بـرنامه‌ آموزش فردی شده و گروه‌ تخصصی در آموزش و پرورش‌ استثنایی

بـرنامه‌ آموزش فردی شده و گروه‌ تخصصی در آموزش و پرورش‌ استثنایی

گیتا موللی/دانشجوی دکترای‌ روانـشناسی‌ و آمـوزش‌ کـودکان استثنایی
منبع: تعلیم و تربیت استثنائی , خرداد و تیر ۱۳۸۵ – شماره ۵۴ و ۵۵، ص ۱۸-۲۲

مفهوم آموزش انفرادی موضوع اصلی همه قوانین و اصول‌ آمـوزش و پرورش کودکان استثنایی است.برای هر دانش‌آموز باید برنامه‌ای براساس نیازهای ویژه‌ همان فـرد تدوین شود‌ که‌ از بـدو تـولد تا سال‌های پس از مدرسه را دربر گیرد.برنامه‌ریزی انفرادی خود بر سه نوع است که عبارت‌ اند از:برنامه خدمات خانوادگی فردی شده‌۱( IFSP )یا برنامه آموزش‌ فردی شده‌۲( IEP )و یا برنامه انتقالی فردی‌ شده‌۳( ITP )گـریسون‌۴،۲۰۰۴)
برنامه ارایه خدمات خانوادگی فردی شده
کودکان استثنایی و خانواده‌هایشان می‌توانند نخستین‌ خدمات انفرادی خود را از طریق این برنامه کسب‌ کنند‌.به‌ دلیل اهمیت بسیار زیاد مداخله زودرس برای کودکان‌ خردسال در محیط خانوادگی ایـن بـرنامه توسط گروهی‌ تدوین می‌شود که شامل اعضای خانواده هم می‌شوند. اجزاء اصلی این برنامه در‌ جدول‌ ۱.ارایه شده است.هدف‌ از اجرای این برنامه این است که کودکانی که از بدو تولد تـا ۳ سـالگی،ناتوانی آنها تشخیص داده شده است یا در معرض‌ خطر ابتلا‌ به‌ ناتوانی هستند خدماتی دریافت کنند تا بتوانند مهارت‌های خود را ارتقا بخشند و یا از ایجاد ناتوانی شدیدتر در آنها جلوگیری شود.
جـدول ۱
بـرنامه ارایه خدمات خانوادگی فردی شده شامل‌ این‌ موارد‌ می‌شود:
۱.سطح تحولی کنونی کودک‌
۲.بیان‌ نقاط‌ قوت،نیازها،ترجیح‌ها و دغدغه‌های خانواده
۳.نام فرد هماهنگ‌کننده خدمات موردنیاز کودک
۴.تاریخ آغاز و مـدت زمـان ارایـه خدمات
۵.مراکز پیشنهادی جهت ارایـه‌ خـدمات‌ مـداخله‌ بهنگام
۶.مهم‌ترین نتایج مورد انتظار/مدت زمان نیل‌ به‌ این هدف
۷.مکانی که خدمات موردنیاز کودک در آنجا ارایه خواهد شد
۸.شـیوه انـتقال بـه برنامه/مکان بعدی در‌ سومین‌ سال‌ تولد
۹.این بـرنامه بـاید هر ۶ ماه یکبار(و یا هر زمان‌ که ضرورت داشت) مورد بازنگری قرار گیرد.(مارشال‌۵و هانت‌۶،۱۹۹۲)
برنامه آموزش فردی شـده
بـرنامه آمـوزش فردی شده‌ اساس‌ برنامه‌ریزی‌ در آموزش و پرورش استثنایی در مراکز پیش‌دبستانی،دبستان،راهـنمایی و دبیرستان است‌.براساس‌ قوانین مربوطه گروهی از افراد دست‌اندرکار مسوول تدوین این برنامه هستند تا همه اهداف‌ موردنظر را‌ دربـر‌ گـیرد‌.اعـضای این گروه معمولا عبارتند از:والد(والدین)،معلم آموزش استثنایی،معلم‌ آموزش‌‌ عـادی‌ و مـسوولان مدرسه.در صورت نیاز خود دانش‌آموز هم‌ در جلسه تدوین این برنامه حضور‌ پیدا‌ می‌کند‌.همچنین از دیگر دسـت‌اندرکاران مـدرسه نـیز در صورت نیاز به خدمات
