مؤسسات فعال تولید کننده کتاب گویا در ایران

منصوره ضیایی‌فر (مدير استوديو و توليد كتاب گويا در دفتر فرهنگ معلولين)

با توجه به پیش‌رفت علم و فرهنگ در میان جوامع مختلف و ارتقاء سطح سواد در بین مردم، نیاز به کتاب و کتاب‌خوانی به عنوان یک ضرورت فراگیرتر شده است. اما از آنجا که پرداختن به امر مطالعه و ارتقای فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه ممکن است دشواری‌ها‌یی را برای اقشار مختلف به وجود آورد، تعدادی از مؤسسات، نهاد‌ها و سازمان‌ها‌ی دولتی و غیر دولتی بر آن شدند تا شیوه‌ای نو در عرصه‌ی کتاب‌خوانی پدید آورند و آن صوتی کردن کتب بود. این شیوه‌ی نوین نه تنها برای نابینایان قابل استفاده است؛ بلکه برای دیگر اقشار جامعه که فرصت مطالعه ندارند نیز مفید است. چرا که با وجود ابزار و وسایل ضبط و پخش صوت هر کسی در هر جایی و در هر حالی می‌تواند مطالعه داشته باشد. اگر‌چه تعداد مؤسسات تولید و تدوین کتب گویا در کشور ما محدودند اما متأسفانه از همین تعداد محدود هم آمار دقیقی در دست نیست. ولی ما کوشیدیم در این مقاله به شناسایی و معرفی مؤسسات فعال در این حوزه و گزارشی از فعالیت‌ها و آمار تولید کتب در این نهاد‌ها به اختصار بپردازیم.

1. مؤسسه خیریه و نیکو‌کاری ریحانه (مرکز امور توان‌بخشی نابینایان کشور رودکی تهران)
این مرکز که بزرگترین کتاب‌خانه‌ی نابینایان کشور است، در سال 1342 با عنوان انجمن ملی هدایت و حمایت از نابینایان بزرگ‌سال به اهتمام شاد‌روان دکتر محمد خزائلی تأسیس شد. در سال 1346 دستگاه چاپ و تبدیل کتب با هزینه‌ی مؤسسه کیهان خریداری و راه‌اندازی گردید. هم‌چنین در سال 1351 کتاب‌خانه‌ی گویا کار خود را آغاز کرد این نهاد از همان بدو تأسیس تا کنون تحت عناوینی چون انجمن ملی هدایت و حمایت از نابینایان بزرگ‌سال ایران، سازمان رفاه ملی نابینایان ایران و مرکز امور توان‌بخشی نابینایان کشور رودکی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این نهاد در سال 1387 از سازمان بهزیستی منفک و به مؤسسه خیریه و نیکو‌کاری ریحانه واگذار گردید. مرکز رودکی شامل بخش‌ها‌یی چون کتاب‌خانه‌ی بریل، کتاب‌خانه‌ی گویا، چاپ‌خانه‌ی بریل، کتاب‌خانه‌ی عادی، توزیع و فروش کتب، رایانه و تولید کتب گویا که شامل استودیو ضبط و ضبط آزاد است می‌باشد. این مؤسسه یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان کتب گویا در ایران محسوب می‌شود که با روش‌ها‌ی علمی و آکادنیک پیش‌گام در این عرصه به شمار می‌رود. تولیدات این مرکز بالغ بر 22000 جلد کتاب گویا در قالب لوح فشرده و نوار کاست به مخاطبان نابینا ارائه می‌شود. این کتب بیشتر در حوزه‌ی علوم انسانی با موضوعاتی چون ادبیات فلسفه، حقوق، تاریخ، مدیریت، و… جهت رفع نیاز‌ها‌ی علمی و پژوهشی نابینایان تهیه و تولید می‌گردد.
این مرکز سالانه به بیش از 5000 عضو نابینا و کم‌بینا در سراسر کشور خدمات رایگان ارائه می‌دهد. برای دست‌رسی به اطلاعات بیشتر به نشانی اینترنتی www.reyhanehcharity.ir مراجعه شود.

