فعاليتهاي ناشنوايان ايرانی در عرصه روزنامه‌نگاري

پيدايش نشريات ناشنوايان در ايران با فعاليت مطبوعاتي جبار باغچه‌بان، بنيانگذار آموزش ناشنوايان، در پي توسعه آموزش ناشنوايان و ضرورت اطلاع‌رساني در عرصه مسائل ناشنوايي آغاز شد.
با افزايش شمار با سوادان ناشنوا، ناشي از گسترش آموزش و پرورش ناشنوايان در ايران، زمينه چاپ نشريه از سوي ناشنوايان موفق فراهم شد. مهم‌ترين نشريات ناشنوايي در ايران به اين شرح گزارش مي‌شوند:
1- زبان: نخستين نشريه را جبار باغچه‌بان، به نام زبان بنيانگذاري كرد. باغچه‌بان كه از نويسندگان روزنامه فكاهي ملانصرالدين، چاپ تفليس بود و تجربه انتشار مجله فكاهي لك لك در ايروان را به سال 1291 شمسي داشت، در 1320 كه جوّ آزادي نسبي ناشي از سقوط دولت رضا شاه پهلوي بر جامعه ايران حكمفرما بود، بار ديگر درصدد تأسيس مجله برآمد.
او در ملاقات با رضازاده شفق، از استادان دانشگاه تهران كه براي بازديد دبستان كرولالها آمده بود، انگيزه اين كار را اصلاح روش تدريس الفبا در كشور دانسته است.
باغچه‌بان پس از گرفتن امتياز از وزارت فرهنگ در چهاردهم اسفند ماه 1322، به نشر نخستين شماره مجله «زبان» در يكم بهمن 1323 پرداخت كه طي شانزده شماره تا ارديبهشت 1326 ادامه يافت. سردبيري زبان بر عهده باغچه‌بان بود و احمد آرام و دكتر هشترودي، در تدوين و تنظيم مطالب به او كمك مي‌كردند. منظور باغچه‌بان از زبان، زبان آموزگاران بود و تقريباً تمام مطلب مجله را خود مي‌نوشت. او در اين ميان، هيچ‌گاه از توجه به كودكان غافل نبود. او در برخي از شماره‌ها، صفحه‌هايي براي آنان داشت كه ساده، كودكانه و موزون بود و براي پاسخگويي به نياز كودكان ناشنوا و كار با آنان، گاه شعرهايي مي‌سرود؛ بنابراين، اين مجله براي آنان كه از شنيدن اصوات محروم بودند، نيز كاركرد آموزشي داشت.
مطالعه محتواي شانزده شماره مجله مذكور نشان مي‌دهد باغچه‌بان كه قبلاً «جمعيت اتفاق معلمين» را در جهت آگاهي دادن و احقاق حقوق آنان در تبريز پايه‌گذاري كرده بود، براي فرهنگ اهميت بسيار قائل بود و اعتقاد داشت كه پايداري و استقلال شئون يك ملت بسته به چگونگي فرهنگ اوست.
چاپ تصوير ميرزا حسن رشديّه در روي جلد نخستين شماره مجله زبان و شرح احوال آن رادمرد نيكنام، بيانگر احترام و قدرداني عميق باغچه‌بان نسبت به بنيانگذار آموزش و پرورش نوين ايران و مبدع روش آموزشي الفباي صوتي است كه دفترش در خيابان چراغ برق، به دليل نداشتن كمك، تعطيل شد و بعدها باغچه‌بان به دليل درگيري با مسائل روزافزون مربوط به آموزش كرولالها، دنبال آن كار نرفت.

2- گزارش: كانون كرولالهاي ايران، در پاييز 1342 با چاپ نشريه گزارش، پيشگام در تاريخ نشريات ناشنوايان ايران است.
