‏هایی که در این سفر مشاهده شد را گزارش می‏کنم.
مدیران دبی، ابوظبی و شارجه آنگونه که رؤیت شد، برای ارتقای معلولین و افزایش بهره‏وری آنان در جایگاه مناسب اجتماعی‏شان، طرح، برنامه و تدبیرهای خاصی دارند و توانسته‏اند الگو و تجربه دیگری را در جهان اسلام مطرح سازند. اولین نکته این است که مسئولین و رهبران در همه سطوح اراده برای اصلاح امور در جامعه معلولین را دارند. برای نمونه روز نخست نمایشگاه بین‏المللی کتاب شارجه که روز افتتاحیه بود، آقای قاسمی امیر شارجه بدون تیم حفاظتی، بدون بستن درها و خیلی عادی مثل بقیه آدم‏ها به نمایشگاه آمد. تقریباً هرکس جلوی او قرار می‏گرفت دست می‏داد و احوال‏پرسی می‏کرد. مهم‏تر در بدو ورود به نمایشگاه اول به غرفه معلولین رفت، چند دقیقه آثارشان را بررسی و با آنان چای و شیرینی تناول کرد و به گفته‏های آنان گوش داد. نیز بعد از روز افتتاحیه، تقریباً هر روز به نمایشگاه می‏آمد و هر روز در سالنی به غرفه‏های مؤسسات معلولیتی می‏رفت. حتی در روزهایی دیدم آنان را دعوت به ناهار یا شام و جلسه در کاخ خودش می‏کند.
مجله‏ای که نمایشگاه به عنوان ویژه‏نامه منتشر می‏کرد، تقریباً هر روز و در چند صفحه گزارش‏هایی از غرفه‏های معلولین و ناشرانی که برای معلولین کتاب منتشر می‏کنند، داشت. بالاخره فضا به‏گونه‏ای طراحی شده بود که معلولین احساس ‏کنند در این کشور و جامعه، کسانی به آنان توجه دارند و درصدد رفع مشکلات آنان می‏باشند و البته باید خودشان هم کمک کنند تا معضلات مرتفع گردد.
خودکفایی
تجربه‏ای که شرکت‏هایی مانند زیمنس آلمان دارند اینست که معلولین یک پارچه استعداد و توانایی‏اند، فقط باید به آنان مجال و امکانات اولیه دارد. شرکت زیمنس در حدود شصت سال قبل راه‏اندازی شده و اکثر کارمندان، مدیران و کارگران آن نابینا، ناشنوا و معلول حرکتی و بعضاً معلول ذهنی‏اند. این شرکت در دهه‏های اخیر بارها به عنوان بهترین سازنده وسایل الکترونیکی در جهان شناخته شده است. همین تجربه در ایران نیز اجرا شده است. کارخانه گروه بهداشتی فیروز که در شهرک صنعتی قزوین دایر است با تلاش‏ها و مدیریت آقای سید محمد موسوی که که از کودکی بر اثر فلج اطفال دو پا و یک دستش دچار معلولیت شد به عنوان یکی از بهترین تولیدکننده کالاهای بهداشتی همه کارمندان و کارگران خود را از معلولین انتخاب کرده‏‏اند. این تجربه‏ها قابل تعمیم است و می‏توان در همه استان‏ها و شهرستان‏ها اجرا نمود و موجب خودکفایی و اشتغال معلولان گردد.
امید است تا دیر نشده و مشکلات جامعه معلولین تبدیل به بحران نگردیده، مسئولین در رده‏های مختلف، گوشه چشمی به جامعه معلولین داشته و برای رفع مشکلات همت بیشتری نمایند.
در پایان
این روز ۲۳ آبان (۱۳ نوامبر ۲۰۱۲م) به اتمام رسید و به ایران بازگشتیم؛ البته با ۱۲ کارتن کتاب و خاطرات سرنوشت‏سازی که بعضاً به عنوان درد دل بیان شد.