تفسیر قرآن ویژه ناشنوایان تهیه شده در کشور اردن

تفسیر قرآن ویژه ناشنوایان

دفتر فرهنگ معلولین

با پیشرفت‌های زبان اشاره و گسترش آنها در همه اقشار، امروز ناشنوایان به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و یادگیری و یادآموزی دارند. به همین دلیل نظریه‌ای که ناشنوایی را معلولیت نمی‌داند، بلکه طبقه‌ای از جامعه با ارتباطات متفاوت و ابزارها و روش‌های متمایز نسبت به دیگر مردم می‌داند، در حال گسترش است. کتاب‌های فراوانی در کشورها به زبان اشاره تبدیل شده‌اند. اخیراً شاهد ابتکار دیگری در عرصه زبان اشاره از کشور اردن بودیم و در خبرها آمد که تفسیر قرآن کریم با زبان اشاره عرضه شده و در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
مؤسسه‌ای دولتی به نام جمعیة المحافظة علی القرآن الکریم (تأسیس در شوال ۱۴۱۱ق/ نیسان ۱۹۹۱م) زیر نظر یکی از اعضای خاندان پادشاهی هاشمی به نام امیر رعد بن زید متصدی اجرای این پروژه را بر عهده داشته است. عنوان این پروژه، تفسیر القرآن الکریم بلغة الاشارة للصّم است. در ابتدای جزوه تبلیغاتی کاتولوگ آن آمده است: «این پروژه برای نخستین بار در تاریخ اسلام تولید شده است».
در جهان اسلام حدود ۳۵ میلیون ناشنوا و کم شنوا، در کشورهای عربی بیش از شش میلیون ناشنوا و در اردن ۲۵ هزار ناشنوا زندگی می‌کنند. این جمعیت وسیع نیاز به برنامه‌ریزی آموزشی دارند تا به انسان‌های پویا و فعال تبدیل شوند.
اگر برنامه‌ریزی‌های تربیتی و اجتماعی نباشد، شبکه‌های شرور و مفسد از اینان برای اجرای اهدافشان استفاده می‌کنند و به جای خدمت تبدیل به عناصر فاسد و آسیب‌زا خواهند شد. از اینرو نیکوکاران جوامع اسلامی با احساس مسئولیت و تخصیص بخشی از اموال خود می‌توانند به پیشبرد اهداف تربیتی و اجتماعی این قشر کمک نمایند.
جمعیة المحافظة القرآن الکریم با اینکه هر دوره این تفسیر ۱۵۰ دلار امریکا هزینه داشته ولی با استفاده از بخشش‌ها و مساعدت‌های نیکوکاران، آن را رایگان در اختیار ناشنوایان اردن و دیگر مناطق جهان اسلام قرار می‌دهد. مطابق برخی گزارش‌ها این پروژه حدود ۷۵۰ هزار دلار هزینه داشته و چند گروه متخصص در طی پنج سال آن را به اتمام رسانده‌اند. نخست گروه متخصص در تفسیر و علوم قرآن متن را آماده کرده‌اند. این متن بر اساس چند تفسیر معتبر از جمله تفسیر المیسر (از علمای سعودی)، تفسیر بیان معانی مفردات الکتاب العزیز، تفسیر طبری، تفسیر نسفی، تفسیر ابن کثیر و تفسیر المنتخب (از علمای الازهر) تألیف شده است. در واقع این اثر مشترک بین قاهره و ریاض یا دو قطب مصر و سعودی است.
در بین منابع هیچ منبع شیعی مشاهده نمی‌شود، از اینرو استفاده این پروژه برای ناشنوایان شیعی مذهب توصیه نمی‌شود. البته متخصصان علوم قرآن از مذهب شیعه می‌توانند با تأمل و دقت از آن بهره‌گیری کنند. لازم به یادآوری است دفتر فرهنگ معلولین در نامه‌ای به آقای حسام الحیاری مسئول روابط عمومی این جمعیت، درخواست مشارکت این دفتر در ورژن بعدی و لزوم توجه به تفاسیر گران سنگ شیعی شد.
پس از تهیه متن یک گروه از رابطان که در فرهنگ عربی به آنان مترجم گفته می‌شود، متن حاضر را به زبان اشاره تبدیل کرده‌اند. یعنی با استفاده از علائم و حالات دست، صورت، سر، انگشتان و بدن مفاهیم قرآنی را به بینندگان تفهیم می‌نمایند.
برای این منظور از بهترین رابطان (مترجمان) کشور اردن استفاده شده است. استاد حسین ترکی العورتانی که ۲۵ سال در تلویزیون اردن به زبان اشاره برای ناشنوایان برنامه اجرا می‌کرده، وظیفه اصلی را بر عهده داشته است و تمامی متن را با زبان اشاره بیان کرده است.