نخستين شماره نشريه ياد شده در چهار صفحه و قطع يخچالي منتشر شد و تمام مطالب آن به ناشنوايان اختصاص يافت؛ مانند: اساسنامه‌ كانون، نتيجه انتخابات هيئت مديره جديد كانون، تأسيس آموزشگاه فني و حرفه‌اي كرولالها؛ نظام‌ مافي و گزارش كنگره بين‌المللي كرولالها در شهر استكهلم پايتخت سوئد (26 مرداد، 3 شهريور) كه رضا قلي شهيدي، از نخستين شاگردان باغچه‌بان، به نمايندگي از كانون كرولالها شركت كرده بود. رد پای جبار باغچه بان – بنیانگزار آموزش ناشنوایان در ایران – در سبک و مفاد نشریه مذکور دیده می شود. چرا که او همیشه دوست داشت از هر راهی که بتواند به ناشنوایانی که از مدرسه اش فارغ التحصیل شدند، هویت و شخصیت مستقلی ببخشد. چاپ نشریه مخصوص ناشنوایان بهترین راه برای این منظور بود امّا ظاهراً انتشارش به همان شماره محدود ماند.
3- پيك شنوايي و گفتار: اين نشريه بين سالهاي 1352 تا 1357 توسط سازمان ملي رفاه ناشنوايان و به سردبيري مشيري براي آشنا كردن مردم با مشكلات و دشواريهاي ناشنوايان چاپ مي‌شد. اين نشريه به صورت فصلنامه منتشر مي‌شد.
4- اشاره: گروهی از جوانان فارغ التحصيل ناشنوای مدرسه باغچه بان به سرپرستی کامران رحيمی و محسن لوح موسوی در سال 1349 خانه فرهنگ جوانان ناشنوای ايران را تشکيل دادند که در آن به فعاليتهای فرهنگی و هنری به ويژه پانتوميم پرداخته می شد. در خرداد 1358 اوّلين نشریه خانه جوانان ناشنوا تحت عنوان اشاره با سر دبیری کامران رحیمی منتشر شد که به طور کلی، جنبه روشنگری و آگاهی دهنده داشت. نشریه مذکور بعداز شماره چهارم، در پاییز 1358 به پایان خط رسید.
5-سنگر: گروهي از جوانان دانش‌آموخته ناشنواي مدرسه باغچه‌بان به سرپرستي كامران رحيمي و محسن لوح موسوي، كه از بهترين شاگردان ثمينه باغچه‌بان بودند، در 1349 خانه فرهنگ جوانان ناشنواي ايران را در آن مدرسه تشكيل دادند كه در آن به فعاليتهاي فرهنگي و هنري، به ويژه پانتوميم پرداخته مي‌شد و اغلب كارگرداني آن برعهده پروانه باغچه‌بان و سپس كامران رحيمي بود. محل فعاليت خانه جوانان ناشنوا به راهنمايي و ياري جوليا سميعي، بنيانگذار گروه پژوهش زبان اشاره فارسي، در آذرماه 1353 به خيابان انقلاب، خيابان فلسطين كنوني، انتقال يافت.
در خرداد 1358 نخستين شماره نشريه خانه جوانان ناشنوا، با عنوان سنگر در چهار صفحه و قطع يخچالي با سردبيري كامران رحيمي منتشر شد. كامران رحيمي كه پس از گذراندن دوره زبان‌آموزي و در اثر ابتلا به بيماري، قوه شنوايي خود را از دست داده بود، هنر نويسندگي خود را با نوشتن دو كتاب ادبي خورشيد خاموشان (1347) و آدمهاي سنگي (1358) نشان داد. او در سرمقاله شماره نخست نشريه، معناي نمادين سنگر را به خوبي شرح داده و اظهار اميدواري كرده است كه به بركت پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي ايران، ناشنوايان بتوانند محروميتهاي خويش را برطرف كنند و با سنگر گرفتن در مقابل زورگوييها و متجاوزان به حقوق ناشنوايان بايستند.
مطالب منتشر شده در نشريه سنگر، گوناگون بود و از همه چيز، مانند مقاله، مصاحبه، اخبار، گزارش، جدول و حتي كاريكاتور در آن ديده مي‌شد كه با شور و هيجان جواني همراه بود.