برنامه آموزش فردی‌ شده‌ و گروه‌ تخصصی در آموزش و پرورشـ‌ اسـتثنایی
حـمایتی ویژه استفاده می‌شود.به‌عنوان مثال از‌ پرستار‌ مدرسه‌،آسیب‌شناس گفتار و زبان،کارشناس فیزیوتراپی، شنوایی‌شناس و سـایر مـتخصصان.جـدول ۲،اجزاء یک‌ برنامه آموزش انفرادی‌ و جدول‌ ۳،مراحل برنامه آموزش‌ فردی شده را نشان می‌دهد(مـک گـور۷،۲۰۰۴).
جدول ۲.اجزاء‌ برنامه‌ آموزش‌ فردی شده(مارشال و هانت،۱۹۹۹)
برنامه آموزش فردی شده شـامل ایـن مـوارد می‌شود:
۱.توضیحی پیرامون‌ برنامه‌ آموزشی فعلی دانش‌آموز و تعیین سطح‌ عملکرد کنونی دانش‌آموز
۲.اهداف سـالیانه بـرای آموزش‌ و پرورش‌ دانش‌آموز‌
۳.اهداف آموزشی گام‌به‌گام کوتاه‌مدت و قابل اندازه‌گیری
۴.ارایه معیارهای مناسبی بـرای سـنجش اهـداف کوتاه‌مدت و روش‌هایی برای‌ تعیین‌ میزان‌ موفقیت برنامه
۵.خدمات و کمک‌های خاص و محل موردنظر برای ارایه آنـها
۶.مـیزان حضور‌ کودک‌ در برنامه‌های مدارس عادی
۷.تاریخ آغاز و پایان خدمات ویژه آموزش
۸.تـوضیح پیـرامون خـدمات موردنیاز جهت انتقال‌ کودک‌،یکسال‌ پیش از ترک میط آموزشی.
جـدول‌ ۳.مـراحل‌ بـرنامه(هالاهان‌۸و کافمن‌۹،۱۹۹۴)
مراحل پیش از‌ ارجاع‌
۱\۲
فعالیتهای‌ پیش از\ارجاع برنامه‌ریزی‌ ارجاع‌\مقدماتی
مراحل ارزیـابی
۳\۴
ارزیـابی‌ توسط‌ گروه‌\جلسه تدوین IEP چندرشته‌ای‌\نوشتن برنامه IEP
مراحل آموزشی
۵\۶
اجرای برنامه آموزشی‌\سنجش میزان پیشرفت‌‌ دانش‌آموز‌
۱۹تعلیم و تربیت استثنائی , خرداد و تیر ۱۳۸۵ – شماره ۵۴ و ۵۵
۲۰تعلیم و تربیت استثنائی , خرداد و تیر ۱۳۸۵ – شماره ۵۴ و ۵۵
۲۱تعلیم و تربیت استثنائی , خرداد و تیر ۱۳۸۵ – شماره ۵۴ و ۵۵
۲۲تعلیم و تربیت استثنائی , خرداد و تیر ۱۳۸۵ – شماره ۵۴ و ۵۵
اعضای گروه استثنایی
اعضای گروه‌ استثنایی‌ عبارتند از:
-مدیران:مدیر مدرسه‌،مـدیر‌ مـرکز،معاون‌ یا‌ هر‌ فردی‌ که قدرت اجرایی اصلی در‌ دست‌ اوست
-معلم مدرسه عـادی
-مـعلم آمـوزش استثنایی
-والدین
-روانشناس مدرسه
-افراد متخصص‌ بر‌ حسب نیاز شامل:
آسیب‌شناس گفتار و زبان‌
کاردرمانگر
کـارشناس فـیزیوتراپی
بینایی‌سنج‌
شنوایی‌شناس‌
افراد گروه درمان(از جمله‌ پرستار‌،کارشناس تغذیه)
مددکار اجتماعی
مـشاور و کـارشناس بـهداشت روانی
کارشناس حرفه‌آموزی
کارشناس تربیت بدنی‌
سایر‌ متخصصان(ردی،کوماری،کاماسا،۲۰۰۴‌؛ مک‌ گور‌،۲۰۰۴)
فعالیت‌های اصلی‌ گـروه‌
مـداومت در کـار گروهی‌ بسیار‌ حائز اهمیت است.گروه‌ باید مدرسه‌محور باشد اما در جهت رفـع نـیازهای کودک به‌‌ راحتی‌ متخصصان موردنیاز را به همکاری دعوت‌ کند‌.
کارکردهای اصلی‌ گروه‌ عبارت‌اند‌ از:
۱.با ارزیابی کـودک‌ تـعیین کند آیا وی دچار ناتوانی و نیازمند استفاده از خدمات آموزش و پرورش استثنایی‌ هست یا‌ خیر؟
