فعالیت های قرآنی مؤسسه معارف اسلامی امام رضا برای نابینایان

نشریه سپیده آفرین به سه صورت بریل، گویا و عادی
فعالیت‌های قرآنی مؤسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام برای نابینایان

اشاره
تیرماه ۱۳۹۵ خدمت حجت الاسلام و المسلمین آقای محمد عبداللهیان رسیدیم تا فعالیت‌های قرآنی ایشان برای جامعه معلولان به ویژه نابینایان را ضبط نماییم. آقای عبداللهیان مؤسس و رئیس مؤسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام (یا به اختصار امام رضا علیه السلام) است. ایشان متولد ۱۳۳۷ در مشهد مقدس است و از سال ۱۳۵۰ تحصیل در حوزه علمیه را آغاز کرده و در سال ۱۳۵۸ به قم مهاجرت کرده و در ۱۳۶۳ مؤسسه امام رضا علیه السلام را بنیان نهاده است.
این مؤسسه از اولین نهادهای مردمی بود که پس از پیروزی انقلاب با هدف ترویج فرهنگ شیعه و خط‌مشی فرهنگ‌سازی تأسیس شد و تاکنون خدمات بسیاری در این زمینه داشته است. همچنین برای نابینایان برنامه‌ریزی گسترده‌ای داشته و اقدامات مؤثری در عرصه ترویج فرهنگ مذهبی داشته است. با توجه به اینکه شخصیت آقای عبداللهیان به‌گونه‌ای است که کمتر اهل تبلیغ و بیشتر عمل‌گرا است.، از این‌رو مردم و نابینایان کمتردرباره فعالیت‌های مرتبط به مؤسسه امام رضا علیه السلام اطلاع دارند. به همین دلیل خدمت ایشان رسیدیم تا گزارشگر سه دهه فعالیت‌های ایشان باشیم.