2. مؤسسه نهاد‌گذاری و مطالعات علمی پژوهشی گویا خندق
این مرکز مؤسسه‌ای غیر انتفاعی است که در سال 1369 توسط دکتر نجله خندق تأسیس گردید. هدف این مرکز پاسخ‌گویی به نیازهای علمی و آموزشی دانش‌گاهیان و فارغ‌التحصیلان بوده است. مؤسسه نهاد‌گذاری گویا یکی از بزرگ‌ترین و غنی‌ترین مراکز عرضه و تولید کتب گویا بود و بیش از 10000 عنوان کتاب را با استفاده از گویندگان مجرب و اساتید دانش‌گاه ضبط و تدوین نموده بود و به تصورت رایگان به دانش‌جویان و دانش آموختگان عرضه می‌نمود. این نهاد خیریه که توسط سازمان‌های فرهنگی مانند یونسکو و وزارت علوم اداره می‌شد، امروز به دلیل برخی مسائل و مشکلات تقریباً غیر فعال است.
کتب تولید شده در این مؤسسه بیشتر کتب مرجع در زمینه‌های علوم انسانی و اسلامی، مهندسی، پزشکی و علوم پایه بوده است.

3. بخش نابینایان کتاب‌خانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران
این بخش نیز یکی از فعال‌ترین مؤسسات در حوزه‌ی نابینایان به شمار میآید که کار خود را از سال 1378 در یک اتاق با عنوان اتاق نابینایان، با هدف خدمت‌رسانی به دانش‌جویان نابینا و تبادل اطلاعات نابینایان با یک‌دیگر و تنها با دو رایانه مجهز به نرم‌افزار جاز بدونه مسؤول کار خود را آغاز کرد. در مهر‌ماه 1388 این بخش با نام کتاب‌خانه‌ی گویا به مدیریت خانم ایزدی فعال گردید. از اقدامات مؤثر در ایشان تا کنون به شرح ذیل می‌باشد:
1. تجهیز کتاب‌خانه به وسایل و نرم‌افزار‌ها‌ی نابینایان مانند چاپگر بریل، اسکنر دست‌گاه کپی نوار کاست و 4 رایانه با نرم‌افزار‌های جاز، پارس‌آوا ظ، کرزوایل و… 2. گرفتن اعتبار مالی جهت گویا کردن کتب مورد نیاز. 3. فراخوان و تست گویندگی از دانش‌جویان علاقه‌مند جهت گویا کردن کتب. 4. در اختیار گذاشتن نرم‌افزار‌ها‌ی ضبط صدا جهت ضبط کتب در منزل. 5. تولید 640 عنوان کتاب صوتی که انتخاب کتاب‌ها یا از طریق شورای عالی دانش‌کده‌ها و یا بر اساس نیاز دانش‌جویان دانش‌گاه تهران صورت می‌گیرد. این کتب بیشتر با توجه به رشته‌ی تحصیلی دانش‌جیان نابینای این دانش‌گاه بیشتر در قالب تاریخ، ادبیات عرب و فارسی، علوم سیاسی، علوم اجتماعی، روان‌شناسی و… گویا گردیده است. 6. گردآوری بیش از 2000 عنوان کتاب صوتی از مرکز رودکی و دانش‌گاه اصفهان. اما به دلیل ممانعت این مراکز از قرار دادن روی سایت معذورند و هنگام مراجعه حضوری دانش‌جویان به آنان تحویل می‌شود. 7. ارائه خدمات رایگان مانند اسکن متون لاتین و چاپ بریل.
جهت کسب اطلاعات بیشتر به نشانی اینترنتی www.ut.ac.ir مراجعه شود.

4. بخش نابینایان کتاب‌خانه‌ی عمومی اصفهان
این بخش در سال 1384 تأسیس گردید این بخش بزرگ‌ترین بخش کتاب‌خانه‌ی عمومی اصفهان است که دارای دو استودیو ثوتی می‌باشد. کتاب‌خانه‌ی مزبور بالغ بر 100 عنوان کتاب گویا تولید و 7000 عنوان کتاب صوتی گرد‌آوری نموده است که معمولا از دانش‌گاه تهران و اصفهان تأمین شده اند. کتب تولیدی معمولا با توجه به نیاز مخاطبان با موضوعاتی پیرامون ادبیات و روان‌شناسی می‌باشد. منابع مالی‌شان نیز خیرین هستند.

5. کتاب‌خانه‌ نابینایان امام علی یزد
این کتاب‌خانه که در مهرماه 1379 به همت سازمان بهزیستی تأسیس شد، و در اوایل سال 81 راه‌اندازی شد. در ابتدا با 136 عنوان نکتاب روی نوار کاست که تولید خود‌شان بود کار آغاز گردید. در حال حاضر نیز 520 عنوان کتاب روی نوار کاست، 3000 عنوان به صورت mp3، 300 عنوان کتب بریل و 20 عنوان کتب درسی با موضوعات روان‌شناسی و تربیت بدنی و دروس دبیرستان دارند.

