کتاب جامعه شناسی معلولیت

گزارش کتاب جامعه شناسی معلولیت

الهه نوری

با اینکه نابینایان، ناشنوایان، ناتوانان‏های حرکتی و ذهنی از نظر آماری و کمی، بخش وسیعی از جامعه ایران را تشکیل می‏دهند ولی نسبت به اقشار دیگر، کمتر به آنان پرداخته و کارشناسان و عالمان در رشته‏های مختلف به موضوعات معلولیتی کمتر پرداخته‏اند. به ویژه در رشته‏هایی مثل جامعه شناسی، آثار اندکی درباره موضوعات معلولیتی منتشر شده است. با اینکه نیاز در این زمینه بیشتر می‏باشد. موضوعاتی مثل عدالت و تبعیض بین معلولین و دیگر قشرها و تحلیل حقوق اجتماعی معلولین و روش تأمین حقوق و رفع نابرابری‏ها در شرایط کنونی بسیار ضروری است.
اخیراً کتابی در بررسی تأثیرات تبعیض و محدودیت در زندگی معلولان منتشر شده است. این اثر در اصل پایان نامه مقطع دکتری مؤلف بوده است، مؤلف آن خدیجه جبلی (متولد 1351ش) فارغ‏التحصیل رشته‏ جامعه‏شناسی است و آقای باقر ساروخانی به عنوان استاد محرز جامعه‏شناسی مقدمه‏ای برای آن نوشته، و با مشخصات زیر منتشر شده است:
جامعه شناسی معلولیت: تبیین جامعه شناختی تبعیض علیه معلولین، تهران، نشر علمی، 1391، 358 ص.
خانم خدیجه جبلی با دقت و وسواس برای اولین بار از نگاه جامعه‏شناسی به آسیب شناسی زندگی معلولین و مشکلات ناشی از نابرابری‏ها پرداخته است.
ساختار این کتاب شامل سه بخش کلی و چند فصل است؛ بخش نخست (مروری بر ادبیات موضوع) شامل دو فصل با عنوان های جامعه شناسی معلولیت و جامعه شناسی تبعیض است. بخش دوم (مطالعه موردی آموزش و پرورش کودکان کم بینا در شهر تهران) شامل دو فصل با عنوان های طرح تحقیق و توصیف داده ها و یافته های تحقیق و بخش آخر این کتاب (نظریه ساخت اجتماعی ناتوانی) شامل یک فصل و با عنوان تحلیل و استنتاج است.
یکی از نکاتی که این کتاب را از بسیاری از کتاب های نگاشته شده راجع به مسائل و مشکلات معلولان، متمایز میکند، پرداختن به مسائل معلولان با نگاهی جامعه شناختی است. در این کتاب مولف میکوشد تا با بهره گیری از نظریه تبعیض، چگونگی شکل گیری وضعیت معلولان و مشکلات ویژه این وضعیت را در جامعه بررسی کند، به عبارتی دیگر، در این کتاب مسائل معلولان و مشکلاتی که آنان در حیطه های گوناگون اجتماعی و شخصی دارند، وضعیت هایی طبیعی و از پیش  تعیین  شده تلقی نشده، بلکه همچون هر پدیده اجتماعی دیگری که در جریان کنشها ورابط اجتماعی ساخته و بازتولید میشود، مورد بررسی قرار میگیرد.
نویسنده با استفاده از رویکرد روش کیفی به نکات و دستاوردهای سودمندی رسیده است. از اینرو، این شیوه در این کتاب، حائز اهمیت بوده و به فهم همدلانه تری از موضوع کمک شایانی کرده است. مولف این کتاب به عنوان محقق، خود در میدان تحقیق حاضر شده و با کمک فنون و روش‏های مصاحبه و مشاهده و برخورد مستقیم با میدان تحقیق (مدارس و دانش آموزان معلول) به فهم عمیقی نسبت به مسائل و مشکلات آنان نائل شده است. ایشان در مقام گردآوری اطلاعات موردنیازش، میدان‏های مناسبی انتخاب کرده و به داده‏های سودمندی دست رسیده است.
در کنار همه نکات مثبت و برجستگی های این کتاب، یکی از معایب این کتاب نپرداختن به مباحث و پژوهش هایی است که راجع به معلولان در داخل کشور عرضه شده است. یعنی از تجارب پیشینش، کمتر استفاده کرده و اکثراً از منابع و کتب اروپایی بهره برده است. از اینرو از معضلات و مشکلات جامعه‏ی بومی ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مولف در بخش مروری بر ادبیات بحث که بخش مفصلی را به خود اختصاص داده است، به مطالعات انجام شده در ایران، مطالعات نظری یا میدانی اشاره نمیکند، این در حالی است که اگرچه منابع نظری در این حوزه در ایران کم بوده یا اصلا ساخته و پرداخته نشده، اما مطالعات میدانی و بررسی هایی راجع به وضعیت معلولان در داخل کشور هرچند ناچیز انجام شده است.
خلاصه، نویسنده از منظر جامعه‏شناسی برای اولین بار در ایران به تجزیه و تحلیل برخی از مسائل جامعه ‏ معلولین اقدام کرده است. مباحث و یافته‏های او برای مدیران و تصمیم‏گیران مسائل معلولیتی، راهگشاست. البته با افزایش اینگونه تحقیقات راهبردی و کاربردی، نهادهای متصدی امور معلولین می‏توانند آسیب‏ها و بحران‏های جامعه معلولین را کاهش دهند؛ از طرف دیگر مشارکت اجتماعی معلولین را افزایش دهند و سلامت روانی و اجتماعی آنان را تقویت نمایند.