توان‌نامه: از چه زمانی وارد حوزه‌ی معلولین شدید؟
– مؤسسه‌ی امام رضا (ع) در سال ۱۳۶۳ تأسیس گردید و بیش از بیست سال است که روی فعالیت‌های قرآنی متمرکز می‌باشد. بنده سعی می‌کنم مختصری پیرامون فعالیت‌های قرآنی مؤسسه‌ی معارف قرآنی امام رضا (ع) صحبت نمایم. این مؤسسه به فضل خداوند چندین فعالیت قرآنی را به طور همزمان انجام می‌دهد. که از جمله می‌توان به فصلنامه‌ی قرآنی بینات ویژه‌ی فرهیختگان و اهل قلم و نظر اشاره کرد. دومین نشریه‌ی ما نشریه‌ی قرآنی بشارت ویژه‌ی جوانان می‌باشد. سومین نشریه هم نشریه‌ی آفاق نور ویژه‌ی نشر مخطوطات قرآنی می‌باشد. در این نشریه به بررسی رسائل قرآنی که بزرگان نوشته‌اند، و همچنین آیات و اجزایی که به دلیل فقدان و امکانات چاپ، خطی باقی مانده‌اند می‌پردازیم. مؤسسه این آثار را گرد‌آوری می‌کند سپس گزارشی از هر یک از این آثار در نشریه چاپ می‌شود. این نشریه تا کنون در بیست جلد به چاپ رسیده است. نشریه‌ی بشارت هم حدود ۱۰۵ شماره آن منتشر شده و بینات هم ۹۵ شماره‌ی آن منتشر گردیده است. نشریه‌ی چهارمی که ما توفیق نشر آن را داشتیم نشریه‌ی سپیده‌آفرین ویژه‌ی نابینایان می‌باشد. فعالیت پنجم مؤسسه کتابخانه‌ی تخصصی علوم و معارف قرآن کریم با بیش از ۳۵۰۰۰ جلد کتاب فقط پیرامون مسائل قرآنی می‌باشد. این کتب شامل تفسیرها و تک نگاری‌ها است. ششم گنجینه‌ی نور مرکز جمع‌آوری پایان‌نامه‌های قرآنی است که تا کنون ۲۱۰۰۰ پایان‌نامه‌ی قرآنی گرد‌آوری شده است. که در دسترس فرهیختگان، دانشجویان و دانشمندان قرار خواهد گرفت. و فعالیت هفتم هم مرکز فرهنگی بانوان قرآن پژوه است که در وادی فعالیت‌های قرآنی بانوان، تدوین شناخت‌نامه‌ی آثار و موارد از این دست فعالیت دارد. هشتم مرکز فرهنگی- آموزشی سوره‌ی مبارکه‌ی یاسین می‌باشد که چند سالی است که فعالیت‌هایی شامل پژوهش، آموزش تدوین کتاب و برگزاری همایش پیرامون سوره‌ی یاسین فعالیت می‌نماید. فعالیت نهم مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع) مرکز احیا و توسعه‌ی هنرهای قرآنی هست که تابلوها و هنرهای نفیسی که هنرمندان در زمینه‌های قرآنی خلق کردند در این مرکز گرد‌آوری شده و تا کنون یک جلد کتاب از تصاویر هنری موجود با عنوان تفسیر جمال منتشر گردیده است. البته در این جلد به آثار بانوان هنرمند پرداخته‌ایم. این آثار شامل خوشنویسی منبت مینیاتور و دیگر هنرهای تجسمی می‌باشد. دهمین فعالیت همایش بین‌المللی بانوان قرآن‌پژوه است که تا کنون ۱۴ دوره آن برگزار گردیده است. در این همایش هر سال از ۲۵ بانوی شاخص قرآنی در رشته‌های حفظ، قرائت، پژوهش، تدریس، تفسیر ترجمه، مربیگری و داوری خواه داخل خارج کشور تجلیل می‌گردد. یازدهمین فعالیت ما همایش یاسین در آیینه‌ی معرفت است که تا کنون ۴ همایش برگزار شده است. سوره‌ی یاسین باعث شده که ما تا کنون ۴ همایش پیرامون حقایق، معارف، فضائل و مناقب این سوره‌ی مبارکه برگزار نماییم. و منشأ انتشار آثار گردیده است. این همایش سبب شده بسیاری از مسلمانان در داخل و خارج از کشور به این سوره علاقه‌مند شدند و هر روز سوره‌ی مبارکه‌ی یاسین را قرائت می‌نمایند و تحت عنوان خانواده‌ی یاسین به حضرت زهرا (س) هدیه می‌کنند. و روز به روز در حال توسعه و گسترش می‌باشد. و دوازدهم هم برگزاری همایش بانوی فضیلت حامی رسالت به منظور نکوداشت مقام و مرام حضرت خدیجه (س) می‌باشد. این همایش معمولاً در ماه مبارک رمضان و در نمایشگاه قرآن برگزار می‌گردد که تا کنون سه دوره برگزار شده است. نظر بر این است که این بانو می‌تواند برای همه‌ی بانوان یک الگوی مناسب باشد. متأسفانه در رسانه‌ها بیشتر نام‌های حضرت خدیجه مورد توجه قرار می‌گیرد و کمتر به مرام این بانوی بزرگوار پرداخته می‌شود. اما ما در این همایش به کسانی توجه نمودیم که مرام حضرت خدیجه را مورد عنایت قرار می‌دهند. و آثاری در این باره خلق می‌کنند. ما سعی کردیم از کتب، آثار و مقالاتی که در این مورد منتشر و تألیف می‌شود تقدیر و تجلیل به عمل آوریم. این فعالیت‌ها اجمالی از فعالیت‌های قرآنی مؤسسه‌ی امام رضا (ع) می‌باشد.

