مهین زورقی: شاعر مبتکر در صور خیال

توان ‏‏نامه
فصلنامه مطالعاتی و اطلاع ‏رسانی ویژه معلولیت و توانمندسازی
Quarterly of Studies and Information Specially Disabled and Empowerment

شماره 2-3، پاییز و زمستان 1394
(ویژه پیشگیری/ Special Issue for Prevention of Disabilities)
دریافت کامل مجله: PDF، 8 MB

مهین زورقی: شاعر مبتکر در صور خیال

فاطمه صادقی تبار

اشاره
خانم صادقی تبار مشقت‌ها جستجوی منابع و مطالعات بسیار به تحلیل اشعار شاعران نابینا از منظر «صور خیال» پرداخته است. این اقدام او، ابتکاری و حاکی از دقت نظر و پشتکار او است. اگر تحقیقات ایشان از جمله پایان نامه او روزی منتشر گردد، همگان به اهمیت و اعتبار آن اذعان و اعتراف خواهند نمود.
اهمیت کارش در این است که توانمندی‌های شاعران نابینا را در تخیل‌های جذاب و تصویر‌های سازنده کشف و معرفی کرده است. زیرا برخی گمان کرده‌اند نابینایان به دلیل فقدان قوه باصره و اتکاء مخیله و تصویرسازی آدمی به باصره، پس آنان توانایی خیل تصویرهای خیال انگیز و زیبا را ندارند. اما خانم صادقی تبار پس از تحقیقات بسیار نشان دهد و ثابت کرد که اینگونه نیست و اشعار شاعران نابینا پر است از تصاویر و خیال‌پردازی‌های محرک و ابتکاری و جذاب.
مؤلف در این مقاله، به اشعار خانم نابینا، مهین زورقی و تجزیه و تحلیل سروده‌هایش از نگاه صور خیال می‌پردازد.
زندگی‌نامه و کارنامه شعری
مهین زورقی در سال 1343ش در دزفول نابینا از مادر متولد شد. او دنیا را با چهار حس شناخت و به خوبی با این وضعیت كنار آمد. خانواده‌اش هم چنان زندگی را برای او عادی‌سازی و متناسب‌سازی كرده بودند كه او در سن 7 سالگی و در مدرسه متوجه تفاوت خودش با دیگران شد. تحصیلات او در مدرسه استثنایی دزفول در سن 7 سالگی آغاز شد و اكنون مقطع دكترای ادبیات را در دانشگاه شهید بهشتی تهران پشت سر نهاده است. در عرصه‌های فرهنگی، مطالعاتی به ویژه تدریس فعال است و بیش از سی سال سابقه تدریس در آموزش و پرورش دارد.
ایشان در آموزشگاه استثنایی نرجس تهران آموزگار هستند. در گفتگوی مستقیمی كه با ایشان انجام شد علاوه بر ذكر زندگینامه، ایشان اظهار داشتند كه نابینایی مشوق ایشان برای انجام كارهای زیادی در زندگی‌شان شده است. خانم زورقی معتقدند كه باید فعال باشند و شخصاً كارهایشان را انجام دهند. ایشان در كنار معلمی، كارهای هنری مثل بافتنی، مراوید بافی و خیاطی را هم انجام می‌دهند و معتقدند که باید از توانایی‌های خداداد استفاده شود و تفكیكی به‌عنوان فرد نابینا با بینایان قائل نیست. خانم زورقی بر این باور است كه در شعرهایشان ردپایی از نابینایی نیست و تمایلی برای متفاوت بودن ندارند.
شعرهای خانم زورقی در چند حوزه از جمله دفاع مقدس و موضوعات مذهبی سروده‌هایی دارد. ایشان سه دفتر شعر به نام‌های یاس الفت؛ من تو را كال نخواهم چید؛ آلاچیق مهر چاپ كرده و اثر دیگری به نام «پیانوی پاییز» نیز در دست چاپ و انتشار دارد.
صور خیال
شعر مهین زورقی شعری اجتماعی و مرتبط با رویدادهای جامعه و درعین‌حال پر از احساس و عاطفه زنانه است.
