نگرشی بر وضعیت حقوقی معلولان در ایران

نگرشی بر وضعیت حقوقی معلولان در ایران
(در پرتو حمایت‌های رفاهی و مدنی دولت)

منبع: سید محمد حسین نصیب، سید عبادالله جهان بین، سید فخرالدین جهان‌بین، نشریه حقوق اساسی، ۱۳۹۰، شماره ۱۶.

چکیده:
معلولان به عنوان طیفی از اقلیت‌های یک جامعه همواره به نوعی در معرض تضییع حقوق خود می‌باشند که ضرورت در فرایند زندگی اجتماعی و بسترهای مقررات گذاری به عنوان ضرورت مبنای «حق مدارانه» به «ترحم محورانه» گذار از نگرش آن لازم می‌آید. در این مقاله با توجه به فرضیه عدم رعایت اصل برابری و انصاف و همچنین عدم وجود ضمانتهای اجرایی قوی برای قوانین و مقررات مربوطه، لزوم بازنگری آنها مورد بررسی و تاکید قرارگرفته است. بر این اساس بنا بر ضرورت، معلولیت و مفاهیم وابسته به آن، با توجه به نگرش قوانین داخلی برخی از کشورها و نیز اسناد حقوقی بین المللی جهت تبیین موضوع، بازتعریف شده است. سپس تکالیف دولت در دو بخش حمایت‌های رفاهی و مدنی با لحاظ بعضی ضرورت‌های حقوق بشری قواعد بین المللی، مقررات داخلی سایرکشورها، قانون اساسی و قوانین عادی و مقررات موجود در ایران، با نگاه به اصل بهره گیری برابر از فرصت‌ها، تبعیض مثبت و تمهیدات ارفاقی لازم در خصوص معلولان، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. نقاط ضعف و قوت آن در مراحل قانونگذاری و اجرایی، با استناد به قوانین و واقعیتهای موجود در جامعه بررسی و شناسانده شده است. این نوشتار درصدد ارائه سازوکار ارتقای صیانت بیشتر از حقوق ناتوانان، بهینه کردن وضعیت موجود و تغییر در نگرش عمومی جامعه نسبت به این قشر می‌باشد و از سوی دیگر ضرورت اصلاح، تدوین و تهیه مقررات شایسته به نحوی که بتواند تضمین کننده حقوقشان باشد، آشکار می‌گردد.
واژگان کلیدی: معلولیت، توانبخشی، رفاه، برابری، تکالیف دولت، حقوق بشر

درآمد
امروزه در جهان با تکیه بر اصول بنیادین حقوق بشری و ارزش‌های انسانی، برابرسازی فرصت ها برای همه اقشار جامعه با شرایط ویژه و منحصر به فرد، یکی از دغدغه ها و اصول مهم در تبیین رویکردهای جدید قاعده سازی و مقرره گذاری می‌باشد که این رویکرد جدید و در حال تغییر باعث شده است تا با نگاهی جامع، جایگاه و نقش تک تک افراد درون جامعه بازتعریف شود.
ضرورت‌های و تغییرات اجتماعی جدید دائما پویاتر از قبل بر روند قاعده سازی تاثیر می‌گذارند که نگاه ویژه به برخی اقشار گونه‌ای از می‌باشد. معلولان که با واقعیت موجود «حق محورانه» بلکه با رویکرد، «حمایت» و «ترحم» خاص جامعه نه از منظر ناهنجاری‌های درونی (جسمی و روحی) و ناهنجاری‌های بیرونی (عرصه‌های اجتماعی ، فرهنگی، حقوقی و …)، یکی از مهمترین اقشار ویژه درون جامعه هستند و بخش قابل توجهی از جامعه را تشکیل می‌دهند، اگر سازوکارهای حمایتی با نگرش حق محورانه (تبعیض مثبت) در جهت برابرسازی برای آنها فراهم نگردد، نمی توانند حتی از حقوق اولیه خود برخوردار شوند.
در ایران با توجه به عدم توسعه یافتگی، این رویکرد علی رغم نگرش ارزش مدار ناشی از جهان بینی اسلامی حاکم بر فضای عمومی جامعه و ساختار سیاسی-حقوقی آن، چندان مورد توجه قرار نگرفته است و فقط با نگاه حمایت محورانه، در شرایط مختلفی قوانین و مقرراتی مختص معلولین تدوین و تصویب شده است که به دلایل مختلف نتوانسته در جهت تحقق اهداف مورد نظر مندرج در اسناد حقوق بشری و نیز برخی اهداف مندرج در اصول قانون اساسی و حتی آموزه‌های متعالی دینی، موثر واقع گردد.
در این مقاله سعی شده در پرتو اصول علمی و عملی رایج دنیا، مقایسه‌ای اجمالی در باب هنجارهای بین المللی حقوق بشری و برخی قواعد خاص نظام‌های حقوق داخلی کشورهای در خصوص معلولان، صورت پذیرد. ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت، جنبه های از تمهیدات ارفاقی معلولین در حقوق موضوعهی ایران، جدیدترین نگرش‌های مبتنی بر برابرسازی در موضوعات اساسی از جمله ضرورت بازتعریف مفاهیم، تببین لزوم حمایت‌های رفاهی و مدنی دولت و بررسی خلاءهای موجود از منظر مقررات گذاری و نیز تضمین ضمانت اجراهای آن، مورد بررسی وکنکاش قرار گیرد. «البته قابل ذکراست که مسائل حقوقی جانبازان انقلاب و جنگ تحمیلی خود موضوعی گسترده است که دراین مجال نمی گنجد، لذا در این مقاله فقط معلولین عادی مورد بررسی قرار میگیرد.»

دریافت متن کامل مقاله (PDF)