۲.تـجربیات‌ آمـوزشی کودک استثنایی را ارزیابی کرده‌ و برای‌ او‌ برنامه‌ریزی‌ کـند‌.
۳.اهـداف آمـوزشی و پرورشی‌ برای‌ کودک در نظر بگیرد تا نـیازهای آمـوزشی،تربیتی،اجتماعی و حرفه‌ای او را برآورده کند.بهتر است‌ تعیین‌ اهداف‌ به صورتی باشد کـه کـودک در مدارس‌ عادی‌ قرار‌ گیرد‌ و در‌ صـورت‌ نـیاز برنامه آمـوزش انـفرادی بـرای وی نوشته شود.
عمده فعالیت‌های گروه کـودک اسـتثنایی عبارت‌اند از:
-مرحله پیش از ارجاع:ارزیابی‌های اولیه
-ارجاع اولیه
-برگزاری جلسات جهت تـشریک‌ مـساعی اعضای گروه
-ارزیابی
-تهیه برنامه آمـوزش فردی شده
-بازنگری و اصـلاح مـجدد برنامه آموزش فردی شده در صـورت نـیاز
-حمایت از برنامه‌ها و پایش آن در مرحله اجرا (گریسون،۲۰۰۴)
بحث‌:
اکنون‌ مشخص شده است که کـار گـروهی بهترین بازده را
۲۳تعلیم و تربیت استثنائی , خرداد و تیر ۱۳۸۵ – شماره ۵۴ و ۵۵
برای کودک اسـتثنایی بـه هـمراه دارد.از آنجا که تـوانایی‌ها، نـیازها،نقاط قوت و ضعف هـر دانـش‌آموز منحصر به خود اوست‌ و نیز‌ شرایطی که در آن قرار دارد با دیگران کاملا متفاوت است،زمـانی مـی‌توان بهترین محیط آموزش و پرورش را برای او فراهم نـمود کـه‌ با‌ گـروهی مـتشکل از مـتخصصان موردنیاز‌ به‌ همراه والدیـن برای او برنامه‌ریزی و پس از آن برنامه‌ها را گام‌به‌گام اجرا نمود.اما کارکرد گروهی هم باید با اصول مشخص و صـحیحی اجـرا شود‌ تا‌ از به هدر رفتن‌ تـلاش‌ها‌ و کـوشش‌ها جـلوگیری بـه عـمل آید و در عین حـال شـرایط به‌گونه‌ای فراهم شود تا کودک بهترین‌ بازده را داشته باشد.
زیرنویس‌ها:
۱.IFSP Individualized Family Service Plan
۲.IEP Individualized Education Program
۳.ITP Individualized Transition Plan
۴.Grayson
۵.Marshall
۶.Hunt
۷.Mc Gore
۸.Halan
۹.Kafman
۱۰.Reddy
۱۱.Kumari
۱۲.Kusuma
۱۳.Multi disciplary Teaming
۱۴.Inter disciplary Teaming
۱۵.Trans disciplary Teaming
۱۶.Peterson
۱۷‌.Mc Laughlin
منابع‌:

E-Ready,Early Intervention for infants and Toddlers:A Team Effort.(2005)]online[available:www.teachers first-e-ready.org

/ Grayson T.E lecture Notes for Special Education 205,(2004)]online[available:http://dese.me.gov/divspeced stateplan/F/2004/Reg-I.pdf

G.L Reddy;P.S Kumari,A.Kusuma Mental retardation 2004,New Delhi,Discovery Publishing house Mc Gore,Successful Inclusion Strategies,2004,United States,Corwin Press

. Mc Launglin,M.J,Nolet V.What every principal needs to Know about special Education,2004,Corwin Press

. Hunt N.,Marshal K.,Exceptional children and youth,Hough to Mifflin Company.USA.1999

Hallahan J.M.Kanffmann I.,Exceptional children,6 th ed.Allyn and Bacon Inc.UIS.A.1999