زبان اشاره انواع گوناگون دارد و زبان اشاره به کار رفته در این برنامه بین‌المللی و قابل فهم برای ناشنوایان در سراسر جهان است.
مرحله سوم تطبیق، کنترل و نظارت است. گروهی خبره در هر دو رشته زبان اشاره و علوم قرآنی پروژه را از ابتدا تا انتها بررسی کرده و اغلاط آن را تذکر داده‌اند. پس از رفع اشتباهات نسخه نهایی آماده شده است. در مجموع این پروژه در شصت DVD عرضه شده است.
از نظر فنی این حجم برای افراد متخصص و نخبه مناسب است، ولی پیشنهاد دفتر فرهنگ معلولین این است که تفسیری در پنج لوح فشرده برای عموم ناشنوایان به عنوان منتخب یا میسر تهیه شود.
محمد المجالی قائم مقام جمعیت در مصاحبه‌ای با روزنامه الدستور اردنی اطلاعات دیگری بیان کرده است. او تجربه‌اندوزی این جمعیت در عرصه بریل‌سازی تفسیر قرآن برای نابینایان را مقدمه و پیش درآمد پروژه حاضر دانست و یادآور شد جمعیت این پروژه را با همکاری مؤسسه جهانی افق اجرا کرده است. نیز گفته است قبل از انتشار هر دو پروژه، تفسیر به بریل و به زبان اشاره را برای گروهی از نابینایان و ناشنوایان به صورت کلاس و کارگاه آزمایش کردیم و پس از اینکه پاسخ مساعد و مثبت دریافت شد، دستور پخش آن صادر شد.
پخش این پروژه به سازمان اوقاف اردن سپرده شده است و تاکنون درخواست‌های فراوانی برای آن به جمعیت و سازمان واصل شده است. با اینکه ۲۴ مهر ماه به بازار عرضه شده؛ اما درخواست‌ها زیاد بوده است.
علل مختلفی را برای جذابیت آن می‌توان برشمرد: از جمله DVD به صورت نماهنگ است و شامل تصاویر بسیار زیبا و جذابی از طبیعت و زندگی انسان و غیره می‌باشد. یعنی به اقتضای مفاد و مفهوم آیه و سوره، تصویر زمینه نمایش داده می‌شود، نیز به اقتضای مفاد آیات، آهنگ خاصی پخش می‌گردد. البته هیچ یک از مسئولان این پروژه که تاکنون مصاحبه کرده یا گزارش منتشر کرده‌اند راجع به ویژگی‌های این بُعد پروژه سخنی نگفته‌اند. با اینکه مناسب بود درباره نوع و سطح تخصص و دیگر ویژگی‌های آهنگ و نماهای زمینه مطالبی گفته می‌شد. نیز راجع به راهنمایی آیات، مفاهیم، اشخاص و غیره هم اطلاع رسانی می‌شد. یعنی نمی‌دانیم آیا قابلیت جستجوی مفاهیم را دارد یا نه؟ اگر دارد با چه برنامه و چه نوعی؟
دفتر فرهنگ معلولین درخواستی برای دریافت این مجموعه ارسال کرده است و امیدواریم با دریافت و مطالعه بتوانیم در گزارش دیگری ابعاد آن را تبیین نماییم.
قابل توجه مسئولین فرهنگی به ویژه سازمان بهزیستی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگ‌سازی در زمینه معلولان یک ضرورت انکار ناپذیر است. اما صرفاً با شعار نمی‌توان به این هدف نایل آمد و نیاز به اجرای طرح‌های مهم دارد.
به ویژه بیوت مراجع عالیقدر شیعه باید به رخدادهای مهمی که در حال وقوع است توجه کنند. در ایران حتّی یک کتاب احکام برای ناشنوایان نداریم. آنان احکام نماز و روزه را چگونه یاد بگیرند؟! مبلّغی که زبان اشاره بداند برای آنها نمی‌فرستیم، و منابعی که با اشاره به آنها احکام یاد بدهد هم تألیف نشده و نداریم، پس آنان از چه طریقی تکالیف و وظایف شرعی خود را بدانند.
در گزارش‌ها هست که یک کشیش اسپانیایی شش قرن قبل مدرسه‌ای برای آموزش تعالیم مسیحیت به ناشنوایان دایر کرد، به نام پدرو پونسی دلئون. وی در سده شانزدهم میلادی، دِیرش در شهر وایادولید اسپانیا را تبدیل به مدرسه ناشنوایان برای تعلیم آموزه‌های مسیحیت کرد.