توان‌نامه: انگیزه‌ی شما از تأسیس این مؤسسه چه بود؟
– حقیقت این است که برخی از مسائل قرآنی بسیار زیاد مورد توجه قرار می‌گیرد. اما مطالب و مسائل محوری آن مورد کم‌ اعتنایی واقع می‌گردد. مثلاً با توجه به فضا و جو جامعه همه به سمت حفظ و قرائت قرآن گرایش پیدا می‌نمایند. ولی پیام‌های قرآن کریم بسیار محجور و مغفول مانده است. همین دلیل سبب انتشار نشریه‌ی بشارت به جهت انتقال پیام‌های قرآن کریم به نسل جوان گردید. یعنی اینها را چهره به چهره در مقابل هم قرار دهیم و بدین وسیله پیام‌ها را منتقل سازیم و انتخاب را بر عهده‌ی خودشان بگذاریم. ما معتقدیم که قرآن به قدری زیبایی دارد و پیام‌هایش آن‌قدر با دل و روح انسان مأنوس است که اگر این پیام‌ها در برابر انسان قرار گیرد موجب انس و الفت دیرینه و قوی در جانها و دل‌ها می‌گردد. ما در حال انتشار نشریه‌ی بشارت بودیم که از ما خواسته شد این نشریه را گویا نماییم تا نابینایان که طیف وسیعی از جامعه را تشکیل می‌دهند هم بتوانند از آن بهره‌مند گردند. طبق بررسی‌هایی که انجام دادیم متوجه شدیم بیش از یک میلیون نابینا در ایران داریم که دارای استعدادها و توانایی‌های بسیار هستند. اگر نسبت به آنها بی‌اعتنائی و بی‌توجهی کنیم به مصداق سوره‌ی عبس مورد عذاب خداوند قرار می‌گیریم. چنان که می‌دانید پیامبر اکرم (ص) هم به این قشر توجه خاصی نشان می‌دادند. طوری که وقتی مصعب را برای تبلیغ دین به مدینه فرستادند یک نابینا به نام عبد‌الله ‌بن ‌مکفوف را همراه او فرستادند. رسول خدا (ص) به این روش می‌خواست به ما بفهماند که ارزش‌های جاهلیت شکسته شده و ملاک ارزش‌های انسانی تقوا می‌باشد. حتی پیامبر خود در ۱۳ غزوه شرکت کرد و در همه‌ی غزوات یک نابینا را به عنوان جانشین خود تعیین نمود. در تاریخ چنین حرکتی بی‌نظیر است. این فرهنگ قرآنی و اسلامی زمینه‌ای شد برای این که ما افتخاری کسب کنیم و نشریه‌ی سپیده‌آفرین را منتشر نماییم. که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و تأثیر زیادی در میان این قشر گذاشت.

توان‌نامه: با توجه به این که جامعه‌ی ما یک جامعه‌ی شعاری در زمینه‌ی قرآن می‌باشد و کمتر به درک و فهم قرآن کریم توجه می‌شود. به عنوان مثال به حفظ و قرائت قرآن بیشتر اهمیت می‌دهیم تا تدبر و فهم قرآن. آیا نشریه‌ی سپیده‌آفرین به مسائل شعوری و ادراکی مثل تدبر در قرآن اهتمام داشته است.
– البته درد بی‌درمان ما همین است که جامعه به خصوص در زمینه‌ی قرآنی بیشتر جنبه‌ی نمایشی پیدا کرده که گاهی هم به دروغ است. چون بعضی از افراد و مسئولین اصلاً اعتقادی به قرآن ندارند. یکی از کارهایی که ما در بحث شعوری قرآن انجام می‌دهیم این است که در همایش بانوان قرآن‌پژوه حتماً از دو نفر از نابینایان قرآنی تجلیل می‌نماییم. چون معتقدیم تأثیر آن در جامعه خیلی بیشتر است. مثلاً خانمی از شیراز خیلی افسرده و ناراحت بود. وقتی وارد عرصه‌ی قرآن شد ما در یکی از این همایش‌ها از او تقدیر کردیم. حتی استاندار هم در جلسه‌ای از او تجلیل به عمل آورد. این خانم در سخنانش گفت که من دیگر آن آدم سابق نیستم و با قرآن حیات دوباره پیدا کردم. در حال حاضر هم توفیقات زیادی در زمینه‌ی تدریس قرآن کسب نموده است. به نظر بنده مسائل قرآنی با زور و پول و پهلوانی پیش نمی‌رود. یک توفیق الهی می‌خواهد. کسانی که اخلاص ندارند در این راه توفیقی کسب نخواهند نمود. با ریا نمی‌شود قرآن را ترویج کرد. یکی از اساتید می‌گفت که در ایران اگر می‌خواهید فعالیت قرآنی ماندگار داشته باشید و توفیقات فراوانی کسب نمایید باید اذن خاصه‌ی امام رضا (ع) را بطلبید. به نظر من هر قدر بزرگراه و سینما و پروژه‌های سنگین انجام شود با یک کتابخانه‌ی تخصصی قرآن کوچک در جهان مطابقت نمی‌کند. این کار قداست خاصی دارد و افراد باید اهلیت آن را دارا باشد.