6. کتاب‌خانه‌ نابینایان وصال شیرازی
این نهاد نیز در سال 1388 تأسیس شد موجودی آن 800 عنوان کتاب درسی و دانشگاهی گرد‌آوری شده می‌باشد. هم‌چنین از اواسط سال گذشته با توجه به تقاضا حدود 50-60 کتب گویا تولید کردند که به طور رایگان به مخاطبان عرضه می‌گردد کتاب‌خانه‌ی وصال یا بنیان توان‌گران کار‌آفرین نور دارای نشریه سپید وصال نیز هست. جهت کسب اطلاعات بیشتر به آدرس اینترنتی www.mntk.ir مراجعه شود.

7. کتاب‌خانه‌ آیت ‌الله خامنه‌ای قم (بخش نابینایان)
این بخش در سال 1384 تأسیس و راه‌اندازی شد. حدود 5000 عنوان کتاب گویا و 3500 عنوان کتاب بریل در این کتاب‌خانه موجود است و 50 عنوان کتاب به صورت گویا و 50 عنوان کتاب به خط بریلبا موضوعات مذهبی، دانش‌گاهی و رمان تولید کرده‌اند. این کتاب‌خانه که زیر نظر نهاد کتاب‌خانه‌ها‌ی عمومی است دارای چند بخش مجزا، بریل، گویا و الکترونیک میباشد. این نهاد هم‌چنین دارای سه دستگاه چاپگر بریل یک دستگاه تبدیل متن به گفتار، چند رایانه با برجسته نگار با نرم‌افزار‌های مرتبط و یک استودیوی ضبط صوت میباشد این کتاب‌خانه تنها مجموعه ایست که در قم دارای بخش کودک است. که این بخش 52 عضو کودک نابینا دارد که 5 کتاب با تصویر برجسته تولید کرده است. تولید نقشه‌ی ایران روی یونولیت از اقدامات مهم کتاب‌خانه به شمار می‌آید. جهت کسب اطلاعات بیشتر به نشانی اینترنتی www.khamenei-lib.blogfa.com مراجعه شود.

8. کتاب‌خانه‌ مرکزی تبریز (بخش نابینایان)
در اسفند 1384 با اهدا و خریداری حدود 26500 تأسیس گردید. حدود 33 عنوان کتب بریل و 180 عنوان کتب گویا تولید خود کتاب‌خانه میباشد.
این کتب اغلب به درخواست نابینایان محصل و تحصیل‌کرده با موضوعات مذهبی و دانشگاهی تولید گردیده که از جمله‌ی آن میتوان به 725 سؤال از علّامه طباطبایی در شش جلد و انواری از آسمان اشاره کرد. امانت کتاب، خدمات اینترنتی نصب رایگان نرم‌افزار از اقدامات مؤثر این کتاب‌خانه به شمار می‌آید. این نهاد به عنوان بخش مرکزی در سطح کشور عمل می‌کند..همچنین دو پروژه‌ی ملی در دست اقدام دارند.
فهرست‌نویسی کتب گویا که تا کنون 6000 عنوان کتاب انجام گرفته که همه می‌توانند با بک آپ گرفتن از اطلاعات آن آگاه شونئد. و تأسیس سایت کتب بریل که نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی تبریز به عنوان مرکز انتخاب شده است.

9. بخش نابینایان کتاب‌خانه عمومی حسینیه ارشاد
این بخش در سال 1372 کار خود را آغاز کرد. هدف اصلی تلاش‌های بخش نابینایان کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد، ارتقا جایگاه نابینایان به لحاظ فرهنگی از طریق استفاده از منابع موجود به شکل گویا و بریل است.این بخش دارای بیش از 5000 عنوان کتاب گویا است که بیش از 400 عنوان آن نیز تولید خودشان میباشد این بخش که یک بخش مجزا از کتابخانه ی عمومی حسینیه ارشاد محسوب میشود دارای امکانات صوتی و بریلی مجهزی میباشد. این بخش خدمات خود را بخه صورت حضوری و غیر حضوری به نابینایان سراسر کشور ارائه میدهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر به نشانی www.hepl.ir مراجعه شود.

