تاکسیدرمی و اشتغال معلولین

تاکسیدرمی و اشتغال معلولین

در روزهای اخیر مخالفت شورای نگهبان و برگشت قانون جامع معلولان، تأکید کرد که خوش‌بینی‌های بی‌جهت و خیالی درست نیست و معلولین باید به واقعیت‌ها بیشتر توجه داشته و روی پای خود بایستند و با تلاش و کوشش مسیر خود را در حوادث متلاطم پیدا کنند.
یکی از واقعیت‌های مهم معلولین اشتغال است، تشکل‌های مردمی می‌توانند با برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و فرصت‌ها، زمینه‌های فرصت‌های شغلی را مهیا کنند. یکی از شغل‌های مهم معلولین در بعضی کشورها تاکسیدرمی است. البته سال‌ها پیش‌ یعنی در دهه چهل تا شصت در ایران هم رواج داشت ولی به تدریج موقعیت خود را به عنوان یک شغل از دست داد. اکنون توضیحی درباره تاکسیدرمی عرضه می‌شود.

تاکسیدرمی چیست؟
تاکسیدرمی Taxidermy را جانور پیرایی ترجمه کرده‌اند و منظور صنعتی است که جانوران کوچک و بزرگ را پس از مردن، خون و مواد درون آنها را تخلیه کرده تا از گندیدگی و فساد جلوگیری شود، سپس درون شکم را با مواد پلاستیکی یا کاغذی پر کرده و پوست و ظاهر آنها را هم به روشی خشک می‌کنند. به ‌طوری که پس از اتمام کار شکل و ظاهر حیوان تفاوتی با زنده آن ندارد. در عرف عامه مردم به آن خشک کردن حیوان می‌گویند.
این صنعت دو کاربرد و استفاده مهم دارد: یکی آموزشی به ویژه برای نابینایان و کودکان و دوم استفاده موزه‌ای (نمایشی).
پیش از انقلاب اسلامی در ایران، بسیاری از مراکز نابینایان بخش تاکسیدرمی داشتند و خودشان حیوانات را آماده می‌کردند تا مربی‌ها و معلمین سر کلاس نابیناها را با شکل و اندازه و اعضاء و جوارح حیوانات آشنا کنند. برای مثال مؤسسه آموزشی ابابصیر در اصفهان، مرکز آموزشی رضا پهلوی در تهران، بخشی به نام تاکسیدرمی داشتند. آموزشگاه‌های کودکان مثل پیش‌دبستانی‌ها و مهدکودک‌ها معمولاً بخش تاکسیدرمی نداشته‌اند ولی حیوانات تاکسیدرمی شده را خریده و در معرض دید و لمس کوکان قرار می‌دادند. اما این صنعت در بُعد آموزشی در مدارس نابینایی به روش سازمان یافته و گسترده استفاده نشد و مدارس نابینایی بخش تاکسیدرمی خود را تعطیل کردند. به استثنای بعضی مربی‌ها که گاهی از بعضی حیوانات خشک شده برای آموزش استفاده می‌کنند، اما استفاده عمومی از آن تعطیل شده است.
اما در بخش موزه‌ای، موزه‌های حیات طبیعی مثل موزه دارآباد در تهران از حیوانات تاکسیدرمی شده برای نمایش استفاده می‌کنند ولی ساخت حیوانات تاکسیدرمی در سطح گسترده و به صورت یک فناوری پیش رفته در موزه‌ها هم وجود ندارد. فعالیتی هم اگر در این زمینه داشته باشند گسترده و سازمان یافته نیست.