توان‌نامه: به نظر جنابعالی تأثیرهای فرهنگی و معنوی نشریه سپیده‌آفرین در خارج و داخل کشور چه مواردی بوده است؟
– سپیده‌آفرین به سه صورت بریل، گویا و عادی منتشر می‌شود. ما حدود ۷۰۰۰۰ نابینای فرهیخته داریم که می‌توانند به خط بریل مطالعه نمایند. و نشریه‌ی صوتی سپیده‌آفرین هم برای طیف وسیعی از خوانندگان این نشریه منتشر و در اختیار آنان قرار می‌گیرد. همچنین به روش بینایی و به صورت ۴ رنگ منتشر می‌گردد در اختیار نخبگان، مربیان، معلمان و مراکز و خانواده‌ها قرار می‌گیرد. بدین وسیله در تلاش هستیم، فرهنگ‌سازی در جامعه صورت پذیرد. ما حتی گویای سپیده‌آفرین را روی سایت برای دریافت آسان قرار می‌دهیم تا افراد در سراسر کشور به آن دسترسی داشته باشند. درست است که فعالیت ما محدود است. ولی خوشحالیم که به رغم این محدودیت‌ها، فعالیت‌ها همواره توسعه و گسترش یافته است. به نظر من اگر این کتاب‌ها درست گویا شود ۵۰۰۰۰۰ خواننده در بین نابینایان دارد. ما از هند و افغانستان و سایر کشورها هم درخواست کننده داریم. این نشریه باید توسعه یابد و به زبان‌های انگلیسی و عربی ترجمه گردد. چون کار بسیار ارزشمندی محسوب می‌شود. برای تصدیق این مطلب لازم می‌دانم خاطره‌ای خدمتتان عرض نمایم. روزی پس از درس به مؤسسه آمدم که به من اطلاع دادند آیت‌الله سبحانی در نمازخانه‌ی مؤسسه منتظر شما نشسته‌اند. من خیلی نگران شدم و فکر کردم به خاطر مقاله‌ای که در مجله‌ی بینات چاپ شده بود از ما شکایت شده است. به هر حال به دیدار ایشان رفتم و خودم  را برای پاسخگویی آماده کرده بودم. پس از سلام و احوالپرسی ایشان فرمودند من برای دو مطلب خدمت شما آمدم. یکی جهت تشکر به خاطر انتشار نشریه‌ی سپیده‌آفرین. این نشریه آبروی حوزه را خرید. چون اینها هم قشری از جامعه محسوب می‌شوند و به گردن ما حق دارند. و جهت دیگر هم تشکر به خاطر کتابی به نام قلب قرآن است که در وصف خواص و فضیلت سوره‌ی یاسین نوشته شده است. ایشان در ادامه فرمودند من تمام این کتاب را خواندم و از همان موقع تصمیم گرفتم هر روز این سوره‌ی مبارکه را تلاوت نمایم و به آمریکا و سایر کشورها هم ارسال نمودم. حضور ایشان در مؤسسه برای ما قوت قلب خوبی بود و به ما انگیزه و نیرو بخشید. مقصود از بیان چنین خاطره‌ای این است که مهم نیست چه کسی یا نهادی سپیده‌آفرین را منتشر می‌نماید. مهم این است که این نشریه باعث حفظ آبروی حوزه و تشیع خواهد شد. و گامی در جهت نیل به اهداف حوزه برداشته شده است. از این‌رو باید به زبان‌های زنده‌ی دنیا ترجمه گردد. و بسیار مورد استقبال قرار خواهد گرفت. نام سپیده‌آفرین هم ترجمه‌ی آزاد از رب‌الفلق یعنی آفریننده‌ی امید و نشاط می‌باشد. انتخاب این نام برای نشریه به جهت ایجاد امید و نشاط در بین نابینایان در پرتو آیات الهی می‌باشد.