گفت‌وگو با محسن لوح موسوي و همچنين طرحهاي سيامك اشرفي‌نيا از مطالب قابل توجه نشريه به شمار مي‌آمد. سنگر به طور كلي، جنبه روشنگري و آگاهي دهنده داشت؛ بنابراين به رغم گذشت سالها، ارزش خود را همچنان حفظ كرده است.
نشريه سنگر پس از شماره چهارم، متأسفانه در پاييز 1358 به پايان خط رسيد. البته بعدها مشابه آن به صورت خبرنامه داخلي، با عنوان پژواك سكوت از سوي جوانان ناشنواي فرهنگسراي شفق يوسف آباد، در بهار 1377 پايه‌گذاري شد كه سردبيري آن برعهده حبيب مهدوي نوشهر بود. انتشار اين فصلنامه پس از حدود يك سال و نيم متوقف شد.
6- آوای نگاه: انجمن خانواده ناشنوايان ايران، يكي از بزرگترين مؤسسات ناشنوايان در ايران مى باشد و در راستاى خدمت رسانى به قشر ناشنوا، فعاليتهاى متعددى دارد از جمله انتشار نشريه نگاه. اين نشريه زير نظر کمیته ای منتشر می شود.
اعضاى كميته نشریه «آوای نگاه» متشكل از جوانان ناشنوا و كم شنوايى است كه داوطلبانه و به صورت افتخارى و با همكارى يكديگر مطالب ويژه ناشنوايان و معلولان را از منابع مختلف روز گردآورى نموده و سپس بعد از تكميل امورى چون تنظيم،صفحه آرائى و چاپ در اختيار همنوعان عزيز خود جهت افزايش سطح اطلاعات و معلومات قرار مى گيرد.
7- آواي سكوت‌ـ صداي ناشنوا: كانون كرولالهاي ايران در 1372 در محل آپارتمان اهدايي شهرداري منطقه پنج تهران، در نبش فلكه دوم صادقيه مستقر گرديد و با پيشنهاد گروهي از ناشنوايان تحصيل كرده و تأييد اعضاي هيئت مديره، كانون ناشنوايان ايران نام گرفت و طرح چاپ خبرنامه كانون، با عنوان آواي سكوت، پي‌ريزي شد.
گروه همكاران، شامل حبيب مهدوي نوشهر، هادي معيري، حبيب تهراني‌زاده، مرتضي پيروزي، رضا محمودي و روزيك شهبازيان با سردبيري محمود پاكزاد، دبيركل كانون، خبرنامه مذكور را به صورت فصلنامه چاپ مي‌كردند و در آن، ناشنوايان، اولياي آنان، مربيان مراكز آموزشي و توان‌بخشي ناشنوايان و ساير نهادهاي مربوط به قشر ناشنوا را از آخرين اخبار مربوط به ناشنوايان ايران و همچنين جهان كه در مجله فدراسيون جهاني ناشنوايان و ساير بروشورهاي بين‌المللي آمده بود، با خبر مي‌ساختند.
در بهار 1376، با بروز اختلاف در خط‌مشي فكري ميان گروه همكاران ناشنوا با سردبير، كه فردي شنوا بود، وقفه‌اي در ترتيب زماني انتشار خبرنامه پيش آمد و سرانجام در 1377 به پايان خود رسيد؛ زيرا به سبب داشتن مطالبي انعطاف‌ناپذير، چون محكوم كردن تمام روشهاي موجود آموزشي ناشنوايان جز روش آموزش شفاهي، مورد استقبال خود ناشنوايان تحصيل كرده قرار نگرفت.
با آغاز به كار دكتر خسرو گيتي، به عنوان دبير كل جديد كانون در تابستان 1378، سياستگذاري كلي خبرنامه كانون تغيير يافت و با نام جديد صداي ناشنوا در زمستان 1381 چاپ شد كه از نظر ارائه اطلاعات جامع و گوناگون، مفيد بود و اعضاي ناشنوا و نيز علاقه‌مندان را از افكار و اخبار درباره ناشنوايان در ايران و جهان آگاه مي‌سازد.