10. شبکه رادیو اینترنتی ایران صدا
شبکه رادیو اینترنتی ایران صدا وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است. کتاب گویای ایران صدا در برگیرنده موضوعات متنوع و گوناگون خصوصاً زندگینامه و حکایات چهره‌های ماندگار و مشاهیر جاودان ایرانی در حوزه‌های مختلف است که با هدف حمایت از مخاطبان و کتابخوانان واقعی و نیز توسعه فرهنگ کتابخوانی و آشنایی پیش از پیش آنان با چهره‌ها و تالیفات ماندگار کشور طراحی و تولید شده است.
تاکنون حدود هزار عنوان کتاب گویا توسط رادیوی اینترنتی ایران صدا تولید شده است که فایل صوتی آنها از طریق سایت این شبکه قابل دریافت است.
شبكه‌ي رادیویی ایران صدا تعدادي كتاب كودك و نوجوان را در قالب فايل صوتي در اختيار كاربران خود قرار داده و به علاقه‌مندان اجازه مي‌دهد فايل اين كتاب‌ها را به صورت رايگان دريافت كنند. براي دسترسي به كتاب‌هاي كودك و نوجوان اين سايت بايد بر روي بخش «كودك» كليك كنيد و از آنجا هم به قسمت «قصه» برويد. در اين قسمت، حدود 649 قصه بارگذاري شده است. جهت کسب اطلاعات بیشتر به نشانی www.iranseda.ir مراجعه شود.

11. بخش نابینایان کتابخانه مرکزی ارومیه
بخش نابینایان كتابخانه مركزی ارومیه بیش از 4000 عنوان كتاب گویا دارد كه تعداد 347 نسخه نوار كاست در 34 عنوان و544 عنوان كتاب بریل را شامل می‌شود ، همچنین تعداد 110 نفر عضو این بخش از كتابخانه می‌باشند وسعی شده با تجهیز منابع كتابخانه‌ای خدمات شایانی را برای این گروه فراهم گردد در بخش نابینایان کتابخانه مرکزی خدماتی از جمله امانت كتب گویا و ارسال آن بصورت پستی برای اعضایی كه نمی توانند به كتابخانه مراجعه نمایند فراهم است و نسبت به تولید كتاب گویا نیز اقداماتی جدی صورت گرفته و همچنین مسابقات فرهنگی به صورت مكتوب وآنلاین نیز یكی دیگر از خدمات این بخش می‌باشد.
بخش نابینایان کتابخانه مرکزی ارومیه تعداد 58 كتاب گویا كه مورد نیاز اعضاء بخش نابینایان بوده رو تولید نموده است همچنین كتابخانه فوق با اداره بهزیستی در زمینه ویرایش كتابهای گویا همكاری دارد كه تعداد 29 عنوان ویرایش انجام گرفته كه از این تعداد 20 عنوان مربوط به كتب كودك ونوجوان می‌باشد. همچنین همكاری با بنیاد شهید برای استفاده از كتابهای بریل برای جانبازان عزیزمان از دیگر اقدامات این كتابخانه می‌باشد كه با مكاتباتی كه صورت می‌پذیرد كتابهای گویا در اختیار افراد خاص قرار گیرد در این بخش منابع در تمامی رده‌ها موجود بوده و اعضاء می‌توانند در هر رده سنی كه باشند از این بخش استفاده نمایند و عضو گیری در بخش نابینایان بصورت رایگان می‌باشد.
بخش نابینایان کتابخانه مرکزی ارومیعه درصدد هست این بخش را به لحاظ منابع كتابخانه‌ای افزایش داده و امكانات لازم را جهت بهره‌مندی اعضاء این بخش فراهم آورده تا روشن دلان عزیز بتوانند همچون دیگر افراد از كتابخانه به نحو احسن استفاده كافی را نمایند.

12. دفتر فرهنگ معلولین
این مرکز در مهر ماه 1390 رسماً توسط حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده تام الاختیار آیت الله العظمی سیستانی تأسیس شد. یکی از بخش‌های آن تولید کتاب کویا است و تاکنون حدود چهار هزار ساعت کتاب مانند تفسیر المیزان، تفسیر مجمع البیان، پیام امام امیرالمؤمنین(ع) و مجله آینه پژوهش گویا کرده است. جهت کسب اطلاعات بیشتر به بخش تولیدات در نشانی www.malolan.com مراجعه شود.