توان‌نامه: شما تجارب خوبی در زمینه‌ی فرهنگسازی دینی توسط نشریه‌ی سپیده‌آفرین نسبت به نابینایان دارید. لطفاً شمه‌ای از این تجربیات را در اختیار خوانندگان مجله‌ی توان‌نامه قرار دهید.
– یکی از تأثیرات مثبتی که این نشریه در فرهنگ عمومی داشت این بود که بسیاری از مردم از نابینایان یاد می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید برای نابینا سه واژه‌ی نابینا، روشندل و کور به کار برده می‌شود. اما کور در فرهنگ ما گاه دشنام و ناسزا محسوب می‌شود. کور یعنی نافهم و کودن. واژه‌ی روشندل را هم خود نابینایان نمی‌پسندند. این مسأله دو دلیل ریشه‌ای دارد. یکی این که کاربرد روشندل به معنای این که نقص آنها را می‌پوشاند و مشکل ظاهری آنها نادیده گرفته شود. دلیل دیگر هم این است که فردی سودجو و بی‌دین انجمنی با عنوان انجمن روشندلان در تهران تأسیس نمود که از نابینایان به عنوان متکدی سوء استفاده می‌نمود و آنها را سر چهار‌راه‌ها برای گدایی می‌گمارد. از این‌رو نابینایان نسبت به این واژه حساسیت شدیدی پیدا کردند. اما واژه‌ای که برای آنان جنبه‌ی حقیقی و واقعی دارد نابینا می‌باشد. ما در سر‌مقاله‌ای که در سپیده‌آفرین منتشر کردیم مفصل به این موضوع پرداختیم. و نوشتیم که نابینایی محرومیت نیست. محدودیت است. طبق مطالعاتی که انجام دادیم متوجه شدیم بزرگان ما هم به نابینایان توجه خاصی داشتند. آیت‌الله موسوی اردبیلی خاطره‌ای از علامه طباطبایی نقل می‌کرد که نقل آن مؤثر است: علامه به هنگام تدریس، معمولاً یا به کتاب نگاه می‌نمود یا به سقف. و به ندرت به چشم شاگردانش می‌نگریست. روزی ایشان در کلاس درس در مورد اعمی یا کور صحبت می‌نمود و می‌گفت ما به دیوار کور نمی‌گوییم. به انسان کور می‌گوییم. وقتی این جمله را بیان فرمود ناگهان چشمش به شاگرد نابینایی افتاد که در صف جلو نشسته بود. علامه به شدت شرمنده شد و خجالت کشید و دیگر نتوانست درس را ادامه دهد و کلاس را تعطیل نمود. ایشان از به کار بردن کلمه‌ی کور خیلی ناراحت بود. این خاطره را در سر‌مقاله درج کردیم. و به نوعی فرهنگ‌سازی شد. طوری که هر جا می‌خواستند از کلمه‌ی کور استفاده نمایند به صحبت ما استناد می‌کردند و واژه‌ی نابینا را به کار می‌بردند. تأثیر دیگری که سپیده‌آفرین بر جامعه‌ی نابینایان گذاشت این بود که با توجه به این که نابینایان زندگی سخت و دشواری دارند بالطبع با خدا گفتگو و راز و نیاز می‌نمایند. حتی گاهی پیش می‌آید که با خدا قهر هم می‌کنند. ما با درج روایتی از امام باقر (ع) این فرهنگ را ایجاد کردیم که با دین می‌شود به مقامات معنوی رسید و به رضای خداوند راضی شد. و یک زندگی پر‌امید و پر‌نشاط را تجربه نمود. روایت این است که روزی ابا‌بصیر یکی از شش فقیه و شش محدث وارسته که خود نابینا بود به اصرار بعضی از اصحاب نزد امام باقر (ع) آمد و پرسید یبن رسول‌الله آیا خداوند مقامی را که به انبیا و پیامبرانش داده به شما هم عطا فرموده است؟ حضرت فرمودند آری به اذن خداوند ما هم این مقامات را داریم. ابا‌بصیر دوباره پرسید آیا شما هم می‌توانید مانند عیسی مسیح مردگان را زنده کنید و بیماران را شفا دهید؟ حضرت در پاسخ فرمودند بله به اذن الهی ما هم می‌توانیم معجزه داشته باشیم. سپس حضرت متوجه درخواست ابا‌بصیر شدند و فرمودند. من جمله‌ای را عرض می‌کنم و انتخاب را به عهده‌ی خودت می‌گذارم. اگر پس از شنیدن جمله‌ی من خواستی بینایی را به دست آوری من برای شفای چشمانت دعا می‌نمایم. سپس حضرت فرمودند در قیامت مواقفی هست که انسان باید از تمام آنها بگذرد و حساب پس دهد تا به بهشت یا جهنم برسد. اگر شما راضی به رضای الهی باشید کلید بهشت در دستان شما قرار خواهد گرفت و از این مواقف گذر نمی‌کنید. وگرنه شما هم مانند دیگران باید از این مواقف عبور کنید. سپس ابا‌بصیر گفت من راضی به رضای خداوند هستم. این روایت حاکی از این است که خداوند با فضلش با نابینا رفتار می‌نماید. این روایت تحول عظیمی در روحیه‌ی نابینایان ایجاد کرد. طوری که بسیاری از آنها به ما گفتند که ما به رضای خداوند راضی هستیم.