پیام‌های عدم توجه به تاکسیدرمی
نابینایان، کودکان و بعضی از دیگر اقشار مردم، بسیاری از اطلاعات و تصورات خود را از طریق حیوانات تاکسیدرمی به دست می‌آورند. معروف است به نابینایی گفته شد اردک چه شکلی دارد گفت مثل شیر است. گفته شد شکل شیر چگونه است، گفت عین موش کوچک است.
نابینایان بسیاری از تصورات خود را با لمس و شنیدن به دست می‌آورند. حتی شنیدن در مواردی نمی‌تواند شناخت واقعی و درست به آنان عرضه کند. بسیاری از کارشناسان تعلیم و تربیت معتقدند نظام تصورات و نظام ادراکی نابینایان در دهه‌های اخیر با مشکلات جدی مواجه شده است و در بسیاری از زمینه‌ها توانایی درک صحیح یا تجزیه و تحلیل واقعی را ندارند و مهم‌ترین عامل این آسیب‌ها این است که تصور و عکس‌برداری واقعی از اشیاء ندارند.
مربی‌ها و معلمین قبلاً تأکید داشتند، همه اشیاء از حبوبات مثل نخود، برنج و همه حیوانات و دیگر اشیاء جامد و مایع جاندار باید توسط نابینا لمس شود تا ادراک درست در ذهن او شکل‌ گیرد و مفهوم‌سازی شود.
قشرهای دیگری از مردم مانند دانشجویان رشته‌های دامپزشکی، دانشجویان، هنر، معماران، مجسمه‌سازان، مدلینگ و شوهای لباس (خیاط‌ها، طراح‌ها، چاپ رنگ) نویسندگان و معلولین ذهنی هم می‌توانند از صنعت جانور پیرایی استفاده کنند.
بنابراین این صنعت در داخل کشور کاربرد فراوان دارد و می‌تواند در زمینه‌های مختلف از آن استفاده کرد. استفاده‌های موزه‌ای، تزیینی و استفاده از بسیاری از هنرها هم مهم و قابل توجه است.

ابعاد درآمدزایی و اشتغال‌زایی
در سال‌های دور در مؤسسه آموزشی ابابصیر ویژه نابینایان هر ماه حداقل ده نفر با کار در جانور پیرایی، درآمد و کار داشتند و خرج خود و خانواده خود را تأمین می‌کردند. بعضی کشورها که در سال‌های ۴۰ تا ۵۰ شمسی بسیار از ایران عقب‌ بودند، هم اکنون در زمینه تاکسیدرمی تبدیل به قطب‌های مهم شده‌اند و هزاران نفر در این زمینه اشتغال دارند، درآمدهای سرشاری هم دارند. از این‌رو لازم است تشکل‌های معلولین و نابینایان این حرفه و این شغل را احیا کرده و زمینه اشتغال صدها توانخواه و معلول را فراهم آورد.
اگر پیشنهاد دهیم سازمان بهزیستی یا سازمان آموزش و پرورش استثنایی یا وزارت کار و رفاه این کار را انجام دهند، قطعاً آنان، انجام نمی‌دهند. اما تشکل‌ها و خود معلولین اگر با تجمیع پول‌های اندک کار را شروع کنند می‌توانند به تدریج گسترش دهند.
ایران به دلیل وضع آب و هوایی و امکان دسترسی به دریا و اقیانوس و آب‌های گرم و جنگل‌ها و کویر بهترین امکانات بومی را در این زمینه دارد. اگر یک ته مانده تورهای صیادان در یک روز جمع‌آوری گردد، مواد اولیه برای صدها تاکسیدرمی به دست می‌آید.
متأسفانه تشکل‌ها و مراکز آموزشی معلولین فقط در چند رشته خاص مانند خیاطی، بافتنی لباس، قالی بافی و معرق کار می‌کنند. چون بازار اشباع شده و این صنایع تکراری و خسته‌کننده شده، اولاً استقبال از آنها نمی‌شود؛ ثانیاً درآمدزایی ندارد؛ ثالثاً بازارهای مهم جهان را نمی‌توان تسخیر کرد.
اما جانور پیرایی رشته‌ای پرجاذبه، پردرآمد و دارای کاربرد در زمینه‌های مختلف است و سرمایه‌گذاری و اهتمام به آن حتماً آینده خوبی خواهد داشت.