به احترام گل سرخ ای پرنده آبی/ بمان به نام گل سرخ ای پرنده آبی
به اتفاق نجیبی كه بین برگ گل و توست/ بخوان به نام گل سرخ ای پرنده آبی
در شعر زورقی رنگ‌ها حضور پررنگی دارند. او که از مادر نابینا متولد شده چنان در استفاده از رنگ‌ها اصرار می‌ورزد که گویی آنها را با تمام وجود حس می‌کند. مهین زروقی درباره رنگ چنین می‌گوید: من از رنگ‌ها تصور دارم، شاید دانش تئوری بی اثر نباشد ولی مبنای تصویر من دانش تئوری درباره رنگ‌ها نیست. رنگ‌ها برای من حیات دارند و زنده‌اند همه رنگ‌ها برای من مصداقی در ذهنم دارند و با تمام وجود آنها را حس می‌كنم.
به‌جای زرد نشستن بیا بهار شویم/ جدا ز ساقه نمانیم و سبزه‌زار شویم
به هر كویر نویدی ز آب باید داد/ بیا به دشت خزانی چو جویبار شویم
ز بوی تازه‌ی سرفصل‌های سبز حیات/ بیا به گل بنشینیم و بی قرار شویم
زورقی معتقد است که شعرش تفاوتی با شعر یك شاعر بینا ندارد گرچه بررسی دقیق همه اشعار ایشان، توجه بیشتر به حواس شنوایی و بویایی را آشكار می‌کند اما به طور كلی شعر ایشان پویا و جاندار و پر از زیبایی‌های زندگی است كه آن را به چشم دل و با تمام وجود درك كرده است.
در پاسخ این پرسش كه زیبایی از نظر شما چیست خانم زورقی این‌گونه پاسخ دادند كه: “زیبایی جریان هستی زندگی است آنچه در بستر كنش‌ها می‌بینیم زیبایی است با توجه به سخن آندره‌ژید كه می‌گوید: ای كاش عظمت در نگاه تو باشد نه آنچه به آن می‌نگری، زیبایی در دید خودمان است و در جریان احوال خودمان، اگر افسرده نظر و ژنده دل باشیم زیبایی را نه می‌توانیم ببینیم و نه به احساس درآوریم”.
بنفشه دست می‌دهد به یاس‌های مهربان/ و اعتماد می‌کند به شانه‌های آسمان
نگاه نسترن شكفت از ترنمی كه صبح/ تراود از دو چشم مست نرگس ترانه خوان
از جمله اشعاری كه ایشان اشاره مستقیمی به نابینایی خود دارند و حس آمیزی‌های زیبای مرتبط با نابینایی را بكار برده‌اند شعر” دل من چشم نمی‌خواهد”است. شاعر در این شعر به چشم دل خود اشاره‌کرده و ادراكی كه به‌واسطه دست‌ها و استشمام بوها به‌دست می‌آورد.
دل من چشم نمی‌خواهد
دل تو شاید از باغچه عادت،
گل می‌چیند
دل من اما چون بال نسیم
دوست دارد نفسی
با گل رنگارنگی
دم بزند
مرز گل‌ها را احساس نماید
ریشه را لمس نماید
رشد نیلوفر را گوش کند
دست پروانه‌ی رنگین سحر را
در دست
باصداقت بفشارد
تا به ادراک پرستو برسد
دل من چشم نمی‌خواهد
دست‌هایی دارد
به زلالی گل یاس سپید
و به مواجی دریای حقیقت
پرنور
دلم از آیینه‌ها سرشار است
دل من شاید
بوی ادارک زمستانی را
می‌فهد
حس تنهای سپیداری را
می‌داند
دلم از آیینه سرشارتر است
مقایسه با دیگر شاعران
شعر زورقی محرک، دلربا و جذاب است و چیزی از اشعار شاعران متوفی یا زنده کم ندارد. علاقه دارم و درصدد هستم به تطبیق و مقایسه سرودهای خانم زورقی و دیگر شاعران بپردازم و قوت‌های صور خیال را در شعر او معرفی کنم. اگر روزی همه اشعار ایشان در یک دفتر منتشر شود، عموم مردم و نخبگان متوجه توانمندی‌های نابینایان در زمینه شعر و آرایه‌ها و ابتکارات شعری خواهند شد.