توان‌نامه: آیا شما نسبت به ترجمه‌ی سپیده‌آفرین به زبان‌های مختلف اقداماتی صورت داده‌اید؟
– حدود دو سه شماره‌ی آن به اردو ترجمه شد. ولی در ترجمه به زبان‌های دیگر توفیقی حاصل نیست. ولی اگر بتوان به زبان‌های دیگر به خصوص عربی ترجمه نمود و در نجف توزیع کرد بسیار خوب است. چون نجف مرکز فرهنگی جهان اسلام است.

توان‌نامه: آیا شما با بهزیستی در این مورد مذاکره نموده‌اید؟
– خیر آنها نه خودشان وارد عمل شدند و نه ما از آنها خواستیم. ما توقعی نداریم. ولی بهزیستی حتی برای توزیع نشریه بین اعضایش هم هیچ اقدامی ننموده است.

توان‌نامه: این که می‌فرمائید استیذان از امام رضا (ع) آیا استیذان از ایشان ذکر خاصی دارد؟
– بله استیذان از حضرت بدین طریق است که چنانچه انسان عمل خیری مثل نماز یا صدقه انجام می‌دهد ثواب آن را به امام رضا (ع) هدیه دهد. و یا این که هرگاه به زیارت حضرت می‌رود از ایشان بخواهد در امور خیر به انسان توفیق دهند. حضرت هم دعا می‌نمایند و دعای ایشان قطعاً مستجاب می‌گردد.

توان‌نامه: آیا شما در حوزه‌ی معلولین کتابخانه‌ی تخصصی هم دارید؟
– البته شما در این عرصه پیشتاز هستید. ولی ما حدود ۵۰۰۰ عنوان کتاب گویا برای نابینایان گرد‌آوری کردیم و حتی بعضی از آثار را گویا نمودیم. مثلاً سی و چند اثر از آقای حکیمی و چند اثر از حضرت امام خمینی تعالی وچند شماره از نشریه بشارت را گویا نمودیم و به همراه سپیده‌آفرین برای نابینایان ارسال کردیم. البته ما تعدادی از کتاب‌های مورد نیاز این قشر را برای گویا شدن کارشناسی و لیست نموده بودیم. ولی تا کنون توفیقی حاصل نشده است. به نظر من بسیاری از مؤسسات کتاب‌های رمان و دیگر موضوعات را گویا کردند. ولی ما باید کار مذهبی و قرآنی و دینی انجام دهیم و کتاب‌های مربوط به این حوزه را گویا نماییم. و در نمایشگاه‌ها ارائه کنیم. البته من یک پیشنهاد دیگر هم دارم و آن این است که فهرست کلیه‌ی پایان‌نامه‌ها صوتی گردد. تا نابینایان هم بتوانند بهره‌مند شوند.

توان‌نامه: با تشکر از اینکه وقت شریف خود را در اختیار نهاده و مطلب سودمندی فرمودید.