سر مقاله خبرنامه بهار 1382 كه به قلم دكتر خسرو گيتي، با عنوان «ناشنوا در قرن بيست و يكم» نوشته شده است، از مطالب قابل توجه به شمار مي‌آيد.
گروه همكاران خبرنامه مذكور كه به صورت فصلنامه تا كنون همچنان چاپ مي‌شود، عبارت‌اند از: محسن لوح موسوي، حبيب مهدوي نوشهر، حبيب تهراني‌‌زاده، مرتضي پيروزي و روزبه قهرمان. به گفته دكتر خسرو گيتي در سرمقاله، قرار است پس از اخذ امتياز يك نشريه به نام كانون ناشنوايان ايران از وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامي، با شمارگان هر چه بيشتر، نه فقط براي ناشنوايان، بلكه براي افزايش آگاهي عموم تهيه و منتشر گردد.
8- مجله گوش، گلو، بيني و حنجره ايران: این نشریه به مدير مسئولي يحيي نوروزبيگي و سردبيري نعمت‌الله مختاري و امير محمدي از سوي دانشگاه و علوم پزشكي مشهد از 1368 منتشر شده است. شكست سكوت را نيز كانون ناشنوايان مشهد منتشر كرده است.
9- شكست سكوت: این نشریه فصلنامه خبري و آموزشي كانون ناشنوايان خراسان است.
كانون ناشنوايان خراسان، به همت گروهي از ناشنوايان مشهد، به ويژه حسين تقي‌زاده منعمي در بهار 1365 تأسيس شد و به عنوان شعبه‌اي از كانون ناشنوايان ايران فعاليت خود را آغاز كرد و با ورود جوانان ناشنواي تحصيل كرده به هئيت مديره كانون در بهار 1375 به صورت فعال‌ترين كانون ناشنوايان در سراسر كشور درآمد و نخستين شماره خبرنامه شكست سكوت در تابستان 1375 با مدير مسئولي محمد سعيدي و سردبيري روزبه قهرمان چاپ شد. در اين شماره مطالب مخصوص ناشنوايان به صورت مقاله، مصاحبه، اخبار استان خراسان و ايران و جهان، گزارش و جدول ديده مي‌شود.
پس از تلاشهاي بسيار محمد سعيدي و روزبه قهرمان، امتياز رسمي وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامي براي انتشار نشريه شكست سكوت و توزيع آن در سراسر كشور، در پاييز 1380 صادر شد.
بدين ترتيب، نخستين مجله رنگي در طول تاريخ نشريات ناشنوايان ايران، با عنوان شكست سكوت در بهار 1381 چاپ شد كه تمام موازين حرفه مطبوعاتي در آن مورد توجه قرار گرفته است.
در شماره نخست نشريه مذكور، معرفي كامل از تاريخچه و فعاليت گسترده كانون ناشنوايان خراسان، همراه آشنايي با اعضاي همكاران نشريه كه بعضي از آنان عضو هئيت مديره كانون هم هستند، آورده شد. مقالات تحقيقي و علمي در زمينه‌ ناشنوايان، همچون: ناشنوايان از ديد شاعران دوره صفوي، عُقدالانامل (مقدمه‌ براي ايجاد الفباي يك دستي ناشنوايان)، كاشت حلزون شنوايی و وزوز گوش، از مطالب قابل توجهي است كه در شماره‌هاي مختلف نشريه مذكور به چاپ رسيده و مشابه آن در هيچ يك از نشريات گذشته ناشنوايان ديده نمي‌شود.