پروژه‌های بالقوه در زمینه جانور پیرایی
تشکل‌های معلولین چه چشم‌اندازهایی می‌توانند برای این حرفه ترسیم کنند؟ چگونه توجیه اقتصادی آن را تبیین کنند؟ برای پاسخ گویی به این پرسش‌ها به موارد ذیل اشاره می‌شود:
۱ـ بازارهای منطقه و کشورهای مختلف را می‌توان به دست گرفت و انواع جانورهای پیرایش شده را صادر کرد. تا در مدارس و مراکز آموزشی یا موزه‌ها یا به صورت نمایشگاه‌های دوره‌ای و موقت به کار گرفته شود.
شنیدم یک شرکت چینی به دولت کویت پیشنهاد داده که در همه مراکز آموزشی از مهدکودک تا دانشگاه، ویترین‌هایی در مدخل‌های اصلی ورودی نصب و حیوانات پیرایش شده را به نمایش بگذارد. هر سه ماه هم محتوای ویترین را تعویض کند. سال ۲۰۰۴م به چند مدرسه نابینایی در امارات رفتم، تاکسیدرمی ندیدم. به هرحال کشورهای منطقه و جهان ظرفیت پذیرش این پروژه را دارند. البته شرایط باید فراهم باشد و روابط و مناسبات دولت ما با این کشورها دوستانه باشد تا بتوان کار را پیش برد.
۲ـ در زمینه توریسم و جهانگردی، تاکسیدرمی جایگاه خوبی می‌تواند داشته باشد، استفاده از ماهی یا انواع حیوانات دریایی پیرایش شده یا دیگر حیوانات با جعبه‌های شکیل از هر نوع سوغات دیگر جذاب‌تر است. مخصوصاً با دفترچه توضیحی همراه باشد و بسته فرهنگی پیوست داشته باشد.
اغلب هتل‌ها از آکواریوم به عنوان تزیین استفاده می‌‌کنند، در کنار آکواریوم چند دکور از حیوان‌های پیرایش شده می‌توانند برای زیبایی استفاده کنند و به عنوان تزیین در همه مراکز توریستی کاربرد دارد.
۳ـ بسیاری از هنرها و هنرمندان از این صنعت می‌توانند بهره‌مند باشند، مثل تئاترهای عروسکی نمی‌توان عروسک‌گردانی از حیوانات واقعی داشت، در نقاشی، در مجسمه‌سازی و در ده‌ها رشته هنری دیگر هم می‌توان از این محصولات استفاده کرد.
۴ـ برگزاری نمایشگاه‌های سیار شهری و کشوری از تاکسیدرمی‌های جذاب در مدارس، در دانشگاه‌ها هم زمینه دیگر است.
۵ـ راه‌اندازی پژوهش و تألیف در این حوزه هم مهم و جذاب است مثلاً درباره مراکز تاکسیدرمی در جهان یک کتاب مصور لازم است، درباره کبوترهای پیرایش شده در ایران یک کتاب تدوین و به چند زبان به جهان معرفی شود. و ده‌ها نوع پژوهش و تألیف دیگر می‌توان داشت.
۶ـ مبادله جانوران پیرایش شده بین کشورها هم یک رشته است.

نتیجه‌گیری
جانور پیرایی یا تاکسیدرمی حرفه و صنعت و دانش مهم و موردنیاز و ضروری در ایران و جهان است. مهم‌تر اینکه زمینه اشتغال صدها معلول را می‌تواند فراهم آورد.

گزارش موزه حیات وحش و طبیعی دارآباد
روز جمعه ۲۷ فروردین ۱۳۹۵ سه تن از دفتر فرهنگ معلولین به موزه دارآباد رفتند تا گزارشی تهیه کنند. این گزارش مختصر تهیه شد.
این موزه از نظر ساختمانی و فضاها پنج قسمت عمده دارد:
۱ـ قفس‌ها و فضاهای مربوط به حیوانات زنده در فضای باز و در سالن سرپوشیده
۲ـ سالن سرپوشیده شامل انواع تاکسیدرمی‌های بسیار زیبا
۳ـ بخش نمایش فیلم چند بعدی
۴ـ بخش نمایش و فروش سنگ‌های قیمتی و تزیینی
۵ـ بخش اداری و آموزشی
اما بخش مجسمه‌ها بسیار کم و ناقص است و نسبت به موزه‌های جهان اصلاً قابل مقایسه نیست. بخش حیوانات زنده در واقع عمومی نه تخصصی است یعنی از هر حیوان چندتایی برای رؤیت عموم مردم به نمایش گذاشته‌اند.
بخش جانور پیرایی‌ها به روز نیست و عمدتاً محصولات تلاش‌های دهه پنجاه و شصت است و لازم است در این زمینه گسترش یابد. مهم‌تر اینکه آموزشی و قابل استفاده برای نابینایان نیست مثلاً نمی‌توانند لمس کنند.
از مدیریت پرسیدم جزوه، کتاب یا CD توضیحی و آموزشی دارید، که فقط یک جزوه درباره سمندر ایرانی داشتند و متاسفانه اطلاعات جامع و گزارشی نداشتند.