توجه ويژه به فرهنگ زبان اشاره فارسي و چاپ شماري از اشارات روزمره ناشنوايان، از ويژگيهاي عالي نشريه ياد شده است. همچنين درج گزارش كامل مأموريت آموزشي 55 روزه روزبه قهرمان در ژاپن (زمستان 1381) و خبر حضور وي و مرتضي پيروزي، به عنوان نمايندگان كانون ناشنوايان ايران در كنفرانس فدراسيون جهاني ناشنوايان، اولياي آنان، معلمان، كارشناسان و مسئولان، گزارشي از وضعيت ناشنوايان در مونترال كانادا (1382) از ويژگيهاي بارز نشريه است كه آن را براي ناشنوايان و شنوايان سودمند ساخته است.
10- حرکت: از ديگر نشرياتي كه به اطلاع‌رساني درباره ناشنوايان پرداخته‌اند، مجله حركت است كه رضا عبداللهي دست به انتشار آن در تابستان 1377 زد. متأسفانه اين مجله و همچنين صفحه با معلولان در روزنامه اطلاعات به علت مسافرت نامبرده به خارج از كشور، در 1378 تعطيل شد.
11- خبرنامه شنوايي: نشريه داخلي گروه آموزشي و توان‌بخشي ناشنوايان دانشگاه علوم بهزيستي و توان‌بخشي تهران است. این نشریه، از پاييز 1380 انتشار آن آغاز شد. اين خبرنامه به صورت جزوه و با انتشار محدود، و عمدتاً در تهران عرضه شده است. مقالات بلند علمي ندارد و صرفاً گزارشي از رخدادهاي فرهنگي مربوط به ناشنوايان است. همايشهاي علمي، معرفي ابزارها و روشهاي جديد، افزايش شنوايي، توصيف دستاوردهاي جديد پزشكي در عرصه گوش و حلق، گزارش فعاليتهاي مراكز ناشنوايان در جهان و بالاخره معرفي سايتهاي اينترنتي ناشنوايان، در دستور كار اين خبرنامه قرار دارد.
در ابتداي نخستين شماره، هدف از انتشار اين نشريه، آموزش مداوم در جهت ارتقاي توانمنديها و رشد دانش و نگرش شغلي ناشنوايان است. يونس لطفي، مدير گروه آموزشي و توان‌بخشي ناشنوايان، مدير مسئول آن و گيتا موللي، سردبير اين نشريه است. همكاران سردبيري عبارت‌اند از: نعيمه دانشمندان، مريم صادقي‌جم، نيلا قاسمي افشار، مريم رضايي نگار و محمدرضا رجبي.
12- سمعك چيست: این نشریه از سوي جمعيت حمايت كودكان كرولال و براي آموزش و اطلاع‌رساني درباره وسايل كمك‌شنوايي به ويژه سمعك، منتشر مي‌شد.
13- پیک شنوایی و گفتار: این نشریه توسط سازمان ملی رفاه ناشنوایان منتشر می شد.
14- شنوایی شناسی: نشریه رسمی دانشگاه علوم پزشکی تهران است که مقاله های بالینی و علوم پایه دستگاه شنوایی و تعادل و علوم وابسته را به زبان فارسی – انگلیسی به چاپ می رساند . هدف از انتشار آن بالابردن سطح دانش شنوایی شناسان، آسیب شناسان گفتار و زبان، متخصصان گوش، گلو و بینی، معز و اعصاب، کودکان و زبانشناسان در زمینه شنوایی و تعادل، حفاظت شنوایی و توانبخشی مبتلایان به آسیب های شنوایی و تغدلی است. هیئت تحریریه: محمد اکبری، سید هبت الدین برقعی، کامران برین، محمد ابراهیم شبانه، کیانوش شیخ الاسلامی، مجید غفارپور، سعید فراهانی، محمد فرهادی، نعمت الله مختاری، عبدالله موسوی، محترم نجفی، مهدی نصر اصفهانی
15- تعلیم و تربیت استثنائی: سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور، فصلنامه‌اي را با عنوان تعلیم و تربیت استثنايي از سال 1370 منتشر مي‌كند كه مطالبي درباره ناشنوايان در آن ديده مي‌شود.